To słowo

W sło­wie – naj­bar­dziej zdu­mie­wa­ją­ca jest jego spraw­cza moc.

I ten zawar­ty w nim impe­ra­tyw ist­nie­nia, ewo­ku­ją­cy z nico­ści kolej­ne byty: stań się!

Takie „stań się” leży rów­nież u pod­nó­ża każ­de­go dzie­ła sztu­ki. A więc tak­że – zwłasz­cza? – wier­sza. Ewo­ko­wa­ne­go zni­kąd.

Będąc umow­ną musz­ką z butel­ki Wit­t­gen­ste­ina, jedy­nie za pomo­cą słów wier­sza mogę wydo­stać się na zewnątrz i tyl­ko dzię­ki wier­szom, jak za spra­wą magicz­nej for­mu­ły, mogę prze­mie­ścić się w inny obszar, w inną prze­strzeń, wyjść poza wła­sny obrys, wła­sny kon­tur, poza przy­dzie­lo­ny mi metry­kal­ny czas: zaist­nieć poza samą sobą. O chwi­lę dłu­żej?

Wcze­śnie odkry­łam, że obok świa­ta rze­czy­wi­ste­go ist­nie­je świat pomy­śla­ny, pisa­ny – też w pewien spo­sób rze­czy­wi­sty, ale rze­czy­wi­sty ina­czej.

Sło­wo wier­sza oba­la poję­cie odle­gło­ści w cza­sie i prze­strze­ni, prze­obra­ża „kie­dyś” i „gdzieś” w „tu i teraz”. Czy­ta­jąc Safo­nę czy Home­ra, nie czu­ję odle­gło­ści całych epok odgra­dza­ją­cych mnie od anty­ku. Dla mnie teraź­niej­szym poetą jest w tym samym stop­niu Pound, co Nor­wid i Höl­der­lin, lubię sobie uciąć poga­węd­kę z Kir­ke czy Ulis­se­sem albo z Rim­bau­dem. Dane mi było wzra­stać w pobli­żu migo­tli­wych słów obar­czo­nych zara­zem meta­fi­zycz­ną głę­bią i swo­istym tre­men­dum wier­szy Leśmia­na, któ­ry stą­pał po tych samych kamy­kach co i ja (w zie­mi biło­go­raj­sko-zamoj­skiej). Wcze­śnie zapa­dły mi głę­bo­ko w ucho fra­zy Kocha­now­skie­go i Sło­wac­kie­go, któ­re żywo mnie obe­szły i urze­kły swym pięk­nem. Nie­istot­ne było dla mnie to, że tych poetów od daw­na nie ma na świe­cie. Sło­wa ich wier­szy przy­wra­ca­ły obec­ność temu, co Nie­obec­ne.

Sło­wo wier­sza jest for­mą obec­no­ści, znie­sie­niem dystan­su mię­dzy dalą a pobli­żem, mię­dzy teraz i wte­dy, mię­dzy kie­dyś i dziś.

Nasza egzy­sten­cja roz­pię­ta jest mię­dzy pamię­cią a zapo­mnie­niem. Noc w noc brat Tha­na­to­sa, Hyp­nos, wsą­cza mi pod korę mózgo­wą kubek wody zaczerp­nię­tej z nur­tów Lety, któ­ra usi­łu­je mnie roz­łą­czyć ze mną samą, z moim oto­cze­niem i dzie­dzic­twem. Mię­dzy tą niwe­czą­cą siłą wód Lety, niby bóstwo strze­gą­ce pamię­ci, nad­cią­ga z pomo­cą sło­wo wier­sza: ze swo­im ryt­mem, wibra­cją, ze swo­ją melo­dią.

Od dzie­ciń­stwa lubi­łam się wsłu­chi­wać w sło­wo nawet jesz­cze nie ufor­mo­wa­ne, dopie­ro wzbie­ra­ją­ce, przy­mie­rza­ją­ce się do sie­bie w swo­jej jesz­cze bez­słow­nej fazie, błą­dzą­ce w przy­słu­gu­ją­cych mu moż­li­wo­ściach.

Lubi­łam przy­kła­dać ucho do słu­pów tele­gra­ficz­nych, któ­ry­mi – sądząc z wibra­cji utrzy­my­wa­nych w tona­cji ultra-basów, prze­pły­wa­ły z krań­ca świa­ta na dru­gi kra­niec czy­jeś domyśl­ne roz­mo­wy, w któ­re usi­ło­wa­łam się wkrzy­ki­wać moim wła­snym, żąd­nym włą­cze­nia się w ich tok, sło­wem.

W każ­dym wiel­kim dzie­le sztu­ki w ogó­le, a zwłasz­cza w wier­szu, czymś nie­zwy­kłym i fascy­nu­ją­cym są sta­ny sku­pie­nia, któ­re udzie­la­ją się wraż­li­we­mu i czu­ją­ce­mu odbior­cy. Cho­dzi nie tyl­ko o to, że wiersz jest rodza­jem „zgęsz­czo­nej mowy”, rodza­jem kon­den­sa­tu, któ­ry musi zmie­ścić się na nie­wiel­kiej prze­strze­ni. Mam na myśli raczej tkwią­cy w nim prze­kaz, będą­cy czymś na kształt ilu­mi­na­cji, sko­ro potra­fi czy­ta­ją­ce­go wpra­wić w stan, jaki zazwy­czaj osią­ga się dopie­ro po dłu­gich medy­ta­cjach. Wytrą­ca go z otocz­ki zwy­czaj­no­ści, oczy­wi­sto­ści i dosłow­no­ści doznań i choć­by na moment prze­pro­wa­dza na tery­to­rium tego, co nie­zwy­czaj­ne, nie­oczy­wi­ste, a zara­zem dziw­ne i jak­by od daw­na zna­jo­me, ale już utra­co­ne. Jest więc tym „przy­po­mi­na­niem się same­mu sobie” tak, jak o tym mówią misty­cy.

Powsta­ją­cy wiersz nie­kie­dy zaska­ku­je mnie, jak gdy­bym to nie ja go pisa­ła. Zamie­nia mnie w kopi­stę, w tłu­ma­cza bez­słow­nej pod­po­wie­dzi, któ­ra doma­ga się momen­tal­ne­go prze­kła­du na język i takie, a nie inne sło­wo. Notu­jąc posłusz­nie, czu­ję wte­dy obec­ność jakie­goś współ­au­to­ra ima­gi­na­cyj­ne­go. Kim jest?

Muzą?

Nie­któ­re wier­sze bio­rą się z koli­zji podo­bień­stwa z nie­po­do­bień­stwem. Inne są ewo­ko­wa­ne przez ogrom nie­po­ję­to­ści. Bra­kiem (upra­gnio­ne­go vis a vis?). Nad­mia­rem. Potrze­bą roz­mo­wy. Zdzi­wie­niem – (że ist­nie­je coś, co zara­zem jak­by nie ist­nie­je).

Daw­niej, w dzie­ciń­stwie, pisa­nie wier­szy wyda­ło mi się czymś natu­ral­nym, zwy­czaj­nym. Lubi­łam zapusz­czać nura w gąszcz mowy w pogo­ni za jakimś sło­wem, któ­re mnie bawi­ło albo wabi­ło ku sobie inno­ścią. Sam zapis wier­sza jako wier­sza uwa­ża­łam wte­dy za rzecz umow­ną, jak umow­ne były wymy­śla­ne przez nas, dzie­ci, języ­ki i roz­mo­wy zakry­wa­ne przed nie­wta­jem­ni­czo­ny­mi śmiesz­nym szy­frem, kie­dy to mię­dzy syla­by słów wsta­wia­li­śmy np. klo­cek z „ko”, a więc: ko-te-ko-raz ko-nie ko-mam ko-cza-ko-su.

Dzi­siaj mniej wiem o wier­szu niż wte­dy, gdy zaczy­na­łam pisać.

Jest dla mnie tajem­ni­cą. Darem.

Ale czy powie­rzo­nym za zawsze?

Wiersz jest wystar­cza­ją­co skom­pli­ko­wa­ny już nie­ja­ko sam przez się, ze swo­jej natu­ry, z nie­do­słow­no­ści wypo­wie­dzi i kon­den­sa­cji zapi­su. Mie­ści w sobie o wie­le wię­cej tego, co znaj­du­je się poza nim. Dla­te­go teraz bar­dziej zale­ży mi na tym, żeby moje „ja” poro­zu­mia­ło się z czy­imś „ty”, niż na zwięk­sza­niu nie­czy­tel­no­ści prze­ka­zu i mno­że­nia torów prze­szkód w miej­scach spo­tkań. Teraz nie chcę niko­go zadzi­wiać, chcę się poro­zu­mie­wać i wła­śnie to oka­zu­je się takie trud­ne, nie­sa­mo­wi­cie trud­ne.