Nie tylko „Oda do Stalina”

Dwie inten­cje sto­ją za tą książ­ką. Pierw­sza wyda­je się zro­zu­mia­ła i god­na popar­cia, zwłasz­cza że przy­no­si same pozy­tyw­ne efek­ty. Pomysł, aby przy­po­mnieć w pol­sz­czyź­nie wiel­kie­go poetę języ­ka nie­miec­kie­go, Ber­tol­ta Brech­ta, jest tym bar­dziej słusz­ny, że od wyda­nia ostat­nich prze­kła­dów jego wier­szy upły­nę­ło oko­ło 20 lat. Po 1989 roku jemu podob­nych dotknę­ła oso­bli­wa, mil­czą­ca i pew­nie nie do koń­ca uświa­do­mio­na cen­zu­ra. To dla­te­go otrzy­ma­li­śmy w ostat­niej deka­dzie na przy­kład kil­ka­na­ście nowych tłu­ma­czeń ksią­żek Mar­ti­na Heideg­ge­ra, ale nie­mal żad­ne­go wzno­wie­nia pism Karo­la Mark­sa czy Györ­gya Lukác­sa. Ta nie­rów­no­wa­ga wyni­ka z domi­na­cji ide­olo­gicz­ne­go sche­ma­tu, w myśl któ­re­go komu­ni­stycz­ni pisa­rze nie zasłu­gu­ją na uważ­ną lek­tu­rę, nawet jeśli goto­wi jeste­śmy obda­rzyć nią tek­sty człon­ków NSDAP. Ci ostat­ni mówią cza­sem coś waż­ne­go o isto­cze­niu się praw­dy, a ci pierw­si z pew­no­ścią nigdy nie powie­dzą nam nicze­go poucza­ją­ce­go o wal­ce klas.

Dzię­ki tej książ­ce może­my czy­tać nowe wer­sje wier­szy Brech­ta, wybra­ne przez czte­rech zna­ko­mi­tych tłu­ma­czy, któ­rzy w dołą­czo­nych do każ­de­go wybo­ru szki­cach nie tyl­ko wyja­śnia­ją zasa­dy swo­jej pra­cy, ale też dają świa­dec­twa przy­gód lek­tu­ro­wych z auto­rem Ope­ry za trzy gro­sze. Znaj­dzie­my tu na przy­kład cie­ka­we spo­strze­że­nie, że to wła­śnie on, komu­ni­sta, bywał wyra­zi­cie­lem sprze­ci­wu wobec auto­ry­tar­nej wła­dzy dla czy­ta­ją­cych go w sta­nie wojen­nym stu­den­tów. Potra­fił nazwać ich nastro­je i zwró­cić uwa­gę na ich dyle­ma­ty. Nie­któ­re utwo­ry poja­wia­ją się w dwóch róż­nych wer­sjach, co nada­je temu wybo­ro­wi dodat­ko­we­go wymia­ru – i czy­ni z nie­go rodzaj prak­tycz­ne­go prze­wod­ni­ka po warsz­ta­cie tłu­ma­cza. W komen­ta­rzach tłu­ma­cze wcho­dzą ze sobą rów­nież w dia­log, a nawet pole­mi­kę, wyra­ża­jąc na przy­kład odmien­ne zda­nia na temat jed­ne­go z naj­słyn­niej­szych wier­szy Brech­ta „Do uro­dzo­nych już potem”. Zoba­czy­my dzię­ki temu nie tyl­ko, jak moż­na poezję tłu­ma­czyć, ale tak­że jak wią­że się ona z aktem lek­tu­ry, spo­so­bem podej­ścia do wier­sza i twór­czo­ści auto­ra.

Oprócz tej świet­nie zre­ali­zo­wa­nej idei przy­wró­ce­nia należ­ne­go Brech­to­wi miej­sca na pol­skiej mapie poetyc­kiej, wyda­ne­mu przez Biu­ro Lite­rac­kie tomo­wi przy­świe­ca inna, bar­dziej pro­ble­ma­tycz­na, myśl. Wyczy­tać ją moż­na już z tytu­łu książ­ki, Ten cały Brecht, któ­ry wyra­ża dwie prze­ciw­staw­ne rze­czy. Z jed­nej stro­ny, moż­na pomy­śleć, dosta­nie­my wresz­cie na tacy całe­go Brech­ta: bez prze­mil­czeń, selek­cji, z całą skom­pli­ko­wa­ną wią­zan­ką jego ide­olo­gicz­nych, oso­bi­stych, histo­rycz­nych i poetyc­kich zobo­wią­zań. Są w tym tomie wier­sze, w któ­rych ta kom­pli­ka­cja prze­cho­dzi w ton jed­no­cze­śnie poru­sza­ją­cy i dają­cy do myśle­nia, świa­do­my swych uwa­run­ko­wań i w peł­ni zaję­ty świa­tem.