Kartoteka 25: Wiersze (16)

Julia Szy­cho­wiak
Bez tytu­łu

Co roku szli­śmy przez pole kuku­ry­dzy
kąpać się nad jezio­ro.
Nie pamię­tam, kie­dy z tego wyro­śli­śmy,

ale było to mniej wię­cej wte­dy,
gdy wyro­śli­śmy z gry w palan­ta
na boisku, któ­re­go też już nie ma.

Mniej wię­cej wte­dy wyra­sta­li­śmy na ludzi.
Do gra­nic absur­du. Wyro­śli­śmy
z ludzi.

[z tomu Dni powsze­dnie, świę­ta, Stro­nie Ślą­skie 2018]

Zawsze wzru­sza mnie ta suro­wa adno­ta­cja poja­wia­ją­ca się przed nie­któ­ry­mi wier­sza­mi, a brzmią­ca „bez tytu­łu”. Tutaj utrwa­lo­no ją, utwar­dzo­no i uczy­nio­no z niej tytuł. „Bez tytu­łu” brzmi w moim uchu jak „bez tytu­łu do szcze­gól­nej chwa­ły”, bez pra­wa do cze­goś tam… Bez tytu­łu do pra­wa wyróż­nia­nia swo­je­go życia, wysu­wa­nia na pierw­szy plan, czy­nie­nia z nie­go zja­wi­ska emble­ma­tycz­ne­go, wyjąt­ko­wej meta­fo­ry. Tutaj tej egzy­sten­cjal­nej skrom­no­ści, tego cho­wa­nia się w cie­niu słów aż nad­to. Prze­cież tekst budu­je się z jakichś słów, a tutaj bar­dziej zwra­ca uwa­gę cień, któ­ry się za nimi wle­cze. I sta­wia pyta­nia: czy jezio­ro prze­trwa­ło, co z polem kuku­ry­dzy, kto o tym mówi, na kogo wyrósł (wyro­sła), jakie są gra­ni­ce absur­du? I wszyst­kie one wybrzmie­wa­ją nie tyl­ko w cie­niu wiel­kich słów, ale w ciszy po nich. Jak­by „wiel­kie” sło­wa już zosta­ły wypo­wie­dzia­ne, poru­sza­my się pośród ich nie­wiel­kich odbić. Bez tytu­łu do chwa­ły bycia poetą, poet­ką, kimś takim. I na kogo wła­ści­wie się wyra­sta? I z cze­go?

Mar­ta Pod­gór­nik
Gdy na począt­ku jest sło­wo, niech sta­nie się cisza

Gdzieś­kol­wiek jest, jeśliś jest. Miej odwa­gę patrzeć
na mnie z salo­mo­no­wych wzgórz, znad par­ty­jek
tryk­tra­ka. Mię­dzy trans­mi­sja­mi hura­ga­nów, powo­dzi
i rela­cją live z trzy­stu i sied­miu plag

glo­bal­nej pół­kul­tu­ry. Znad zagład wszech­świa­ta.
Pozwól mi rzew­nie pła­kać przy sła­bych seria­lach i w
prze­rwach rekla­mo­wych mię­dzy seria­la­mi i w
dam­skich prze­bie­ral­niach i w kiblach na sta­cjach

ben­zy­no­wych sta­wia­nych hoj­nie przez moje­go ojca.
Nie pozwól mi spać w pocią­gach i się włó­czyć
po mani­fe­sta­cjach, wie­cach i cere­mo­niach, któ­rych
więk­szość oboj­gu nam jakoś urą­ga.

Gdzieś­kol­wiek jest, jeśliś jest, miej w opie­ce koty
i psy ze schro­ni­ska. I nigdy wię­cej nie pozwól mu dzwo­nić.
Albo spraw, żebym wię­cej nie sły­sza­ła dzwon­ka.
Gdy na począt­ku jest sło­wo, niech sta­nie się cisza.

[z tomu Mor­der­cze bal­la­dy, Stro­nie Ślą­skie 2018]

Jakie to sło­wo było dane i przy jakim począt­ku? Gene­sis po raz wtó­ry, lecz w bar­dzo pry­wat­nym wymia­rze. „Sło­wo” z począt­ku pra­gnie swe­go zaprze­cze­nia, ciszy, „nie­dzwo­nie­nia”. Pieśń roz­pa­czy, ale i mocy, dziw­nej sta­now­czo­ści. Robi to ogrom­ne wra­że­nie na czy­tel­ni­ku, któ­ry nie spo­dzie­wał się u tej autor­ki tak poważ­nej roz­mo­wy z Bogiem. Tyle zosta­ło wykpio­ne, że nie było do tej pory nadziei na takie roz­mo­wy. Zresz­tą cień kpi­ny czy iro­nii wle­cze się za tym psal­mem. Nie jest jed­nak naj­waż­niej­szy. Uwa­ga czy­tel­ni­ka sku­pia się na bólu, któ­ry przez to, że wyda­je się „auten­tycz­ny”, tym bar­dziej przej­mu­je. Czy dzi­siaj w poezji moż­na roz­ma­wiać z Bogiem i nie nara­żać się tym na śmiesz­ność? Pod­gór­nik odpo­wia­da, że to w każ­dej chwi­li jest moż­li­we. Tak rodzi się współ­cze­sna poezja „reli­gij­na”. Z kpi­ny, któ­ra nabie­ra powa­gi. Z zaprze­cze­nia zmie­nia­ją­ce­go się w afir­ma­cję.

Anna Ada­mo­wicz
two­rzy­wo

z trze­wi Euro­py Zachod­nio-Wschod­niej wołam do cie­bie
alba­tro­sie o trze­wiach pocię­tych przez pla­stik
wybacz że nie jestem sprę­ży­stą mątwą

z brzu­cha dziew­czy­ny o imie­niu Pol­ska wołam do cie­bie
alba­tro­sie noszą­cy w brzu­chu zapal­nicz­ki
wybacz że nie jestem chru­pią­cym kry­lem

z klat­ki blo­ku w cen­trum Wro­cła­wia wołam do cie­bie
alba­tro­sie o płu­cach zwłók­nio­nych pyłem
wybacz że nie umiem tra­wić bute­lek

z szar­pa­ne­go przez roz­zie­wy cia­ła wołam do cie­bie
alba­tro­sie o cie­le jak cmen­tarz zaba­wek
wybacz że nikt nie umie stra­wić

módl­my się
abym godził się z tym cze­go nie mogę
abym zmie­niał to co mogę
abym mądrze odróż­niał mię­so od polie­stru

[z tomu Ani­ma­lia, Stro­nie Ślą­skie 2019]

Dzie­cia­ki z pod­sta­wów­ki w Stro­niu Ślą­skim, z któ­ry­mi czy­ta­łem ten wiersz, od razu zała­pa­ły, o co cho­dzi. „Two­rzy­wo” oble­pi­ło świat gru­bą war­stwą i już nie­wie­le tego świa­ta spod niej widać. Aż może dzi­wić wia­ra (wyra­żo­na modli­twą), że wydo­bę­dzie się spod niej głos woła­ją­cy na pusz­czy z pla­sti­ku. Alba­tros jako gatu­nek nie został wybra­ny przy­pad­ko­wo. Przy­po­mnij­my Char­le­sa Baudelaire’a i jego wiersz zawie­ra­ją­cy opis – spo­krew­nio­ne­go z figu­rą poety – alba­tro­sa. Ten król prze­stwo­rzy z momen­tem dotknię­cia pokła­du łodzi sta­je się wła­sną, wyśmie­wa­ną przez obser­wa­to­rów, kary­ka­tu­rą, zaprze­cze­niem wol­no­ści i lotu, smut­nie wlo­kąc za sobą cią­żą­ce skrzy­dła. A jaką kary­ka­tu­rą sta­je się, najadł­szy się pla­sti­ku? Czy jest w sta­nie w ogó­le funk­cjo­no­wać, choć­by jako sym­bol? Z tymi pyta­nia­mi Pań­stwa zosta­wiam.