Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki, XII.

Euge­niusz Tka­czy­szyn-Dyc­ki

XII.

moja sio­stra Wan­da przy­no­si ze spa­ce­ru lilię
a ja piszę wiersz o śmier­ci
a ja zno­wu ten wiersz piszę od począt­ku
i nie umiem skoń­czyć

ani prze­rwać w poło­wie tak żeby się zachwiał
jak lilia śmier­tel­nie kie­dy szu­kam dla niej
naj­od­po­wied­niej­sze­go sło­wa
zamiast gar­nusz­ka wody

Euge­niusz Tka­czy­szyn-Dyc­ki przez całe życie pisze jeden wiersz – zga­dza­ją się co do tego zarów­no wiel­bi­cie­le jego poezji, jak i ci, któ­rych draż­ni jego prze­wi­dy­wal­ność, powta­rzal­ność poru­sza­nych przez nie­go tema­tów, kata­ryn­ko­wość fra­zy, baro­ko­wa manie­ra.

Nie­któ­rzy twier­dzą, że poetą się jest, inni – że się nim bywa; Euge­niusz Tka­czy­szyn-Dyc­ki sta­ra się być poetą per­ma­nent­nie, ponie­waż ma poczu­cie, że świat, któ­re­go nie moż­na wyśpie­wać w wier­szu, roz­sy­pu­je się, osu­wa w nicość, że lęk, któ­re­go nie da się zapę­tlić w wier­szu, zapę­tli się wokół szyi. Tak, Dyc­ki pisze, aby uchro­nić świat przed roz­pa­dem i aby nie osza­leć.

Naj­lep­szym tego świa­dec­twem jest wiersz ozna­czo­ny łaciń­ską cyfrą XII – jed­na z setek pie­śni, pio­sne­czek, tre­nów, two­rzą­cych wspól­ny cykl, łań­cuch, do któ­re­go poeta uwią­zał śmierć oraz bez­dom­ne­go psa wła­sne­go cia­ła, szu­ka­ją­ce­go czu­ło­ści i akcep­ta­cji w cia­łach innych męż­czyzn.

W wier­szu pt. XII. autor mówi wła­ści­wie to samo, co zdą­ży­łem przed chwi­lą o nim opo­wie­dzieć:

(…) piszę wiersz o śmier­ci
a ja zno­wu ten wiersz piszę od począt­ku
i nie umiem skoń­czyć.

To wyzna­nie nie ozna­cza bynaj­mniej, że poeta bez prze­rwy sie­dzi przy biur­ku nad kart­ką, z pod­par­tym czo­łem, pogrą­żon w twór­czym mozo­le. Ja go widzę raczej jako czło­wie­ka, któ­ry pisze, idąc uli­cą, kupu­jąc 20 dkg sera (albo – wszak to Dyc­ki: kości) czy roz­bie­ra­jąc się do snu. Teraz aku­rat – a więc w wier­szu XII – wcią­ga do tek­stu swo­ją sio­strę Wan­dę, któ­ra przy­no­si ze spa­ce­ru lilię. Teraz aku­rat sio­stra Wan­da weszła poecie w poetyc­ki kadr nr XII, a lilia, któ­rą przy­nio­sła, sta­ła się czymś wię­cej niż kwia­tem i dzię­ki poecie już nigdy nie zwięd­nie.
Spró­buj­my przyj­rzeć się całej sytu­acji: Wan­da wra­ca ze spa­ce­ru z kwia­tem i albo wrę­cza go bra­tu, albo zosta­wia bez­tro­sko na sto­le. Poeta czu­je, że powi­nien jak naj­szyb­ciej wsa­dzić lilię do wody, tym bar­dziej, że – jak zauwa­ża – „zachwia­ła się śmier­tel­nie”. Lecz co robi zamiast tego? Szu­ka dla niej „naj­od­po­wied­niej­sze­go sło­wa”. Uzna­je, że sło­wo jest w tej chwi­li waż­niej­sze od wody, i ma rację, wszak lilia oca­la­ła, a nawet roz­kwi­tła nam w wier­szu. Cie­ka­we, czy na wpół zwię­dła, omdla­ła lilia uwa­ża­ła podob­nie…
Skup­my się na tym jej omdle­niu. Boha­ter jak­by zazdro­ści jej tego sta­nu; taka świe­ża jesz­cze, a już wiot­cze­ją­ca, „zachwia­na” – jak czy­ta­my – intry­gu­je poetę naj­bar­dziej:

a ja piszę wiersz o śmier­ci
a ja zno­wu ten wiersz piszę od począt­ku
i nie umiem skoń­czyć

ani prze­rwać w poło­wie tak żeby się zachwiał
jak lilia śmier­tel­nie (…)

Poeta boi się wiersz prze­rwać nie dla­te­go, że mógł­by stra­cić wątek, bie­gnąc z pomo­cą lilii, że jego tekst mógł­by się zachwiać. Gdy­by tak było, użył­by prze­cze­nia, napi­sał­by:

(…) nie umiem skoń­czyć
ani prze­rwać w poło­wie tak żeby się [nie] zachwiał

…lecz tego „nie” w wier­szu nie ma. To łatwa do prze­ocze­nia, a jed­nak klu­czo­wa dla zro­zu­mie­nia pie­śni XII róż­ni­ca.

Nale­ża­ło­by więc sądzić, że cho­ciaż poeta mozol­nie i być może od wie­lu już lat pisze „ten sam wiersz o śmier­ci”, wciąż nie jest w sta­nie uchwy­cić jej isto­ty, któ­ra z taką siłą obja­wi­ła mu się w obra­zie chwie­ją­ce­go się kwia­tu. Nie jest w sta­nie, a może: nie chce, ponie­waż pisząc o śmier­ci, tak napraw­dę ją odga­nia, odpę­dza, egzor­cy­zmu­je, wyrzu­ca poza tekst.

Trud­no jest stwo­rzyć wia­ry­god­ny wiersz o śmier­ci, pisząc prze­ciw­ko niej. Mówiąc o lęku wobec śmier­ci, mówi­my o sobie, nie o niej. Odda­la­my się od jej isto­ty. To tak, jak­by napi­sać trak­tat o mil­cze­niu. Cóż począć w takiej sytu­acji?

Z pomo­cą przy­cho­dzi Euge­niu­szo­wi Tka­czy­szy­no­wi-Dyc­kie­mu sio­stra Wan­da i przy­nie­sio­na przez nią lilia. Szu­ka­jąc dla niej „naj­od­po­wied­niej­sze­go sło­wa zamiast gar­nusz­ka wody”, wcią­ga poeta do tek­stu, a więc do swe­go umy­słu, umie­ra­nie praw­dzi­we – z całym jego pięk­nem – i w rezul­ta­cie spra­wia, że to, cze­go się bał, a cze­go w głę­bi duszy pra­gnął, sta­ło się praw­dzi­we: jego wiersz o śmier­ci się zachwiał.