Dziewczynka z zapałkami (wypisy okolicznościowe)

Hans Christian Andersen

Dziewczynka z zapałkami

„Było bar­dzo zim­no; śnieg padał i zaczy­na­ło się już ściem­niać; był to ostat­ni dzień w roku, wigi­lia Nowe­go Roku. W tym chło­dzie i w tej ciem­no­ści szła uli­ca­mi bied­na dziew­czyn­ka z gołą gło­wą i boso; mia­ła wpraw­dzie trze­wi­ki na nogach, kie­dy wycho­dzi­ła z domu, ale co to zna­czy­ło! To były bar­dzo duże trze­wi­ki, nawet jej mat­ka ostat­nio je wkła­da­ła, tak były duże; i mała zgu­bi­ła je zaraz, prze­bie­ga­jąc uli­cę, któ­rą pędem prze­jeż­dża­ły dwa wozy; jed­ne­go trze­wi­ka nie mogła wca­le zna­leźć, a z dru­gim uciekł jakiś urwis; wołał, że przy­da mu się on na koły­skę, kie­dy już będzie miał dziec­ko.

Szła więc dziew­czyn­ka boso, stą­pa­ła nóż­ka­mi, któ­re poczer­wie­nia­ły i zsi­nia­ły z zim­na; w sta­rym far­tu­chu nio­sła zawi­nię­tą całą masę zapa­łek, a jed­ną wiąz­kę trzy­ma­ła w ręku; przez cały dzień nie sprze­da­ła ani jed­nej; nikt jej nie dał przez cały dzień ani gro­si­ka; szła taka głod­na i zmar­z­nię­ta i wyglą­da­ła taka smut­na, bie­dac­two! Płat­ki śnie­gu pada­ły na jej dłu­gie, jasne wło­sy, któ­re tak pięk­nie zwi­ja­ły się na kar­ku, ale ona nie myśla­ła wca­le o tej ozdo­bie. Ze wszyst­kich okien naoko­ło poły­ski­wa­ły świa­tła i tak miło pach­nia­ło na uli­cy pie­czo­ny­mi gęśmi.

To prze­cież jest wigi­lia Nowe­go Roku – pomy­śla­ła dziew­czyn­ka. W kącie mię­dzy dwo­ma doma­mi, z któ­rych jeden bar­dziej wysu­wał się na uli­cę, usia­dła i skur­czy­ła się cała; małe noży­ny pod­cią­gnę­ła pod sie­bie, ale mar­z­ła coraz bar­dziej, a w domu nie mogła się poka­zać, bo prze­cież nie sprze­da­ła ani jed­nej zapał­ki, nie dosta­ła ani gro­sza, ojciec by ją zbił, a w domu było tak samo zim­no, miesz­ka­li na stry­chu pod samym dachem i wiatr hulał po izbie, cho­ciaż naj­więk­sze szpa­ry w dachu zatka­ne były sło­mą i gał­ga­na­mi. Jej małe ręce pra­wie cał­kiem zamar­z­ły z tego chło­du. Ach, jed­na mała zapał­ka, jak­by to dobrze było! Żeby tak wycią­gnąć jed­ną zapał­kę z wiąz­ki, potrzeć ją o ścia­nę i tyl­ko ogrzać palusz­ki! Wycią­gnę­ła jed­ną i „trzask”, jak się iskrzy, jak pło­nie! mały cie­pły, jasny pło­my­czek, niby mała świecz­ka oto­czo­na dłoń­mi! Dziw­na to była świe­ca; dziew­czyn­ce zda­wa­ło się, że sie­dzi przed wiel­kim, żela­znym pie­cem o mosięż­nych drzwicz­kach i ozdo­bach; ogień palił się w nim tak łaska­wie i grzał tak przy­jem­nie; ach, jakież to było roz­kosz­ne! Dziew­czyn­ka wycią­gnę­ła przed sie­bie nóż­ki, aby je roz­grzać tak­że – a tu pło­mień zagasł. Piec znikł – a ona sie­dzia­ła z nie­do­pał­kiem siar­ni­ka w dło­ni.

Zapa­li­ła nowy, palił się i błysz­czał, a gdzie cień padł na ścia­nę, sta­ła się ona przej­rzy­sta jak muślin; ujrza­ła wnę­trze poko­ju, gdzie stał stół przy­kry­ty bia­łym, błysz­czą­cym obru­sem, nakry­ty pięk­ną por­ce­la­ną, a na pół­mi­sku smacz­nie dymi­ła pie­czo­na gęś, nadzia­na śliw­ka­mi i jabł­ka­mi; a co jesz­cze było wspa­nial­sze, gęś zesko­czy­ła z pół­mi­ska i zaczę­ła się czoł­gać po pod­ło­dze, z widel­cem i nożem wbi­tym w grzbiet; doczoł­ga­ła się aż do bied­nej dziew­czyn­ki; aż tu nagle zga­sła zapał­ka i widać tyl­ko było nie­przej­rzy­stą, zim­ną ścia­nę.

Zapa­li­ła nowy siar­nik. I oto sie­dzia­ła pod naj­pięk­niej­szą cho­in­ką; była ona jesz­cze wspa­nial­sza i pięk­niej ubra­na niż cho­in­ka u boga­te­go kup­ca, któ­rą ujrza­ła przez szkla­ne drzwi pod­czas ostat­nich świąt; tysią­ce świe­czek pło­nę­ło na zie­lo­nych gałę­ziach, a kolo­ro­we obraz­ki, takie, jakie zdo­bi­ły okna skle­pów, spo­zie­ra­ły ku niej. Dziew­czyn­ka wycią­gnę­ła do nich obie rącz­ki – ale tu zga­sła zapał­ka; mnó­stwo świa­te­łek cho­in­ki wzno­si­ło się ku górze, coraz wyżej i wyżej, i oto ujrza­ła ona, że były to tyl­ko jasne gwiaz­dy, a jed­na z nich spa­dła wła­śnie i zakre­śli­ła na nie­bie dłu­gi, błysz­czą­cy ślad.

- Ktoś umarł! – powie­dzia­ła malut­ka, gdyż jej sta­ra bab­ka, któ­ra jedy­na oka­zy­wa­ła jej ser­ce, ale już umar­ła, powia­da­ła zawsze, że kie­dy gwiazd­ka spa­da, dusza ludz­ka wstę­pu­je do Boga.

Dziew­czyn­ka zno­wu potar­ła siar­ni­kiem o ścia­nę, zaja­śnia­ło dooko­ła i w tym bla­sku sta­nę­ła przed nią sta­ra babu­nia, taka łagod­na, taka jasna, taka błysz­czą­ca i taka kocha­na.

- Babu­niu! – zawo­ła­ła dziew­czyn­ka – o, zabierz mnie z sobą! Kie­dy zapał­ka zga­śnie, znik­niesz jak cie­pły piec, jak gąska pie­czo­na i jak wspa­nia­ła olbrzy­mia cho­in­ka! – i szyb­ko potar­ła wszyst­kie zapał­ki, jakie zosta­ły w wiąz­ce, chcia­ła jak naj­dłu­żej zatrzy­mać przy sobie bab­kę, i zapał­ki zabły­sły takim bla­skiem, iż sta­ło się jaśniej niż za dnia. Babu­nia nigdy przed­tem nie była taka pięk­na i taka wiel­ka; chwy­ci­ła dziew­czyn­kę w ramio­na i pole­cia­ły w bla­sku i w rado­ści wyso­ko, wyso­ko; a tam już nie było ani chło­du, ani gło­du, ani stra­chu – bowiem były u Boga.

A kie­dy nastał zim­ny ranek, w kąci­ku przy domu sie­dzia­ła dziew­czyn­ka z czer­wo­ny­mi policz­ka­mi, z uśmie­chem na twa­rzy – nie­ży­wa: zamar­z­ła na śmierć ostat­nie­go wie­czo­ra minio­ne­go roku. Ranek nowo­rocz­ny oświe­tlił małe­go trup­ka trzy­ma­ją­ce­go w ręku zapał­ki, z któ­rych garść była spa­lo­na. Chcia­ła się ogrzać, powia­da­no; ale nikt nie miał poję­cia o tym, jak pięk­ne rze­czy widzia­ła dziew­czyn­ka i w jakim bla­sku wstą­pi­ła ona razem ze sta­rą bab­ką w szczę­śli­wość Nowe­go Roku.

Andrzej Sosnowski

Glossa

Teraz bar­dziej z gołą gło­wą i boso.
Teraz zim­niej na mie­ście i jaśniej.
Śnieg. Ale nie myśli się o tej ozdo­bie
na wło­sach, bo to nie nowy kli­mat: ta noc,
zim­no i wid­no, syk lamp i stra­ta z tytu­łu
słów­ka loss w tytu­le wier­sza „Glos­sa”.
Los. Sypie śnieg. A co się robi? Tra­ci.
Naj­pierw trze­wi­ki. Ktoś zabie­ra sobie
jeden na koły­skę. Dru­gi bez śla­du
ginie, z całą pro­sto­tą „bez śla­du”.

Szczęść Boże. Nie moż­na się nie krzy­żo­wać.
Z nikim nie ranić, sło­wem, nie zabliź­niać,
to daw­ny kli­mat. Bo idzie się na noc
z gołą gło­wą i boso, a więc mając jesz­cze
coś po stro­nie strat, po tej stro­nie nocy,
któ­rej czerń się zmy­wa jak lakier z paznok­ci
ace­to­nem świa­tła, cał­kiem nie­po­trzeb­nie,
bo i tak jest coraz wid­niej i zim­niej,
coraz bar­dziej z gołą gło­wą i boso.

Śnieg. Coraz zim­niej i jaśniej. Idzie się
bez śla­du, z gołą gło­wą i boso, idzie się
z całą pro­sto­tą w kąt mię­dzy doma­mi, się
sia­da, kur­czy, nogi pod­cią­ga pod sie­bie,
bo baśń tak chce. „Z całą masą zapa­łek”
mar­z­nie się o nie­bo lepiej i – Ach – mówi -
jed­na mała zapał­ka, jak­by to dobrze było!
Baśń cię pocho­wa jak chłop­ca z zapał­ka­mi.
Gmin­na wieść zacho­wa jak małą dziew­czyn­kę.

Pali się. Nowy Rok. Potrze­ba słów i obra­zów.
Nowych słów i obra­zów, więc pali się jaśniej,
żeby ogrzać pal­ce (i pisze się tak samo,
żeby ogrzać pal­ce: przy tej dziw­nej świe­cy
zacny piec z drzwicz­ka­mi z mosią­dzu i gęś
czoł­ga się po pod­ło­dze jak wier­na kobie­ta
z nożem i widel­cem w grzbie­cie) i – Ktoś umarł -
mówi się, i robi się jaśniej – „ktoś umarł” -
pisze się z nie­do­pał­kiem siar­ni­ka w ustach,
kie­dy nikt nie wie, jak pięk­ne rze­czy się widzi
i w jakim bla­sku wstę­pu­je w szczę­śli­wość Nowe­go Roku.