żyzna

żyzna

A.

o próż­ni mówią: jest osią odda­leń
języ­ka od zębów i wekiem obra­zu
lub dźwię­kiem zni­kąd bo wcze­śniej nie było
żad­nych prze­miesz­czeń gar­dła ani pojęć
dla któ­rych wte­dy otwo­rzy­łaś nisze

to były dni ujaw­nień roz­dzia­łów
jak kie­dy wiatr znie­nac­ka trza­śnie szy­bą
i to już jest: ta jasność roz­chy­lo­nej płach­ty
peł­zną­ca skra­jem powie­ki mie­dzian­ka
cyr­klu­je bra­mę nad tra­co­nym polem

o ile wzglę­dem sie­bie moż­na się prze­su­nąć
dowiesz się tam gdzie pęka ziar­no roli
swę­dząc jęcz­mie­niem i luzu­jąc kości
cokol­wiek prze­łkniesz weź­mie w posia­da­nie
i spy­ta w zamian: jak ist­nia­łaś wcze­śniej?

„żyzna” jest ostat­nim wier­szem w tomie Dru­ga oso­ba i jest dedy­ko­wa­na Joan­nie Muel­ler z kil­ku powo­dów. Nie­dłu­go po decy­zji Biu­ra Lite­rac­kie­go o umoż­li­wie­niu mi publi­ka­cji Dru­giej oso­by dosta­łam od Joan­ny w pre­zen­cie cią­żo­wym jej książ­kę ese­istycz­ną o macie­rzyń­stwie Powle­kać rosną­ce. Poniż­szy cytat z książ­ki był punk­tem wyj­ścia dla „żyznej”:

„Przy­po­mi­nam sobie, jak Mar­sza­łek Dys­kur­su tłu­ma­czył zanik Cen­trum w języ­ku dekon­struk­cji. Przy­po­mnij­cie sobie tę dzie­cin­ną PRL-owską łami­głów­kę, w któ­rej było trze­ba prze­su­wać kwa­dra­ty, aż uło­ży­ły się w logicz­ną całość. Cały sznyt opie­rał się na jed­nej prze­gród­ce, któ­ra zawsze pozo­sta­wa­ła pusta. Według Der­ri­dy nią wła­śnie jest Cen­trum. Nie sta­łym punk­tem sen­su i wszech­świa­ta, jak myśle­li­śmy wcze­śniej. Nie tym, któ­ry wła­da imio­na­mi: Bogiem, Rozu­mem, Logo­sem. Lecz (zadrżyj­cie malucz­cy!) prze­su­wa­ją­cym się miej­scem-nie­miej­scem. Czy­stą nie­obec­no­ścią. Bra­kiem kwa­dra­ci­ka. Bez­i­mien­no­ścią, któ­ra – w nagro­dę za nie­byt – umoż­li­wia dzia­nie się Gry.”

Jest to, jak widać, cytat o dia­lek­ty­ce peł­ni-pust­ki i o grze. Obie te kwe­stie są dla Dru­giej oso­by klu­czo­we, podob­nie jak „miej­sce-nie­miej­sce”, koja­rzą­ce mi się z wod­no­kształt­ną, chwi­lo­wo for­mo­wa­ną i szyb­ko roz­pa­da­ją­cą się toż­sa­mo­ścią.

A „żyzna” to ostat­ni wiersz, jaki napi­sa­łam przed poro­dem.

Oczy­wi­ście, to wiel­kie ryzy­ko umiesz­czać na koń­cu tomu wiersz „poro­do­wy”, czy­niąc z nie­go być może pod­su­mo­wa­nie prze­mia­ny pod­miot­ki. Nasu­wa się natych­miast dosyć banal­na kon­klu­zja o macie­rzyń­stwie jako uko­ro­no­wa­niu pro­ce­su „doj­rze­wa­nia”, któ­ra nie tyle jest błęd­na, co nie­peł­na. Cho­dzi mi raczej o kwe­stię „ujaw­nień roz­dzia­łów” prze­strze­ni zewnętrz­nej i wewnętrz­nej.

A „poro­do­wość” wier­sza jest oczy­wi­sta chy­ba tyl­ko dla mnie. Klau­dii Piesz­czoch koja­rzy się on z nawią­zu­ją­cą do obja­wów schi­zo­fre­nii histo­rią czło­wie­ka, któ­ry czuł, że jest prze­miesz­czo­ny wzglę­dem same­go sie­bie o 91 cm, zilu­stro­wa­ną w fil­mie Skhi­ze­in (pole­cam, moż­na obej­rzeć tu). Od razu przy­wo­łu­je mi to sło­wa Dawi­da Kuja­wy o moim zesta­wie Poło­wo­wym doty­czą­ce „odnaj­dy­wa­nia wła­ści­wych pro­por­cji mię­dzy (neu­ro­tycz­nym) tery­to­rium i (psy­cho­tycz­ną) dete­ry­to­ria­li­za­cją”.

W cią­ży czę­sto cho­dzi­łam na jogę i stam­tąd wzię­łam język odda­la­ją­cy się od zębów. Ta czyn­ność mia­ła dzia­łać uspo­ka­ja­ją­co, jako two­rze­nie roz­luź­nio­nej prze­strze­ni w miej­scu  nie­spo­ty­ka­nym. Joga spra­wia, że pozna­je się nie­zna­ne obsza­ry wła­sne­go cia­ła, maleń­kie mię­śnie, mikro­ru­chy, sub­tel­ne otwar­cia. Cią­ża wyda­je mi się bar­dzo jej pokrew­na, w sen­sie koniecz­no­ści wyćwi­cze­nia się tak, żeby się posze­rzyć i tego, że odby­wa się to w cza­sie. Mało kto potra­fi ot tak sobie zro­bić szpa­gat (w jodze zwa­ny hanu­ma­sa­na), i tak samo nie moż­na stać się mat­ką w ułam­ku sekun­dy – wyda­je się to cał­ko­wi­cie przy­tła­cza­ją­ce. Uro­snąć musi nie tyl­ko dziec­ko, ale i skó­ra na brzu­chu, maci­ca, naczy­nia krwio­no­śne, a narzą­dy wewnętrz­ne muszą poprze­su­wać się i ustą­pić miej­sca. To samo dzie­je się z psy­chi­ką – i tam, jesz­cze bar­dziej niż w jodze, nic nie wyda­rza się samo. Pro­ces wyma­ga świa­do­mej i nie­świa­do­mej pra­cy z prze­strze­nią wewnętrz­ną.

W psy­cho­ana­li­zie czy­ni się bar­dzo wie­le porów­nań mię­dzy tech­ni­ką ana­li­tycz­ną a rela­cją mat­ki i dziec­ka, doce­lo­wo zresz­tą rela­cja tera­peu­tycz­na ma być napraw­cza wobec bole­sne­go dzie­ciń­stwa. Jed­ną z takich tech­nik jest kon­te­ne­ro­wa­nie ‒ waż­ny w psy­cho­te­ra­pii psy­cho­dy­na­micz­nej ter­min, któ­ry opi­su­je pomiesz­cza­nie nie­moż­li­wych do znie­sie­nia cudzych sta­nów psy­chicz­nych do cza­su, aż pacjent będzie w sta­nie przy­jąć je z powro­tem. Słu­ży temu wła­śnie prze­strzeń wewnętrz­na, czy­li miej­sce w nas, któ­re odda­je­my wła­snym spra­wom albo Inne­mu, żeby się w nim roz­go­ścił.

W trak­cie cią­ży z mie­sza­ny­mi uczu­cia­mi obser­wo­wa­łam pro­ces pozna­wa­nia swo­jej prze­strze­ni wewnętrz­nej przez jej tra­ce­nie. Inny­mi sło­wy – nie spo­dzie­wa­łam się, że jestem w sta­nie objąć  sobą aż tak wie­le sta­nów swo­ich i cudzych – ale w to posze­rze­nie natych­miast wpeł­za­ła „dru­ga oso­ba” mojej cór­ki, albo raczej – bo jej prze­cież jesz­cze nie zna­łam – posze­rza­ją­ce się puste miej­sce cze­ka­ją­ce na wypeł­nie­nie Nią, nie­na­le­żą­ce już jed­nak do mnie. Nie tyl­ko było mi wte­dy trud­niej pra­co­wać z pacjen­ta­mi, ale też nie był to inspi­ru­ją­cy arty­stycz­nie stan. Czu­łam się jak roz­twór nasy­co­ny, szczę­śli­wa, bło­ga i ogłu­pia­ła. Jak­by mój umysł był przy­sy­pa­ny śnie­giem. Pust­ka – stan gene­ru­ją­cy trwo­gę, zawsze była tym, co wpra­wia­ło w ruch moją twór­czość. W cią­ży moja pust­ka prze­sta­ła być moja, a ruch jak­by zamarł.

Kom­ple­to­wa­nie ukła­du tomu mia­ło miej­sce w dru­gim mie­sią­cu życia mojej cór­ki Zosi i czy­ni­łam to w sta­nie iro­nicz­nie zwa­nym odpie­lusz­ko­wym zapa­le­niem mózgu, a nie­iro­nicz­nie – miło­snym zapa­trze­niem we wła­sne dziec­ko. Byłam wów­czas o krok od nazwa­nia tomu Peli­kan­ką, od inne­go wier­sza – nawią­zu­ją­ce­go do peli­ka­na płci żeń­skiej, kar­mią­ce­go wła­sną krwią swo­je dzie­ci. Ofiar­ność tego gestu wyda­wa­ła mi się wspól­na dla róż­nych posta­ci wystę­pu­ją­cych w tomie – Mike’a Tyso­na skra­pia­ją­ce­go ring wła­sną krwią, Fau­sta han­dlu­ją­ce­go duszą, zwie­rząt prze­ka­zu­ją­cym ludziom swo­je biał­ka. Ale było to chy­ba zno­wu jasne tyl­ko dla mnie. Mar­cin Pod­la­ski, któ­re­go pro­si­łam o przej­rze­nie moich wier­szy pod kątem redak­cyj­nym, stwier­dził, że mało komu zechce się szu­kać inne­go wyja­śnie­nia niż mat­czy­ne, i dopro­wa­dził, wraz z Joan­ną Muel­ler, mają­cą to samo zda­nie, do tego, że oca­li­łam pier­wot­ny tytuł tomu: Dru­ga oso­ba. To był jeden z momen­tów, w któ­rych bar­dzo wyraź­nie czu­łam to, jak rola mat­ki wypie­ra inne na pery­fe­ria, i jak dobrze doświad­czyć tego, że ktoś zatrzy­mu­je ten pro­ces może nie psy­cho­tycz­nej, ale jed­nak dete­ry­to­ria­li­za­cji, opi­sa­ny wła­śnie w „żyznej”.

Nie chcia­ła­bym, żeby to wszyst­ko brzmia­ło smut­no. Skoń­czy­łam medy­cy­nę, uczy­łam się o tym, jak powsta­ją kości – tkan­ki naj­tward­sze w orga­ni­zmie, cechu­ją­ce się też lek­ko­ścią i wytrzy­ma­ło­ścią. W zesta­wie­niu z inny­mi szcząt­ka­mi są względ­nie trwa­łe. Pro­ce­so­wi two­rze­nia ich przez oste­obla­sty zawsze towa­rzy­szy nisz­cze­nie przez oste­okla­sty, co two­rzy cią­gły ruch, obumie­ra­nie jed­nych sta­łych punk­tów i two­rze­nie innych. I to jest ruch, któ­re­go nie widać gołym okiem – kość spra­wia wra­że­nie mono­li­tu.

Kolej­nym powo­dem, dla któ­re­go wiersz dedy­ko­wa­łam jest Joan­nie Muel­ler, jest to, że swo­im przy­kła­dem poka­zu­je, iż w pro­ce­sie „ujaw­nia­nia roz­dzia­łów”, wewnętrz­ne­go pącz­ko­wa­nia, da się pozo­stać mat­ką (i to piąt­ki dzie­ci!) oraz twór­czy­nią. A posze­rza­nie wnę­trza i miesz­cze­nie w nim coraz wię­cej i wię­cej to pro­jekt, któ­ry może się udać.

Trze­ba polu­zo­wać kości.

I zaufać w swo­ją żyzność.