Historie z żyć wzięte

Kształ­to­wa­nie posta­ci

Pytam Cla­re o róż­ni­cę mię­dzy auto­rem a posta­cia­mi: „Boha­te­ro­wie zawsze, w jakiś spo­sób, mają w sobie coś z auto­ra. Ja doda­ję jesz­cze ele­men­ty róż­nych zna­nych mi osób, nawet człon­ków rodzi­ny. Te frag­men­ty skła­da­ją się na nowe posta­ci, z ich wła­sny­mi losa­mi i dzi­wac­twa­mi.

W Kulħadd Ħal­la Isem Warajh poja­wia się osiem kobiet. Każ­da ma swo­ją histo­rię do opo­wie­dze­nia. W każ­dej znaj­du­ją się frag­men­ty mnie, mnie dzi­siej­szej albo tej z moje­go dzie­ciń­stwa. Ponie­waż cały czas dzie­lę z nimi gło­wę, ich histo­rie sta­ją się tak­że moimi, cho­ciaż w rze­czy­wi­sto­ści ich nie prze­ży­łam.

Nawet jeśli te posta­ci są do pew­ne­go stop­nia opar­te na praw­dzi­wych ludziach, nie zamie­rzam two­rzyć doku­men­tu, ale raczej chcę zado­wo­lić czy­tel­ni­ków. Cho­dzi mi o to, żeby czy­tel­ni­cy mogli utoż­sa­mić się z tymi posta­cia­mi, jak­kol­wiek mogą się one wydać brzyd­kie. Wyobraź­nia przej­mu­je fak­ty, a to pro­wa­dzi do stwo­rze­nia cze­goś nowe­go.”

Drą­żę temat: „Moje naj­now­sze tek­sty czer­pią z bajek i baśni, opi­su­ją też dziw­ne zbie­gi oko­licz­no­ści – takich ele­men­tów nie ma w moich wcze­śniej­szych utwo­rach. Wyda­je mi się, że w ten spo­sób moje now­sze tek­sty sta­ją się bar­dziej lite­rac­kie.” Tak więc te opo­wie­ści odzwier­cie­dla­ją rze­czy­wi­stość, ale same w sobie nie są reali­stycz­ne. „Wie­rzę, że współ­cze­śni auto­rzy nie powin­ni zaj­mo­wać się reali­zmem w sen­sie dosłow­nym. Od tego są dzien­ni­ka­rze.”

Nie­któ­rzy mogą zapro­te­sto­wać, że w ten spo­sób ser­wu­je­my czy­tel­ni­kom kłam­stwa. Cze­mu ma to słu­żyć? „W kato­lic­kich kra­jach, jak Mal­ta, wycho­wu­je się nas w prze­ko­na­niu, że kłam­stwo pro­wa­dzi do pie­kła i wiecz­ne­go potę­pie­nia. Jeste­śmy win­ni, nie­za­leż­nie od tego, co zro­bi­my. Takie narzu­co­ne nam myśle­nie trud­no prze­zwy­cię­żyć, poku­tu­je ono w naszym doro­słym życiu. A jed­nak opo­wia­da­nie pozwa­la nam cie­szyć się kłam­stwem bez poczu­cia winy, ponie­waż ludzie ocze­ku­ją, że cała ta histo­ria zosta­ła zmy­ślo­na. Moż­na na chwi­lę ode­rwać się od trosk życia codzien­ne­go i zna­leźć ratu­nek w lek­tu­rze. Głę­bo­ko wie­rzę, że eska­pizm jest koniecz­ny, szcze­gól­nie w dzi­siej­szych, tak cha­otycz­nych cza­sach.”

Pisa­nie dla dzie­ci i doro­słych

„Wyda­je mi się, że humor jest tym, co odróż­nia moje książ­ki dla dzie­ci od ksią­żek dla doro­słych” – tłu­ma­czy Cla­re. – Kie­dy piszę dla doro­słych, moje poczu­cie humo­ru nabie­ra ciem­niej­szych odcie­ni.” Książ­ki dla dzie­ci mają za to rado­śniej­szą atmos­fe­rę, któ­rą Cla­re lubi two­rzyć z dystan­su do powa­gi doro­sło­ści. „Nie chcę prze­ka­zy­wać dzie­ciom cier­pie­nia. Choć muszę tu dodać, że w moich książ­kach dla dzie­ci dobro nie zawsze zwy­cię­ża zło.

Nie­ste­ty, mal­tań­scy auto­rzy i wydaw­cy ksią­żek dla dzie­ci czę­sto ucie­ka­ją się do mora­li­zo­wa­nia – wyja­śnia Cla­re, popro­szo­na o wię­cej szcze­gó­łów. – Jest to coś, cze­go nie chcę robić, zarów­no w książ­kach dla dzie­ci, jak i dla doro­słych.”

Kart­ka i sce­na

„Pisząc sztu­kę trze­ba pamię­tać o prze­strze­ni, w jakiej będzie wysta­wia­na, o jej moż­li­wo­ściach i ogra­ni­cze­niach – mówi Cla­re. – Poza tym, pra­cu­je się z wie­lo­ma ludź­mi: pro­du­cent cią­gle nad tobą czu­wa; reży­ser mówi ci, co trze­ba zro­bić; nawet akto­rzy mają wpływ na osta­tecz­ny kształt utwo­ru.

Ponad­to sztu­ka jest two­ja, ale jak­by nie two­ja. Jest two­ja do momen­tu, kie­dy ją odda­jesz, a póź­niej sta­je się wła­sno­ścią pro­du­cen­ta, reży­se­ra, akto­rów. Pro­du­cent może inge­ro­wać nawet do cza­su pre­mie­ry, ponie­waż, na przy­kład, uwa­ża, że sztu­ka jest za dłu­ga. Poza tym, za każ­dym razem, kie­dy sztu­ka jest wysta­wia­na przez inny zespół, będzie się zmie­niać, poja­wi się świe­ża wizja, nowe inter­pre­ta­cje posta­ci, nowe sce­na­riu­sze.

Nato­miast kie­dy piszesz książ­kę, two­rzysz wszyst­ko za pomo­cą słów: boha­te­rów, sce­ne­rię, opi­sy rze­czy. Moż­na by powie­dzieć, że nie ma tu ogra­ni­czeń sta­wia­nych wyobraź­ni. Moż­na zapro­jek­to­wać sce­nę bez ogra­ni­czeń narzu­ca­nych przez teatr. Moż­na poku­sić się o tyle szcze­gó­łów, ile się zapra­gnie. Ta coraz więk­sza dro­bia­zgo­wość cechu­je roz­wój moje­go wła­sne­go sty­lu.

W porów­na­niu z wcze­śniej­szy­mi utwo­ra­mi, teraz czu­ję tak­że więk­szą sym­pa­tię do moich boha­te­rów. Może to kwe­stia wie­ku – Cla­re uśmie­cha się.  – W mojej nowej książ­ce wyho­do­wa­łam osiem posta­ci i mam do nich sym­pa­tię, nawet jeśli posia­da­ją dzi­wacz­ne, żeby nie powie­dzieć wstręt­ne, cechy. Mam nadzie­ję, że zaskar­bią sobie rów­nież sym­pa­tię moich czy­tel­ni­ków.”

(prze­ło­ży­ła Elż­bie­ta Wój­cik-Leese)