Pożyczone style

Jacek Deh­nel: Pro­za poetyc­ka jest nie tyl­ko tema­tem two­je­go dok­to­ra­tu, ale i głów­ną for­mą, któ­rą się posłu­gu­jesz w swo­jej pra­cy poetyc­kiej. Skąd wzię­ła się ta fascy­na­cja?

Kār­lis Vēr­di­ņš: Moja pierw­sza książ­ka Lodo­ła­ma­cze była – jeśli nie liczyć kil­ku wyjąt­ków, takich jak „Anioł” czy [„Nasze dro­gi są pięk­ne tyl­ko kie­dy przy­kry­ją je śnie­gi”] – zbio­rem regu­lar­nych wier­szy z ryma­mi i metrum, co było dość powszech­ną modą w poezji łotew­skiej lat sie­dem­dzie­sią­tych i osiem­dzie­sią­tych, i w koń­cu mi się znu­dzi­ło. Latem 2001 roku zwró­ci­łem się więc ku vers libre z dłu­gi­mi, Whit­ma­now­ski­mi wer­sa­mi, i te tek­sty uka­za­ły się w dru­gim tomi­ku, w Twa­roż­ku ze śmie­ta­ną. A kie­dy moje wier­sze sta­ły się jesz­cze bar­dziej spro­za­izo­wa­ne, posta­no­wi­łem, że są to w zasa­dzie pro­zy poetyc­kie, któ­re wyda­łem w książ­ce trze­ciej, czy­li w Ja. Fascy­na­cja wzię­ła się z dzieł Saint-Joh­na Per­se­’a, próz poetyc­kich Geo­r­ga Tra­kla, Osca­ra Wil­de­’a – powol­ne­go, prze­sad­nie ozdob­ne­go sty­lu Wil­de­’a uży­łem w „Baj­ce o Gosi Filo­loż­ce” – a tak­że łotew­skie­go poety Uldi­sa Berzi­ņša, któ­ry uży­wał tej for­my na nie­zwy­kle cie­ka­wy spo­sób, z wiel­ką siłą wyra­zu. W moim dok­to­ra­cie zgro­ma­dzi­łem łotew­skie pro­zy poetyc­kie i napi­sa­łem – jako pierw­szy – histo­rię tego gatun­ku w lite­ra­tu­rze łotew­skiej. Tra­dy­cję tę inspi­ro­wa­ły rów­nież prze­kła­dy z roz­ma­itych języ­ków, w tym z pol­skie­go (Tet­ma­jer, Szym­bor­ska, Her­bert).

Czy kie­dy­kol­wiek chcia­łeś roz­wi­nąć skrzy­dła i napi­sać peł­no­wy­mia­ro­wą książ­kę pro­za­tor­ską, powiedz­my: powieść? Albo, prze­ciw­nie, zwró­cić się z powro­tem do „bar­dziej poetyc­kiej poezji” i pisa­nia „przy­zwo­itych wier­szy”?

Ech, precz z przy­zwo­ity­mi wier­sza­mi! Rze­czy­wi­ście, chciał­bym napi­sać powieść albo sztu­kę, ale nie nauczy­łem się jesz­cze „roz­wi­jać skrzy­deł”. To tak­że kwe­stia cza­su i cier­pli­wo­ści; mam nadzie­ję, że z cza­sem się zesta­rze­ję, nabio­rę mądro­ści i doświad­cze­nia, i może wte­dy by było łatwiej napi­sać coś dłuż­sze­go. Na razie nie jestem w sta­nie ogar­nąć tek­stu dłuż­sze­go niż na dwie-trzy stro­ny. Trzy lata temu napi­sa­łem nawet opo­wia­da­nie, ale nie jestem do nie­go prze­ko­na­ny.

Two­je tek­sty peł­ne są róż­no­rod­nych dyk­cji; pasti­szu­jesz dys­kurs uni­wer­sy­tec­ki i gwa­rę, język pro­pa­gan­dy i tablo­idów, listy miło­sne, plot­ki i deka­denc­ką, Wil­de­’ow­ską poezję. Co wyda­je ci się naj­bar­dziej inspi­ru­ją­ce w tym poszu­ki­wa­niu „poży­czo­nych” fraz?

Lubię i poży­czo­ne fra­zy, i poży­czo­ne sty­le. To spo­sób na mówie­nie nie wprost, z rów­no­cze­snym dawa­niem czy­tel­ni­ko­wi jakie­goś „obiek­tyw­ne­go” klu­cza do tek­stu. Zaczę­ło się to od moje­go zami­ło­wa­nia do roz­ma­itych cyta­tów z wcze­snych wier­szy T.S. Elio­ta i odtąd ta radość poja­wia­ła się przy kolej­nych spo­tka­niach z róż­no­rod­ny­mi mate­ria­ła­mi, któ­re z począt­ku wyda­ją się bar­dzo odle­głe od poezji, ale potem zna­ko­mi­cie wpa­so­wu­ją się w wiersz. W trze­cim tomi­ku, Ja, uży­łem tylu róż­nych dyk­cji i punk­tów widze­nia, że nie wie­dzia­łem jaki jest mój „wła­sny”, „oso­bi­sty” styl poetyc­ki.

Książ­ka jest peł­na odnie­sień do tema­tów oko­ło­ge­jow­skich. Czy uwa­żasz się za „poetę gejow­skie­go”? I co sądzisz o samej idei poezji gejow­skiej?

W moich co bar­dziej oso­bi­stych wier­szach o związ­ku sto­so­wa­nie męskich zaim­ków wyda­je mi się bar­dziej natu­ral­ne – tak wyni­ka z moje­go doświad­cze­nia. Mimo to przy­naj­mniej poło­wa tej książ­ki odno­si się do zupeł­nie innych kwe­stii; lubię pisać na tema­ty gejow­skie, ale lubię rów­nież na chwi­lę o nich zapo­mnieć. Uwa­żam się za geja, ale wiem, że jako poeta piszę nie tyl­ko dla gejów. Nie podo­ba mi się też idea gejow­skie­go get­ta, jestem raczej za inte­gra­cją z resz­tą spo­łe­czeń­stwa na tyle, na ile jest to moż­li­we.

Jak wspo­mi­nasz warsz­ta­ty Lite­ra­tu­re Across Fron­tiers i co sądzisz o tłu­ma­cze­niu wier­szy z języ­ka, któ­re­go się nie zna?

Z począt­ku byłem raczej scep­tycz­ny, ale po naszych warsz­ta­tach w Sło­we­nii zro­zu­mia­łem, że jeśli ma się dobrą „ryb­kę” w trze­cim języ­ku, moż­li­wość zapy­ta­nia auto­ra „co poeta miał na myśli?” i wresz­cie, co nie mniej waż­ne, wiersz podo­ba się tłu­ma­czo­wi, to prze­kład może być znacz­nie lep­szy niż wte­dy, kie­dy dys­po­nu­je się ską­pą zna­jo­mo­ścią języ­ka ory­gi­na­łu i pra­cu­je się w dum­nej samot­no­ści. Zamie­rzam zatem tłu­ma­czyć poetów, któ­rych tek­sty mi się podo­ba­ją, bez wzglę­du na to, w jakich języ­kach piszą swo­je wier­sze.

A jakie są two­je naj­bliż­sze pla­ny lite­rac­kie?

Opu­bli­ku­ję moją pra­cę dok­tor­ską w for­mie książ­ko­wej. I, myślę sobie, będę dalej pisał i prze­kła­dał wier­sze. Cie­ka­wie było­by też wpro­wa­dzić queer the­ory do łotew­skiej kry­ty­ki lite­rac­kiej. To dopie­ro będzie fraj­da!

Prze­ło­żył Jacek Deh­nel