Liryczna brzytwa Ockhama

Co się wybie­ra z bogac­twa świa­ta, co się w prze­no­śni „tnie”, przy­ci­na, pod­kre­śla w nowych wier­szach Jac­ka Deh­ne­la? Przede wszyst­kim zwra­ca uwa­gę wie­lo­znacz­ność defi­nio­wa­nia obra­zu poetyc­kie­go. Efekt wysu­bli­mo­wa­nej meta­fo­ry­za­cji spo­krew­nia się tu z obra­zo­wa­niem dosłow­nym, „obraz­ko­wa­niem” malar­skim i foto­gra­ficz­nym. Cię­cia wyko­ny­wa­ne są na mate­ria­le dostar­cza­nym przez wspo­mnie­nia tego, co się widzia­ło. Naocz­ność porząd­ku­je się na spo­sób meta­fi­zycz­ny, wybie­ra­jąc z niej ele­men­ty zna­czą­ce, sym­bo­licz­ne, emble­ma­tycz­ne. „Brzy­twa oka­mgnie­nia odci­na to, co zbęd­ne.”

Jacek Deh­nel dąży w nowych wier­szach do jasno­ści i pre­cy­zji, do kla­row­no­ści w przed­sta­wia­niu scen, sytu­acji i rekwi­zy­tów, nie chce mno­żyć bytów ponad potrze­bę. Zatrzy­mu­je się na kil­ku pod­sta­wo­wych i oglą­da je z wie­lu stron, kadru­jąc cier­pli­wie, ale czu­le, z odda­niem. „Tra­fia­ją do nas te, nie inne, kre­ski desz­czu.” Kre­ski ukła­da­ją­ce się w kre­sków­ki, czy­li opo­wie­ści w obraz­kach. Opo­wie­ści o życiu minio­nym, trwa­ją­cym i tym prze­czu­wa­nym, odle­głym o oddech.

Kla­sy­cy­sta prze­pusz­cza kul­tu­ro­wy szta­faż, pełen alu­zji i odwo­łań do dzieł sztu­ki, przez filtr codzien­no­ści, przez filtr wła­sne­go życia, życia osie­dla, na któ­rym miesz­ka, życia uli­cy. Trak­tu­ję to jako objaw roz­wo­ju, sygnał wyj­ścia ze śle­pej ulicz­ki ego­ty­zmu i dan­dy­sow­skich gestów, cha­rak­te­ry­stycz­nych dla wcze­śniej­szych tomi­ków. Teraz jego kla­sy­cyzm nabrał rumień­ców i wigo­ru. Nie­któ­re frag­men­ty brzmią tak czy­sto i posą­go­wo, jak kie­dyś brzmia­ły wier­sze mło­de­go Miło­sza.

Wśród bogac­twa wąt­ków i moty­wów tej wier­szo­wa­nej opo­wie­ści zwra­ca­ją na sie­bie uwa­gę obra­zy miło­ści i obra­zy codzien­no­ści. Miłość doty­czy przy­ja­cie­la i wier­sze z tego homo­ero­tycz­ne­go cyklu nie mają pre­ce­den­su w histo­rii pol­skiej poezji (choć pamię­tać nale­ży o ana­lo­gicz­nych frag­men­tach u Edwar­da Pase­wi­cza), nato­miast koja­rzyć się mogą z kul­tu­rą i tra­dy­cją lite­rac­ką wyzna­cza­ną hasło­wo przez nazwi­ska O. Wil­de­’a i W. H. Aude­na. Utwo­ry dedy­ko­wa­ne „P.T” są wła­ści­wie hoł­dem skła­da­nym cia­łu, miło­ści, wspól­ne­mu życiu, obec­no­ści, „byciu-dwoj­giem-ludzi”.

Obra­zy codzien­no­ści zbie­ga­ją się w punk­cie kul­mi­na­cyj­nym, któ­rym jest opis podró­ży do inne­go świa­ta. Wyra­fi­no­wa­ny dan­dys przez most na Wiśle docie­ra na Pra­gę, w rewi­ry nazna­czo­ne dzi­ko­ścią i nie­obli­czal­no­ścią. W tych frag­men­tach Deh­nel tak nagi­na ramy kla­sy­cy­stycz­ne­go obra­zo­wa­nia, że te są w sta­nie wchło­nąć wszyst­ko bez dys­kom­for­tu i obrzy­dze­nia, a nawet z czymś w rodza­ju entu­zja­zmu bada­cza, odkryw­cy migo­tli­wej prze­strze­ni ludz­kiej, w któ­rej roi się od okrzy­ków prze­ku­pek, napi­sów w sty­lu „dam­ski fry­zjer męski”, mene­lek z mane­la­mi czy bez­ro­bot­nych z BMW.

I to jest kla­sy­cyzm, któ­re­go mi bra­ko­wa­ło, gdy przed laty w imie­niu „bar­ba­rzyń­ców” kry­ty­ko­wa­łem tak zwa­nych kla­sy­cy­stów – kla­sy­cyzm ośmie­lo­ny, doj­rza­ły, nie tyl­ko spraw­ny, bły­sko­tli­wy, eru­dy­cyj­ny, lecz i wia­ry­god­ny, ryzy­kow­ny w kadro­wa­niu dia­lek­tycz­nie uję­tych wzniosłości/trywialności, w jakiś prze­dziw­ny spo­sób godzą­cy muze­al­ność kul­tu­ry wyso­kiej ze śmiet­ni­kiem kul­tu­ry niskiej. Deh­nel jest cudow­nym dziec­kiem sprzecz­no­ści, któ­re kie­dyś wyda­wa­ły się nie do pogo­dze­nia.