Ewa Lipska, Ostatnie słowa

Ewa Lip­ska
Ostat­nie sło­wa

Może lepiej
że nie zdą­ży­li­śmy
powie­dzieć sobie
tych ostat­nich słów.

Ostat­nie sło­wa
mogły­by nas zawieść.

Zbyt żywo
doty­czyć tema­tu.

Nie­ostroż­nie
zawa­dzić mogły
o czas przy­szły.

Przed­wcze­śnie pogrze­bać
coś w nas.

Mogły­by nie mieć
nic do powie­dze­nia.

Mogły­by mówić
ponad wszel­ką mia­rę.

Powie­dzieć do nas
o wie­le za wszyst­ko.

Jak czyn­ny wul­kan
pod twe­edo­wym nie­bem.

Może lepiej
że nie zdą­ży­li­śmy
powie­dzieć sobie
tych ostat­nich słów.

W ostat­nich sło­wach
zamknię­ty jest głu­szec.

„Głu­szec (Tetrao uro­gal­lus) jest jed­nym z naj­pięk­niej­szych pol­skich pta­ków. Kie­dyś był cen­nym gatun­kiem łow­nym. Zabi­ja­ny dla mię­sa, ale przede wszyst­kim dla nie­zwy­kle cen­ne­go tro­feum i doznań, jakie myśli­we­mu zapew­nia­ły polo­wa­nia na tokach” – infor­mu­je mnie por­tal ekologia.pl. W Wiki­pe­dii zaś doczy­tu­ję, że to naj­więk­szy ptak grze­bią­cy Euro­py.

Jak­że ten wiersz się iskrzy na obrze­żach słów i zapra­sza do ich wnę­trza. Kusi domnie­ma­ny­mi, ale sil­nie osa­dzo­ny­mi w ety­mo­lo­gii zna­cze­nia­mi: „Ostat­nie sło­wa mogły­by nas zawieść” – czy­tam, i choć oczy­wi­ste jest, że „zawieść” zna­czy w tym przy­pad­ku tyle, co „roz­cza­ro­wać”, to gdzieś w tle pobrzmie­wa mi „zawo­dzić”, a więc bez­oko­licz­nik od „zawieść”, któ­ry ma też swo­je bar­dziej nama­cal­ne, fizy­kal­ne, prze­strzen­ne zna­cze­nie. Coś mnie zawio­dło do tego lasu – mogli­by­śmy powie­dzieć. A od „zawo­dzić” już tak prze­cież bli­sko do „zwo­dzić”, co jesz­cze bar­dziej przy­da­je zmy­sło­wo­ści tej fra­zie. Poet­ka pięk­nie bawi się tym „zawo­dze­niem”, bo kil­ka lini­jek dalej uży­wa sło­wa „zawa­dzić”, któ­re brzmi tak podob­nie, choć zna­czy już coś zupeł­nie inne­go. I zno­wu sło­wo zapra­sza nas do swo­je­go wnę­trza, ponie­waż „zawa­dzić” wywo­łu­je sko­ja­rze­nie z „wadzić się” oraz z „wadą”.

Tym­cza­sem dwa kro­ki dalej w tym wier­szu:

Przed­wcze­śnie pogrze­bać
coś w nas.

Mnie się chce to „pogrze­bać” czy­tać zupeł­nie dosłow­nie, orga­nicz­nie: pogrze­bać jak we wnętrz­no­ściach cze­goś, jak w tor­bie, jak w urzą­dze­niu, pogrze­bać z mar­nym skut­kiem, pogrze­bać ozna­cza czę­sto: naba­ła­ga­nić lub popsuć. Bo i cały ten wiersz jest o psu­ciu, o tym, jak wie­le mogą popsuć w rela­cji dwoj­ga ludzi nie­opatrz­nie uży­te sło­wa, tytu­ło­we „ostat­nie sło­wa”.

Pamię­ta­cie pań­stwo, że głu­szec to ptak grze­bią­cy? Zostań­my przy głusz­cu, ponie­waż wła­śnie on mnie w tym wier­szu naj­bar­dziej inte­re­su­je. To szla­chet­ne leśne stwo­rze­nie, któ­re­mu gro­zi wygi­nię­cie, oka­zu­je się tajem­ni­czą ofia­rą „ostat­nich słów”, jest w nich zamknię­te jak w klat­ce. Ostat­nie sło­wa, tak czę­sto prze­peł­nio­ne wyrzu­tem, ura­zem, miło­ścią wła­sną, jadem – zabi­ja­ją w nas to, co dum­ne i szla­chet­ne, ale tak­że tajem­ni­cze, deli­kat­ne i pło­chli­we jak głu­szec.

Moż­li­wa jest też skraj­nie odmien­na inter­pre­ta­cja tej nie­zwy­kłej, zaska­ku­ją­cej i eks­tra­wa­ganc­kiej meta­fo­ry: nazwa „głu­szec” pocho­dzi od głu­cho­ty. Skąd ta głu­cho­ta? Ano stąd, że głu­szec wyda­je odgłos skła­da­ją­cy się z czte­rech czę­ści, ina­czej fraz, są to kolej­no: kla­pa­nie, tre­lo­wa­nie, kor­ko­wa­nie i szli­fo­wa­nie. Pod­czas szli­fo­wa­nia, trwa­ją­ce­go od 1 do 1,5 sekun­dy, ptak prze­sta­je reago­wać na bodź­ce zewnętrz­ne – głuch­nie. War­to pod­kre­ślić, że wyda­jąc te dźwię­ki, roz­kła­da wachla­rzo­wa­to ogon, wycią­ga gło­wę i stro­szy skrzy­dła. Czy nie tak wła­śnie zacho­wu­ją się ludzie, któ­rzy – roz­sta­jąc się –wypo­wia­da­ją w swo­ją stro­nę „ostat­nie sło­wa”?

Ale może być z nami jesz­cze gorzej: kie­dy zamie­nia­my się nie tyle w głusz­ca, co w strze­ko­ta. Już wyja­śniam: strze­kot to bez­płod­na krzy­żów­ka głusz­ca i cie­trze­wia. Sły­szą już pań­stwo, jakie zna­cze­nia cza­ją się w cie­trze­wiu?

War­to zwra­cać uwa­gę na wła­sne sło­wa, bo każ­de z nich może być ostat­nie. Oby nie były odgło­sem strze­ko­ta, bez­płod­nej krzy­żów­ki głu­cho­ty i zacie­trze­wie­nia.