Andrzej Bursa, Języki obce

Andrzej Bur­sa
Języ­ki obce

Czy twój ojciec pali faj­kę?
Tak mój ojciec pali faj­kę
Yes, my father smo­kes the pipe
powtórz to zda­nie
otwo­rzy ci ono
o-
kno­na­świat
Gdy będziesz sie­dział na Broad­wayu
w barze pięk­niej­szym niż oczy sza­ta­na
spy­ta­ją cię nie­za­wod­nie
czy twój ojciec pali faj­kę
wte­dy odpo­wiesz z uśmie­chem
Yes, my father smo­kes the pipe
Widzisz
jak to będzie cudow­ne

Czy wiersz Andrze­ja Bur­sy jest kpi­ną z języ­ków obcych? Nie. Czy jest wyra­zem zachwy­tu nad moż­li­wo­ścia­mi, jakie otwie­ra ich zna­jo­mość? Tak­że nie. Czym­że więc jest? Iro­nicz­nym komen­ta­rzem do naszych codzien­nych prak­tyk komu­ni­ka­cyj­nych i do spo­so­bu, w jaki zwy­kli­śmy patrzeć na świat.

W tek­ście zwra­ca uwa­gę nie­ty­po­wa prze­rzut­nia. Nie­ty­po­wa, bo prze­bie­ga­ją­ca w poprzek poje­dyn­cze­go sło­wa. Prze­rzut­nia jest jed­nym z naj­istot­niej­szych, naj­bar­dziej sen­so­twór­czych środ­ków, jaki­mi dys­po­nu­je poeta. Zary­zy­ku­ję twier­dze­nie, że jeśli ist­nie­je jaka­kol­wiek cecha wyraź­nie odróż­nia­ją­ca poezję od pro­zy, jest nią wła­śnie prze­rzut­nia, dzię­ki któ­rej wiersz może opo­wia­dać kil­ka, nie­kie­dy pole­micz­nych wzglę­dem sie­bie histo­rii, odda­jąc tym samym rze­czy­wi­stość w całej jej zło­żo­no­ści.

Tutaj prze­rzut­nia jest odważ­na i rady­kal­na, bo pole­ga na prze­nie­sie­niu sło­wa „okno” z wer­su do wer­su oraz na zle­pie­niu pozo­sta­łych dwóch słów, któ­re wraz z „oknem” two­rzą zna­ny zwią­zek fra­ze­olo­gicz­ny „okno na świat”. Ozna­cza on nowe per­spek­ty­wy i mno­gość moż­li­wo­ści. „o” – znak prze­nie­sie­nia, koniec wer­su i już w kolej­nym pisa­ne łącz­nie: „kno­na­świat”. Czy wer­so­wi, któ­ry skła­da się z poje­dyn­czej lite­ry „o” i zna­ku prze­nie­sie­nia moż­na przy­pi­sać jakie­kol­wiek zna­cze­nie? Owszem. „O” sym­bo­li­zu­je otwar­cie, zdzi­wie­nie, mówi­my prze­cież „ooo”, kie­dy coś nas zasko­czy, albo „o”, kie­dy coś nam ide­al­nie pasu­je. „O” wizu­al­nie może się koja­rzyć z okiem, w któ­re­go zresz­tą mia­now­ni­ko­wej for­mie – „oko” – lite­ra ta aż dwu­krot­nie wystę­pu­je. „O” jest więc jak otwar­te, cie­ka­we oraz skłon­ne do zdzi­wień i zachwy­tów oko, któ­re patrzy przez okno.

Ale cóż to za splą­ta­na kon­struk­cja czai się na nas w wer­sie następ­nym? „Kno­na­świat”. Pomie­sza­nie z poplą­ta­niem, jakaś słow­na bry­ła, powsta­ła ze zmie­sza­nia cząst­ko­wych i znie­kształ­co­nych zna­czeń. Jak­by się w tę bry­łę dokład­ne wpa­trzyć, zoba­czy­my angiel­skie sło­wo „know”, czy­li „wie­dzieć”, „rozu­mieć”, roz­bi­te przez „świat”, któ­ry się przez nie prze­ci­snął jak kotlet przez maszyn­kę do mię­sa. Świat i wyobra­że­nie o nim, rze­czy­wi­stość i wie­dza o niej wyda­ją się nie do oddzie­le­nia. „Kno­na­świat” ska­zu­je nas na domy­sły, nie­pew­ność i cha­os. W tym kon­tek­ście otwar­te i zachwy­co­ne „o” z poprzed­nie­go wer­su zaczy­na brzmieć jak „ooo”, czy­li poraż­ka, już nie jest zna­kiem otwar­cia. Sta­je się sym­bo­lem zapę­tle­nia czy zamknię­cia, któ­re tak­że widocz­ne jest w jego – jak­że ambi­wa­lent­nej – gra­ficz­nej struk­tu­rze.

Uczmy się więc języ­ków obcych, bo wte­dy „kno­na­świat” się przed nami otwo­rzy – mówi do nas iro­nicz­nie Andrzej Bur­sa. W tym „kno­na­świe­cie” – a więc tyglu języ­ków, kul­tur, naro­do­wo­ści, wyznań, oby­cza­jów, orien­ta­cji sek­su­al­nych – sta­nie­my przed wybo­rem mię­dzy więk­szą lub mniej­szą zatra­tą sie­bie, roz­rze­dze­niem lub roz­bi­ciem wła­snej toż­sa­mo­ści a decy­zją o tym, by sły­szeć tyl­ko to, co chce­my usły­szeć, tak­że po nie­miec­ku, angiel­sku czy chiń­sku. Swój wła­sny głos potwier­dza­ją­cy poczy­nio­ne w życiu usta­le­nia.

czy twój ojciec pali faj­kę?
Yes, my father smo­kes the pipe
Widzisz
jak to będzie cudow­ne

Wiersz Andrze­ja Bur­sy jest waż­nym pyta­niem o to, czy i na ile chce­my (i jeste­śmy w sta­nie) odda­lić się od sie­bie.