Mecenat dla literatury: Urszula Chwalba

Artur Bursz­ta: W jaki spo­sób dzia­ła Pani insty­tu­cja, skąd pocho­dzą środ­ki, jaki­mi dys­po­nu­je­cie? Co jest Waszym głów­nym celem i zada­niem?

Urszu­la Chwal­ba: Dzia­łal­ność zespo­łu lite­rac­kie­go Kra­kow­skie­go Biu­ra Festi­wa­lo­we­go, ope­ra­to­ra pro­gra­mu Kra­ków Mia­sto Lite­ra­tu­ry UNESCO, jest opar­ta na mode­lu part­ner­skiej współ­pra­cy z repre­zen­tan­ta­mi licz­nych kra­kow­skich orga­ni­za­cji poza­rzą­do­wych i insty­tu­cji kul­tu­ry pro­wa­dzą­cych dzia­łal­ność w obsza­rze lite­ra­tu­ry oraz przed­sta­wi­cie­la­mi lokal­ne­go ryn­ku książ­ki: śro­do­wi­skiem pisa­rzy, księ­ga­rza­mi i wydaw­ca­mi. Pod­mio­ty te uczest­ni­czą w róż­nym stop­niu w zada­niach reali­zo­wa­nych w ramach pro­gra­mu Kra­ków Mia­sto Lite­ra­tu­ry UNESCO, a przy­ję­te mode­le współ­pra­cy obej­mu­ją nie tyl­ko współ­pra­cę mery­to­rycz­ną i pro­mo­cyj­ną przy wspól­nie two­rzo­nych pro­jek­tach, ale w wie­lu przy­pad­kach zakła­da­ją też dzie­le­nie się kosz­ta­mi orga­ni­za­cyj­ny­mi. Pro­gram KMLU jest finan­so­wa­ny ze środ­ków miej­skich oraz dota­cji mini­ste­rial­nych.

Pro­gram Kra­ków Mia­sto Lite­ra­tu­ry UNESCO reali­zu­je poli­ty­kę Kra­ko­wa w zakre­sie pro­mo­cji lite­ra­tu­ry oraz wspar­cia dla lokal­ne­go ryn­ku książ­ki. Pro­gram obej­mu­je 10 celów stra­te­gicz­nych wpi­sa­nych w apli­ka­cję mia­sta do Sie­ci Miast Kre­atyw­nych UNESCO w dzie­dzi­nie lite­ra­tu­ry oraz przy­ję­tych w for­mie uchwa­ły Rady Mia­sta Kra­ko­wa w spra­wie przy­ję­cia pro­gra­mu KMLU:
1. Inte­gro­wa­nie róż­no­rod­ne­go życia lite­rac­kie­go;
2. Two­rze­nie połą­czeń: lite­ra­tu­ra, nowe media i prze­my­sły kre­atyw­ne;
3. Kre­owa­nie postaw czy­tel­ni­czych;
4. Orga­ni­za­cja wyda­rzeń i festi­wa­li lite­rac­kich;
5. Wspie­ra­nie roz­wo­ju prze­my­słów książ­ki;
6. Two­rze­nie warun­ków do uobec­nia­nia się lite­ra­tu­ry w prze­strze­ni publicz­nej;
7. Roz­wi­ja­nie pro­gra­mów sty­pen­dial­nych;
8. Roz­wi­ja­nie związ­ków lite­ra­tu­ry z pra­wa­mi czło­wie­ka;
9. Zacie­śnia­nie współ­pra­cy mię­dzy­na­ro­do­wej w dzie­dzi­nie lite­ra­tu­ry;
10.Edukacja lite­rac­ka.

Jakie dzia­ła­nia są naj­bar­dziej potrzeb­ne lite­ra­tu­rze? Kto powi­nien je ini­cjo­wać? Jaki sto­so­wać model ich finan­so­wa­nia, oce­ny i roz­li­cza­nia? Kogo nale­ży wspie­rać i komu powie­rzać reali­za­cję pro­jek­tów?

Naj­istot­niej­sze dzia­ła­nia wspie­ra­ją­ce książ­kę, któ­re powin­ny być podej­mo­wa­ne, wyni­ka­ją bez­po­śred­nio z rapor­tu o sta­nie czy­tel­nic­twa Biblio­te­ki Naro­do­wej i ana­li­zy sytu­acji na pol­skim ryn­ku książ­ki. Są to przede wszyst­kim:

- dzia­ła­nia mają­ce cha­rak­ter edu­ka­cyj­no-pro­mo­cyj­ny,
– aktyw­no­ści wspie­ra­ją­ce sek­tor książ­ki.

W tym pierw­szym wypad­ku to przede wszyst­kim pro­jek­ty adre­so­wa­ne do naj­młod­szych czy­tel­ni­ków, ale też wszyst­kie inne aktyw­no­ści zwięk­sza­ją­ce dostęp­ność do książ­ki czy dywer­sy­fi­ku­ją­ce pole lite­ra­tu­ry w Pol­sce.

Z dru­giej stro­ny, nie moż­na ogra­ni­czać się jedy­nie do tego typu dzia­łań, a pomi­jać bie­żą­ce potrze­by sek­to­ra książ­ki. Nie cho­dzi wyłącz­nie o wspar­cie zaku­pów biblio­tecz­nych, akcji pro­mu­ją­cych lite­ra­tu­rę, festi­wa­li lite­rac­kich czy innych tego typu ini­cja­tyw. Nie­zwy­kle istot­ne są też dzia­ła­nia inte­gru­ją­ce pod­mio­ty pol­skie­go ryn­ku książ­ki oraz zmia­ny sys­te­mo­we i praw­ne; nie jest to kwe­stia tyl­ko takich ini­cja­tyw, jak usta­wa o jed­no­li­tej cenie książ­ki, ale na przy­kład roz­po­czę­cie deba­ty o sytu­acji praw­nej pol­skich sto­wa­rzy­szeń bran­żo­wych.

Jeże­li cho­dzi o ini­cja­to­rów podej­mo­wa­nych aktyw­no­ści, to z doświad­cze­nia KMLU wyni­ka, że w wie­lo­let­niej per­spek­ty­wie spraw­dza­ją się ini­cja­ty­wy, któ­re wywo­dzą się z oddol­nych dzia­łań róż­nych pod­mio­tów sek­to­ra książ­ki bądź też są z nimi wspól­nie wypra­co­wy­wa­ne.

Naj­więk­szym pro­ble­mem finan­so­wa­nia ini­cja­tyw lite­rac­kich w Pol­sce jest brak ogól­no­pol­skiej koor­dy­na­cji i jasnych kry­te­riów wspar­cia.

Pyta­nie, kogo wspie­rać i komu powie­rzać reali­za­cję pro­jek­tów, jest nato­miast nie do koń­ca zasad­ne, ponie­waż zale­ży to od cha­rak­te­ru tych­że pro­jek­tów. I tak, z nasze­go doświad­cze­nia wyni­ka, że np. reali­za­cja pro­jek­tów wydaw­ni­czych powin­na być odda­na w ręce wydaw­ców, co wbrew pozo­rom nie jest powszech­ną prak­ty­ką, ponie­waż mece­nat pań­stwo­wy czy samo­rzą­do­wy czę­sto finan­su­je publi­ka­cje wyda­wa­ne przez insty­tu­cje kul­tu­ry lub pod­mio­ty trze­cie­go sek­to­ra nie­ma­ją­ce doświad­cze­nia wydaw­ni­cze­go. Takie publi­ka­cje są czę­sto nie tyl­ko słab­sze mery­to­rycz­nie, ale rów­nież bra­ku­je im odpo­wied­niej pro­mo­cji czy dys­try­bu­cji, co spra­wia, że nie odgry­wa­ją żad­nej istot­nej roli w polu lite­ra­tu­ry. Z dru­giej stro­ny, impre­zy ogól­no­pol­skie czy wręcz mię­dzy­na­ro­do­we wyda­rze­nia lite­rac­kie powin­ny być reali­zo­wa­ne przez pod­mio­ty, któ­re – co chy­ba oczy­wi­ste – są w sta­nie nawią­zać jak naj­szer­szą współ­pra­cę. Nato­miast naj­więk­szą bolącz­ką dziś jest sła­be zaan­ga­żo­wa­nie pla­có­wek edu­ka­cyj­nych w dzia­ła­nia wspie­ra­ją­ce i pro­mu­ją­ce czy­tel­nic­two. Stwo­rze­nie mode­lów współ­pra­cy pomię­dzy róż­ny­mi typa­mi mece­na­tu, insty­tu­cja­mi i orga­ni­za­cja­mi pro­gra­mu­ją­cy­mi a pla­ców­ka­mi edu­ka­cyj­ny­mi, w tym przede wszyst­kim tymi naj­niż­sze­go szcze­bla, to naj­więk­sze wyzwa­nie naj­bliż­szych lat.

Jakie błę­dy są naj­czę­ściej popeł­nia­ne przez mece­na­sów oraz wnio­sku­ją­cych? Jak powi­nien wyglą­dać ide­al­ny model współ­pra­cy i rela­cji mię­dzy finan­su­ją­cy­mi a reali­za­to­ra­mi zadań?

Mece­nat sek­to­ra pry­wat­ne­go nad pro­gra­ma­mi lite­rac­ki­mi pozo­sta­je w Pol­sce zja­wi­skiem mar­gi­nal­nym. Jed­nost­ko­we przy­pad­ki, w któ­rych orga­ni­zo­wa­ne przez nas pro­jek­ty lite­rac­kie zysku­ją wspar­cie part­ne­rów pry­wat­nych, dają jed­nak nadzie­ję na popra­wę tej sytu­acji w przy­szło­ści. Naj­więk­szy­mi pro­ble­ma­mi w ogól­nie rozu­mia­nej współ­pra­cy mię­dzy pod­mio­ta­mi finan­su­ją­cy­mi a reali­zu­ją­cy­mi zada­nia są nie­do­sta­tecz­ny dia­log oraz brak płasz­czy­zny do wymia­ny wie­dzy i infor­ma­cji o reali­zo­wa­nej ofer­cie, wspól­nych zagro­że­niach i szan­sach. Więk­szość orga­ni­zo­wa­nych kon­fe­ren­cji i spo­tkań bran­żo­wych ma cha­rak­ter śro­do­wi­sko­wy i sta­no­wi bądź spo­tka­nia pod­mio­tów finan­su­ją­cych, bądź reali­zu­ją­cych zada­nia. Wyzwa­niem jest wypra­co­wa­nie takiej plat­for­my współ­pra­cy, któ­ra zagwa­ran­tu­je z jed­nej stro­ny trans­pa­rent­ność insty­tu­cji finan­su­ją­cych (np. kon­tak­to­wa­nie się z repre­zen­tan­ta­mi kon­kret­nych śro­do­wisk, a nie par­ty­ku­lar­ny­mi pod­mio­ta­mi), a z dru­giej stro­ny pozwo­li pod­mio­tom reali­zu­ją­cym na wznie­sie­nie się ponad jed­nost­ko­wą per­spek­ty­wę i uczest­nic­two w ramach sze­ro­kich sie­ci współ­pra­cy śro­do­wi­sko­wej i mię­dzy­śro­do­wi­sko­wej. Uwa­ga ta doty­czy zarów­no współ­pra­cy na szcze­blu kra­jo­wym, jak i mię­dzy­na­ro­do­wym.

Ankie­ta Mece­nat dla lite­ra­tu­ry

Reali­za­to­rzy wyda­rzeń oraz pro­jek­tów lite­rac­kich coraz czę­ściej mówią o kło­po­tach zwią­za­nych ze zdo­by­wa­niem fun­du­szy. W wie­lu kra­jach ich dzia­ła­nia uza­leż­nio­ne są od pań­stwo­wych i samo­rzą­do­wych dota­cji, bra­ku­je mece­na­tu fun­da­cji, pry­wat­nych osób i firm. Pre­fe­ro­wa­ny­mi for­ma­mi wspie­ra­nia lite­ra­tu­ry są dzi­siaj festi­wa­le, akcje spo­łecz­ne, pro­gra­my wydaw­ni­cze oraz nagro­dy lite­rac­kie i sty­pen­dia. Coraz rza­dziej reali­zo­wa­ne są duże pro­jek­ty edu­ka­cyj­ne, któ­re kła­dą nacisk na dłu­go­ter­mi­no­wą pra­cę z kon­kret­ny­mi gru­pa­mi odbior­ców, co już zaczy­na skut­ko­wać bra­kiem przy­pły­wu nowych, szcze­gól­nie mło­dych odbior­ców dzia­łań. Na ubie­gło­rocz­nym spo­tka­niu euro­pej­skich festi­wa­li poetyc­kich w Ber­li­nie wie­lu orga­ni­za­to­rów nie ukry­wa­ło, że nie stać ich na pła­ce­nie hono­ra­riów zapra­sza­nym auto­rom, a sami pra­cu­ją w lite­ra­tu­rze głów­nie z powo­ła­nia i pasji.

W trak­cie dru­giej edy­cji Euro­pej­skie­go Forum Lite­rac­kie­go reali­zo­wa­nej w ramach unij­ne­go pro­gra­mu Kre­atyw­na Euro­pa przyj­rzy­my się wszyst­kim tym zja­wi­skom. Zapre­zen­tu­je­my wzor­co­we mode­le mece­na­tu z Austra­lii, Islan­dii, Nie­miec, Pol­ski i Szwaj­ca­rii oraz Unii Euro­pej­skiej. Prze­ana­li­zu­je­my, jak od stro­ny orga­ni­za­cyj­nej oraz finan­so­wej zarzą­dza­ne są dzi­siaj naj­cie­kaw­sze wyda­rze­nia i pro­jek­ty. O swo­ich doświad­cze­niach opo­wie­dzą nam fun­da­to­rzy i dyrek­to­rzy fun­da­cji, koor­dy­na­to­rzy pro­jek­tów oraz przed­sta­wi­cie­le Miast Lite­ra­tu­ry UNESCO. Wspól­nie zasta­no­wi­my się nad tym, co nale­ży zmie­nić, by zara­dzić naj­waż­niej­szym pro­ble­mom, z jaki­mi bory­ka­ją się dzi­siaj orga­ni­za­to­rzy. Wska­że­my naj­lep­szych mece­na­sów i poszu­ka­my nowych pomy­słów na finan­so­wa­nie dzia­łań lite­rac­kich.

Euro­pej­skie Forum Lite­rac­kie, podob­nie jak przed rokiem, towa­rzy­szyć będzie 22. edy­cji naj­star­sze­go pol­skie­go festi­wa­lu lite­rac­kie­go orga­ni­zo­wa­ne­go przez Biu­ro Lite­rac­kie oraz plat­for­mę Lite­ra­ry Euro­pe Live. 8 i 9 wrze­śnia w Stro­niu Ślą­skim pod­czas Sta­cji Lite­ra­tu­ra każ­dy z zapro­szo­nych gości zapre­zen­tu­je w mul­ti­me­dial­nej for­mie swo­ją insty­tu­cję i naj­waż­niej­sze reali­zo­wa­ne pro­jek­ty. Następ­nie weź­mie udział w deba­tach, w któ­rych tra­dy­cyj­nie każ­dy z widzów będzie mógł zabrać głos lub wyra­zić swo­ją opi­nię. Punk­tem wyj­ścia do roz­mów, któ­re popro­wa­dzi Zofia Król, redak­tor naczel­na por­ta­lu dwutygodnik.com, będzie ankie­ta prze­pro­wa­dzo­na wśród kil­ku­dzie­się­ciu lite­rac­kich mena­dże­rów z całe­go świa­ta oraz odpo­wie­dzi zapro­szo­nych gości na
powyż­sze pyta­nia.