Migawki, więcej nie pamiętam

„Poje­dyn­czy się nie uda­je,
dopie­ro sumu­jąc, uzy­ska­my czło­wie­ka”
(z nie­do­koń­czo­ne­go wier­sza).

Chy­ba naj­bar­dziej typo­we, opi­sy­wa­ne już przez innych i inne, odczu­cie jest takie, że się nad niczym nie panu­je, nie kształ­tu­je świa­do­mie, lecz leci w peł­ną dzi­wów i nie­spo­dzia­nek prze­strzeń, że się czło­wiek odbi­ja od ścian i luster w jakimś labi­ryn­cie prób i przy­pad­ków. No chy­ba nikt nie rodzi się pisa­rzem, poetą, kimś takim. Rodzi­my się stra­ża­ka­mi, pił­ka­rza­mi, księż­mi, od cza­su do cza­su zda­rza się File­as Fogg, Arsen Lupin, Robin Hood albo Kichuś maj­stra Lepi­gli­ny. To mój przy­pa­dek, wie­lo­krot­nie czy­ta­na książ­ka z dzie­ciń­stwa, łzy sypią­ce się jak groch. Cał­ko­wi­te utoż­sa­mie­nie, przej­ście na dru­gą stro­nę stro­nę, sca­le­nie nie­prze­sta­ją­cych rze­czy­wi­sto­ści w jed­nię, któ­ra już do koń­ca życia w swo­jej absur­dal­no­ści nie będzie dawać spo­ko­ju. Tym­cza­sem wszy­scy wokół są nor­mal­ni, pra­co­wi­cie i sumien­nie oddzie­la­jąc rze­czy­wi­sto­ści, a ty musisz nad­da­wać, grać za dwóch i zapew­niać, że wszyst­ko jest okey.

Sta­ram się tu jak naj­kró­cej i jak naj­mniej pate­tycz­nie opo­wie­dzieć o „meta­fi­zycz­nej” stro­nie pro­ce­su docho­dze­nia do lite­ra­tu­ry. Stro­na psy­cho­lo­gicz­na pole­ga na wcze­snym odczu­ciu gor­szo­ści, byle­ja­ko­ści swo­je­go ist­nie­nia, bo jesteś inny, nie­atrak­cyj­ny, mizer­ny w każ­dym sen­sie: fizycz­nym, spo­łecz­nym, kul­tu­ro­wym, wypeł­nia cię lęk i wsty­dzisz się za wszyst­ko, za wiecz­nie pija­ne­go ojca itd. Na tej żało­śli­wej stru­nie nie będę pogry­wał, bo to melo­dia w róż­nych oso­bi­stych warian­tach zna­na wszyst­kim ucie­ka­ją­cym w lite­ra­tu­rę, a potem pró­bu­ją­cym nią żyć zastęp­czo, a to zna­czy zamiast praw­dzi­we­go, peł­ne­go sza­cun­ku i akcep­ta­cji, życia.

Gdy nie masz sza­cun­ku i dobre­go sło­wa, zaczy­nasz pisać wier­szy­ki (zresz­tą cokol­wiek), żeby sobie coś udo­wod­nić w kwe­stii doce­nie­nia i uzna­nia. Potem jakieś tra­ge­dyj­ki, śmier­ci w rodzi­nie, tra­gizm pierw­szych miło­ści, ucie­czek i porzu­ceń, i ta klu­cha w gar­dle nie­bez­piecz­nie rośnie. Gdy zaczy­nasz odkrztu­szać, oka­zu­je się, że w Pol­sce jest mnó­stwo kon­kur­sów poetyc­kich, a więc wysy­łasz i dosta­jesz nagro­dy i wyróż­nie­nia w zło­tów­kach; komu, jak komu, ale wła­śnie tobie bar­dzo te zło­tów­ki są pomoc­ne do utrzy­ma­nia (po śmier­ci ojca) jakie­goś pod­sta­wo­we­go pozio­mu życia. Wysy­łasz też do lite­rac­kich gazet. Trzę­siesz się nad swo­im wydru­ko­wa­nym nazwi­skiem, w tym świe­tle już nie wyglą­dasz tak nędz­nie, a na doda­tek listo­nosz przy­no­si jakieś drob­ne sumy. Oka­zu­je się, że bez tej publi­ka­cyj­no-kon­kur­so­wej pro­te­zy nie możesz już żyć. To two­ja pod­sta­wo­wa używ­ka, to źró­dło róż­nie rozu­mia­ne­go docho­du. Ktoś tu zaczy­na się czymś wypeł­niać, pneu­mą pod­no­szą­cą zarys posta­ci, któ­ra może już nie jest tak bar­dzo nik­czem­na, mizer­na, mała. Krót­ko mówiąc – rośniesz. Bar­dzo dłu­go tyl­ko we wła­snych oczach.

Tym­cza­sem żyjesz, masz dzie­ci, cho­dzisz do pra­cy. Dla więk­szo­ści to wystar­cza­ją­ce racje ist­nie­nia. Dla cie­bie też, ale pamię­taj­my o wspo­mnia­nym uza­leż­nie­niu. Coś się cią­gle pisze, notu­je, czy­ta, grze­bie w papie­rach. Wymy­ślasz nowo­rudz­kie spo­tka­nia poetyc­kie, przy­jeż­dża­ją Mariusz Grze­bal­ski i Darek Sośnic­ki, pozna­jesz ludzi, któ­rzy lada moment wcią­gną się do współ­pra­cy z „Nowym Nur­tem”, powie­dzą: „Spró­buj pisać recen­zje poetyc­kie”. Pró­bu­jesz. Jakoś idzie. Nagle „Nowy Nurt” sta­je się waż­ny i przez przy­pa­dek dro­bi­na splen­do­ru spa­da na two­ją pisa­nin­kę. Przy­cho­dzą zamó­wie­nia z innych redak­cji, warsz­tat aż fur­czy, a rano, bel­frze z pod­sta­wów­ki, z tru­dem bie­gniesz do robo­ty. Któ­re­goś dnia dzwo­ni tele­fon. Tak, tak, ceni­my pana pisa­nie o współ­cze­snej poezji, ofe­ru­je­my pra­cę w Kole­gium Kar­ko­no­skim w Jele­niej Górze. Dobrzy ludzie (głów­nie Jacek Łuka­sie­wicz i Ste­fan Szy­mut­ko) poma­ga­ją zro­bić dok­to­rat. W tle oczy­wi­ście cią­gły ruch, doryw­cze pra­ce i zaję­cia, juro­ro­wa­nie w kon­kur­sach, wykła­dy, warsz­ta­ty, poga­dan­ki. W jakimś sen­sie ten cha­os prze­dziw­nych, czę­sto sprzecz­nych, aktyw­no­ści porząd­ku­je Biu­ro Lite­rac­kie kon­kret­ne zada­nia i ocze­ki­wa­nia. To jeden z naj­wcze­śniej­szych tro­pów, jeśli cho­dzi o postę­pu­ją­cą przy­pad­ko­wość; zna­jo­mość z Artu­rem sprzed wie­lu lat owo­cu­je czymś trwa­łym i roz­wi­ja­ją­cym. Tych tro­pów jest wię­cej, na przy­kład inny wią­że z zaję­cia­mi w Stu­dium Lite­rac­ko-Arty­stycz­nym przy Uni­wer­sy­te­cie Jagiel­loń­skim, inny doty­czy Hen­ry­ka Bere­zy oraz Boh­da­na Zadu­ry i współ­pra­cy z „Twór­czo­ścią”, a jesz­cze inny życz­li­wo­ści Mie­czy­sła­wa Orskie­go zapra­sza­ją­ce­go do krę­gu „Odry”, i tak dalej; może kie­dyś to roz­wi­nę.

Przy­cho­dzi i ten moment: wygry­wasz kon­kurs na sta­no­wi­sko adiunk­ta, zaczy­nasz pra­cę na Uni­wer­sy­te­cie Wro­cław­skim. Lista lek­tur, przy­jaź­ni, przy­gód i doświad­czeń roz­ra­sta się. Habi­li­ta­cja, potem pro­fe­su­ra Uni­wer­sy­te­tu Wro­cław­skie­go. Pisze się dalej. Z tym samym lękiem, że znów cię nie wybio­rą do skła­du. To nie­śmier­tel­ny napęd. Wła­ści­wie śmier­tel­ny, umie­ra wraz z tobą. Nie chciał­byś tego nie­po­ko­ju, tej udrę­ki prze­ka­zy­wać gene­tycz­nie dalej.

Ale o czym to ja mia­łem? No tak, zyski i stra­ty. Zysk pod­sta­wo­wy – zyska­łem sie­bie, dopi­sa­łem do jakiejś więk­szej sumy, stwo­rzy­łem się, poskła­da­łem z czę­ści, któ­rych fan­ta­zyj­ność i zna­cze­nie usta­li­ła lite­ra­tu­ra, przede wszyst­kim poezja. Stra­ta pod­sta­wo­wa pole­ga chy­ba na tym, że nie jesteś odda­ny rodzi­nie tak, jak­byś mógł. W związ­ku z czym usta­wicz­nie żywisz się wyrzu­ta­mi sumie­nia, że może cier­pią przez cie­bie. Ale prze­cież i tę fru­stra­cję zaraz spo­żyt­ku­je się lite­rac­ko. Takie się z cie­bie zro­bi­ło mon­strum, zasy­sa­ją­ce, co się da, potem wyplu­wa­ją­ce w rów­nych rząd­kach, powo­łu­ją­ce się na nad­wraż­li­wość, nad­świa­do­mość i Bóg wie co. Stwo­rzy­łeś potwo­ra, któ­ry wdzię­czy się do tłu­mu (a jakiż to tłum chcesz upchać w tej niszy, niszeń­ce?), a ty z tłu­ma­cze­nia i uspra­wie­dli­wia­nia jego nar­cy­stycz­nych gry­ma­sów zro­bi­łeś sobie spo­sób na życie.