Dwa tomiki i antologia

W ubie­głym roku, gdy mia­łem oka­zję pisać w dwutygodnik.com o pierw­szych trzech tomach uru­cho­mio­nej przez Biu­ro Lite­rac­kie serii „Poezja pol­ska od nowa”, zauwa­ży­łem, że te anto­lo­gie mówią o auto­rach wybo­ru nie mniej niż o poetach, któ­rych przy­po­mi­na­ją. „Wybie­ra­jąc sło­wo spo­śród słów, zdra­dza­my się ” – twier­dził Peiper; wybie­ra­jąc kon­kret­ne­go poetę spo­śród tłu­mu poetów i dokład­nie czter­dzie­ści czte­ry (bo takie jest zało­że­nie wydaw­cy) jego wier­sze, anto­lo­gi­ści odsła­nia­ją się, wyraź­nie dają do zro­zu­mie­nia, w jaki spo­sób powin­ni­śmy czy­tać i c h tek­sty, zary­so­wu­ją życze­nio­wy model lek­tu­ry sie­bie samych. Nie­mal każ­dy pisarz marzy, by być czy­ta­nym zgod­nie ze swo­imi inten­cja­mi, wie­lu dało­by się sklo­no­wać, by mieć ide­al­ne­go, god­ne­go sie­bie odbior­cę, a prze­cież dzie­ła sztu­ki, tak­że tek­sty lite­rac­kie, są na ogół mądrzej­sze od swo­ich twór­ców. I dla­te­go powin­ny żyć wła­snym życiem, spo­ty­kać się z kim chcą, mieć pra­wo do błę­du i uczyć się od innych. W jakim sty­lu odsło­ni­li się poeci odpo­wie­dzial­ni za kształt kolej­nych ksią­żek tego cyklu? Albo: czy i na ile uży­wa Bono­wicz Wła­dy­sła­wa Seby­łę, Zadu­ra – Tade­usza Nowa­ka, a Pod­gór­nik – Paw­li­kow­ską-Jasno­rzew­ską? I czy zmar­li mają z tego jakąś korzyść?

Most lino­wy

Dia­log w ciem­no­ści Seby­ły to dra­ma­tycz­ny zapis wal­ki o auten­tycz­ną wia­rę, nie­ba­zu­ją­cą wyłącz­nie na poczu­ciu winy, nie­zin­sty­tu­cjo­na­li­zo­wa­ną i wol­ną od dok­try­ner­stwa, któ­ra jest raczej usi­ło­wa­niem niż speł­nie­niem, aktem woli niż łaską, pro­ce­sem niż sta­nem, o praw­dę w świe­cie zamiesz­ka­nym przez mane­ki­ny, o nadzie­ję w cza­sie mar­nym, gdy ode­szli bogo­wie, a poeci sta­li się nie­po­trzeb­ni i śmiesz­ni. Wresz­cie: o sens cier­pie­nia.

Te wier­sze świet­nie reje­stru­ją kli­mat ducho­wy schył­ko­we­go moder­ni­zmu, wibru­ją nie­po­ko­jem, zwią­za­nym z naj­więk­szym w histo­rii kry­zy­sem huma­ni­zmu (widocz­nym już w naj­po­pu­lar­niej­szych prą­dach myślo­wych i cze­ka­ją­cym swe­go speł­nie­nia w prak­ty­ce), ze znik­nię­ciem dobra i zła, z naro­dzi­na­mi nad­czło­wie­ka i trium­fem nie­zin­dy­wi­du­ali­zo­wa­nej masy.

Poezja Seby­ły jest jak most lino­wy roz­pię­ty mię­dzy skraj­no­ścia­mi: pro­sto­tą języ­ka a wizyj­no­ścią, modli­twą a bluź­nier­stwem, prze­ko­na­niem o wiel­kiej mocy sło­wa (spo­łecz­ni­kow­ska tona­cja nie­któ­rych utwo­rów oraz figu­ra poety-szczu­ro­ła­pa, wal­czą­ce­go ze złem, prze­bra­nym w „mun­du­ry, sutan­ny i fra­ki ”), a świa­do­mo­ścią, że „nie się­gną do nie­ba sznu­ry słów uwi­tych z kono­pi, / Że pły­nie bez prze­rwy rze­ka, któ­ra wszyst­ko naj­ci­szej zato­pi” („Poeci”). „Oszu­ka­ny poeta” z tego same­go wier­sza to nie tyl­ko smut­na kon­sta­ta­cja, ale też model i pro­gram, recep­ta na prze­trwa­nie poezji w zie­mi jało­wej; odtąd poeta ma stać ością w gar­dle świa­tu, któ­ry się go wyrzekł. Oszu­ka­ny poeta nie opie­wa. Oszu­ka­ny poeta może jedy­nie wyty­kać oszu­stwo, poezja może być już tyl­ko aktem sprze­ci­wu, dema­ska­cją, dono­sem na rze­czy­wi­stość. Tak­że na język. Na sie­bie.

Iry­tu­je u Seby­ły nagro­ma­dze­nie słów-klu­czy w rodza­ju: „gwiaz­da”, „księ­życ”, „tra­wa”, „nie­bo”, „chmu­ra”, „pia­sek”, któ­re – odmie­nia­ne przez wszyst­kie przy­pad­ki – sta­ją się uni­wer­sal­ne i cięż­kie jak klucz fran­cu­ski. Trud­ny do znie­sie­nia jest mło­do­pol­ski manie­ryzm nie­któ­rych tek­stów, ich tania apo­ka­lip­tycz­ność; z dru­giej stro­ny epi­goń­skie fra­zy pozwa­la­ją doce­nić to, jak szyb­ko osią­gnął Seby­ła czy­stość gło­su, któ­ry wybrzmie­wa choć­by w „Obra­zach pamię­ci”. Do wie­lu z jego wier­szy poezja zaglą­da na chwi­lę, poja­wia się znie­nac­ka w plą­ta­ni­nie obra­zów, roz­bły­ska we mgle. Dla­te­go słusz­na wyda­je się decy­zja Bono­wi­cza, by nie roz­bi­jać cykli, „nawet jeśli nie wszyst­kie ich czę­ści są rów­nie inte­re­su­ją­ce”. Zga­dzam się też z wyra­żo­ną w komen­ta­rzu „O zasa­dach wybo­ru” opi­nią, że „naj­lep­sze rezul­ta­ty osią­ga Seby­ła tam, gdzie potra­fi dys­cy­pli­no­wać język, nie rezy­gnu­jąc jed­no­cze­śnie z wizyj­no­ści”.