Kochanka Norwida

Na stro­nie inter­ne­to­wej wydaw­cy nowej książ­ki Euge­niu­sza Tka­czy­szy­na-Dyc­kie­go moż­na (i trze­ba) zna­leźć zarów­no dodat­ko­wy, nie­uję­ty w tomie, wiersz Dyc­kie­go, któ­ry ofia­ro­wu­je go czy­tel­ni­ko­wi w zastęp­stwie auto­ko­men­ta­rza i/lub regu­lar­ne­go wywia­du (nie­chęć poety do takich form wypo­wie­dzi jest od daw­na zna­na), jak – tutaj mamy już nie­spo­dzian­kę – cał­kiem obszer­ną wypo­wiedź Dyc­kie­go (jak moż­na wyro­zu­mieć z dida­ska­liów, spi­sa­ną przez Annę Pod­cza­szy; nie wia­do­mo, jak młod­sza kole­żan­ka skło­ni­ła auto­ra do tych wyznań), w któ­rej dość deta­licz­nie tłu­ma­czy i gene­zę tytu­łu, i róż­ne deta­le wier­szy, odno­sząc je do trau­ma­tycz­nych przy­gód wła­snej rodzi­ny, tro­chę już wszyst­kim zna­nych (UPA, spię­cie pol­sko­ści i ukra­iń­sko­ści, cho­ro­ba psy­chicz­na mat­ki), lecz chy­ba nigdy dotąd nie oma­wia­nych (pro­zą) tak otwar­cie i obfi­cie. W tej wypo­wie­dzi Dyc­ki czy­ni jed­nak coś jesz­cze – inte­li­gent­nie (i ocen­nie, choć oce­ny są deli­kat­ne) komen­tu­je recep­cję swo­ich utwo­rów, co dowo­dzi, że, jak wciąż zda­ją się podej­rze­wać nie­któ­rzy, to, co zeń wyczy­tu­je kry­ty­ka, nie jest mu obo­jęt­ne, i że jest dosko­na­le świa­dom tego, co dzie­je się z jego wier­sza­mi, gdy pój­dą już w świat.

Nie bar­dzo wiem, jak zin­ter­pre­to­wać te dwa sprzecz­ne ze sobą komu­ni­ka­ty (doty­czą­ce wszak jed­nej książ­ki) – wiem tyl­ko, że ową sprzecz­ność war­to mieć w pamię­ci czy­ta­jąc Kochan­kę Nor­wi­da, czy­li 59 nume­ro­wa­nych jak zwy­kle z rzym­ska utwo­rów, zbu­do­wa­nych wedle mode­lu zna­ne­go z poprzed­nich ksią­żek Dyc­kie­go, któ­ry znów z wiel­ką swa­dą, tasu­jąc i wciąż przy­wo­łu­jąc licz­ne klu­czo­we sło­wa i moty­wy, gorz­ko żar­tu­jąc i śmier­tel­nie się śmie­jąc, swój ory­gi­nal­ny pomysł na krój wier­sza wcie­la w życie – wcie­la w życie wier­szy.

Inten­cjo­nal­ną domi­nan­tą tema­tycz­ną są wspo­mnia­ne wyżej rodzin­na histo­ria i trau­my, lecz choć spa­ja­ją ona tom, dają mu moc­ny finał i począ­tek, to w środ­ku odby­wa­ją się licz­ne wyciecz­ki, sko­ki w bok, odbi­ja­ją­ce się głów­nie od autor­skiej tram­po­li­ny związ­ku rodzin­ne­go dzie­dzic­twa z pisa­niem. Wyraź­nie widać, nie oby­wa się to zresz­tą bez pew­nej solen­no­ści, że Dyc­ki w Kochan­ce Nor­wi­da cele­bru­je dystans, któ­ry dzie­li wiel­ce feto­wa­ne­go dziś auto­ra – „zdą­ży­łem się zakraść// do szkol­nych pod­ręcz­ni­ków i zesta­rzeć” (I) – od cza­sów, o któ­rych czy­ta­my:

jesz­cze jestem mło­dy i nie mam nic
do stra­ce­nia wier­sze wysy­łam
do redak­cji jako Lucjusz Polań­ski
ale nikt nie chce pochwa­lić

moich tek­stów (oprócz pana Maria­na
Yoph-Żabiń­skie­go) to też o czymś świad­czy

(XLVIII)

Cha­rak­te­ry­stycz­ne jest tak­że i to, że Dyc­ki skom­po­no­wał książ­kę, czę­sto wią­żąc ze sobą wier­sze z róż­nych lat – na przy­kład po nowym (na oko) wier­szu XIV nastę­pu­je XV, dato­wa­ny na kwie­cień 1990, skąd­inąd może naj­słab­szy w tomie przez wzgląd na swą szla­chet­ną dekla­ra­tyw­ność:

prze­mia­no­wa­li uli­ce gene­ra­ła
Świer­czew­skie­go na kar­dy­na­ła
Wyszyń­skie­go ale Pol­ski Pol­ski
nie zmie­ni­li nie uszczel­ni­li

– i tak dalej.

Zarów­no te prze­sko­ki i remi­ni­scen­cje, jak coraz bar­dziej otwar­te eks­plo­ro­wa­nie wła­snej i rodzin­nej histo­rii świad­czyć mogą – mimo wszyst­kich pięk­no­ści, któ­re Dyc­ki wciąż gene­ru­je – że poecie nie­ob­ce jest pyta­nie o przy­szłość wła­sne­go, by tak rzec, lirycz­ne­go pro­jek­tu. To fascy­nu­ją­ce i kło­po­tli­we pyta­nie: jak dłu­go jesz­cze tak moż­na? Czy odkry­wa­nie nowych auto­bio­gra­ficz­nych deta­li może zapew­nić istot­ną nowość kolej­nych ksią­żek? Co zro­bić, by tak świet­na i wyra­zi­sta poety­ka nie ugrzę­zła w samej sobie, nie zaczę­ła zja­dać wła­sne­go ogo­na?

Tyl­ko Euge­niusz Tka­czy­szyn-Dyc­ki może sobie udzie­lić odpo­wie­dzi na takie pyta­nia. Może też uznać je – odrzu­ca­jąc cały ten wywód – za nie­istot­ne i wzię­te z powie­trza.

Pew­ne jest, że każ­da jego odpo­wiedź (w posta­ci kolej­nej książ­ki) będzie nie­zwy­kle cie­ka­wa i może nawet jakoś brze­mien­na w skut­kach dla współ­cze­snej pol­skiej poezji.

Póki co, ktoś bystry i pra­co­wi­ty mógł­by zająć się spo­rzą­dze­niem „słow­ni­ka Dyc­kie­go” i prze­śle­dzić, jak i kie­dy poja­wia­ły się w jego wier­szach poszcze­gól­ne moty­wy, tema­ty, imio­na, nazwy miej­sco­wo­ści sty­li­stycz­ne zagryw­ki – bar­dzo by to pomo­gło roze­znać się w gąsz­czu tej wyjąt­ko­wej twór­czo­ści – może nawet same­mu poecie. Wiem, że zada­nie jest kar­ko­łom­nie trud­ne, ale prze­cież lau­rów (i dok­to­ra­tów) nie wypa­da otrzy­my­wać za dar­mo.

A na razie, w te i we w te, czy­taj­my Kochan­kę Nor­wi­da.

Recen­zja uka­za­ła się na stro­nie inter­ne­to­wej Insty­tu­tu Książ­ki. Dzię­ku­je­my Auto­ro­wi i Redak­cji za wyra­że­nie zgo­dy na prze­druk.