Kapitol. Ameryka. Dysonans.

Na począt­ku jesie­ni zaczę­łam mieć pro­ble­my ze snem. Nie­po­kój wyry­wał mnie o trze­ciej nad ranem i nie pozwa­lał wró­cić na łagod­ne fale snu. Wal­czy­łam z nim w ciem­no­ści całą mocą zmę­cze­nia, zmie­nia­łam pozy­cje, poko­je, łóż­ka, kana­py, poście­le, ale nawet jeśli w koń­cu po tej bitwie uda­wa­ło mi się zapaść w mgli­sty letarg, cały czas czu­łam pod jego powierzch­nią ner­wo­we, pra­wie bole­sne bicie ser­ca. Wie­dzia­łam, że to nie pan­de­mia jest głów­ną przy­czy­ną moich zma­gań. Prze­trwa­łam wio­sen­ne i let­nie pan­de­micz­ne alar­my sto­sun­ko­wo spo­koj­nie, do pew­ne­go stop­nia nawet przyj­mu­jąc z ulgą spo­wol­nio­ny rytm świa­ta.  The­re is no way not to suf­fer. „Nie ma spo­so­bu na to, żeby nie cier­pieć” – powta­rza­łam sto­ic­kie sło­wa Jame­sa Bal­dwi­na z ese­ju The Uses of the Blu­es i bez pani­ki szy­ko­wa­łam się na to, co przy­nie­sie mi los. Nie­po­kój wybuchł dopie­ro wte­dy, kie­dy w pra­sie zaczę­ły poja­wiać się donie­sie­nia o dra­ma­tycz­nym wzro­ście zaku­pu bro­ni wśród Ame­ry­ka­nów. „Nie może­my nadą­żyć z uzu­peł­nia­niem inwen­ta­rza” – skar­ży­li się wła­ści­cie­le skle­pów z bro­nią, a ludzie o róż­nych poglą­dach poli­tycz­nych przy­zna­wa­li się dzien­ni­ka­rzom, że do zaku­pów moty­wu­je ich strach przed agre­sją dru­giej stro­ny. „Kupu­ję co tyl­ko się da, żeby obro­nić rodzi­nę” – czy­ta­łam z nara­sta­ją­cym lękiem sło­wa kogoś, kto twier­dził, że do tej pory był pacy­fi­stą.

Ame­ry­kań­ska łatwość  dostę­pu do bro­ni prze­ra­ża­ła mnie od daw­na. Te wszyst­kie histo­rie o trzy­lat­kach wycią­ga­ją­cych pisto­le­ty z mat­czy­nych tore­bek, o nasto­lat­kach strze­la­ją­cych w szko­łach potra­fi­ły wpę­dzić mnie w stan pani­ki nawet w tzw. nor­mal­nych cza­sach. Ale tej jesie­ni jesz­cze kil­ka dodat­ko­wych czyn­ni­ków potę­go­wa­ło mój nie­po­kój. Pan­de­micz­ny dystans spo­łecz­ny, któ­ry bar­dziej niż do tej pory izo­lo­wał od sie­bie ludzi o róż­nych poglą­dach, sprzy­ja­jąc odczło­wie­cze­niu prze­ciw­ni­ka. Zbli­ża­ją­ce się wybo­ry pre­zy­denc­kie. A tak­że powią­za­na i z wybo­ra­mi, i z pan­de­mią pla­ga teo­rii kon­spi­ra­cyj­nych. Z nie­do­wie­rza­niem obser­wo­wa­łam, jak nawet ludzie, któ­rych zna­łam i podzi­wia­łam, zaczy­na­ją wie­rzyć w opo­wie­ści przed­sta­wia­ją­ce Trum­pa jako obroń­cę Ame­ry­ki przed spi­skiem zło­wro­gich glo­bal­nych sił Deep Sta­te. Widzia­łam, jak według tej logi­ki pan­de­mia (w tym rozu­mo­wa­niu fał­szy­wa) oka­zu­je się koron­nym dowo­dem spi­sku, a maski, kwa­ran­tan­ny i szcze­pion­ki ‒ narzę­dzia­mi kon­tro­li oby­wa­te­li, z któ­ry­mi tyl­ko Trump jest w sta­nie sku­tecz­nie się roz­pra­wić. Zda­wa­łam sobie spra­wę, że nie­któ­rzy ludzie żyją­cy w świe­cie takie­go myśle­nia mogą chwy­tać się despe­rac­kich spo­so­bów wal­ki ze złem. Tak prze­cież sta­ło się w przy­pad­ku Piz­za­ga­te w 2016 roku.

Kie­dy nie pomo­gły prze­pi­sa­ne przez lekar­kę środ­ki, a kolej­ny tydzień bez­sen­nych nocy spra­wił, że każ­de dzien­ne zada­nie zaczę­ło przy­po­mi­nać wal­kę z prą­dem mor­skim, przy­ja­ciół­ka pole­ci­ła mi swo­ją tera­peut­kę. Ta doko­na­ła cudów pora­da­mi, jak dbać o higie­nę snu i jak stwo­rzyć wie­czor­ne rytu­ały pozwa­la­ją­ce ode­rwać się od nie­po­ko­ją­cych new­sów. Pomi­mo moje­go scep­tycz­ne­go sto­sun­ku do wszel­kich tren­dów, prze­ko­na­ła mnie nawet do regu­lar­nej medy­ta­cji, któ­ra oka­za­ła się zba­wien­na. Wystar­czy­ły dwa tygo­dnie, żebym wró­ci­ła do nor­mal­ne­go życia.

Ale w pierw­szych dniach stycz­nia nowe­go roku zawio­dły mnie wszyst­kie nowo wyuczo­ne stra­te­gie. Nie mogłam tak po pro­stu ode­rwać się od poli­tycz­nych wia­do­mo­ści. Nie­po­ko­iło mnie, jak gwał­tow­nie wzra­sta fru­stra­cja tych, któ­rzy uwie­rzy­li Trum­po­wi, że wybo­ry zosta­ły „skra­dzio­ne”. W mia­rę, jak upa­da­ły kolej­ne opcje pod­wa­że­nia wyni­ku wybo­rów – spra­wy sądo­we, cer­ty­fi­ka­cja wybo­rów przez kolej­ne sta­ny, a potem przez Kole­gium Elek­to­rów – sta­wa­ło się jasne, że kul­mi­na­cja emo­cji nastą­pi 6 stycz­nia przy licze­niu gło­sów elek­tor­skich przez Kon­gres. Pod­cast poli­tycz­ny NPR, publicz­ne­go radia, któ­re­go wysłu­cha­łam w wigi­lię tej daty do resz­ty ode­brał mi zdol­ność spo­koj­ne­go snu. Na odby­wa­ją­cym się dzień wcze­śniej wie­cu Trum­pa w Geo­r­gii repor­ter­ka zapy­ta­ła jed­ne­go z jego roz­wście­czo­nych wybor­ców: „Czy jesteś goto­wy do prze­mo­cy wobec swo­ich współ­o­by­wa­te­li?” „Jasne, że tak!” – odpo­wie­dział, cał­ko­wi­cie świa­do­my, że mówi to na ante­nie publicz­ne­go radia. Nie był jedy­nym, któ­ry tak dekla­ro­wał, ale jedy­nym, któ­ry został nagra­ny.

W nocy z 5. na 6. stycz­nia leża­łam więc zno­wu z otwar­ty­mi ocza­mi w ciem­no­ści, na próż­no licząc głę­bo­kie odde­chy. Jed­nak przy całym moim stra­chu przed tym, co wyda­rzy się w Waszyng­to­nie 6. stycz­nia, nie spo­dzie­wa­łam się, że szturm na Kapi­tol może pro­te­stu­ją­cym udać się tak łatwo. Nie przy­szło mi do gło­wy, że po zale­d­wie 15 minu­tach napo­ru znaj­dą się już na jego tere­nie i że będą po nim wędro­wać dość swo­bod­nie przez czte­ry godzi­ny, zanim poli­cja i woj­sko zdo­ła­ją ich usu­nąć.  Ocze­ki­wa­łam dużo lep­szej ochro­ny tego, co Ame­ry­ka­nie nazy­wa­ją świą­ty­nią swo­jej demo­kra­cji. Myśla­łam, że sko­ro ja, zwy­kła obser­wa­tor­ka naro­do­wych nastro­jów, odczu­wam zbli­ża­ją­ce się zagro­że­nie wła­snym cia­łem, to z pew­no­ścią odczu­wa­ją je też ci, któ­rych zada­niem jest ochro­na bez­pie­czeń­stwa ludzi peł­nią­cych urząd w tej świę­tej prze­strze­ni.

Nie uwa­żam się przy tym za jakąś wyjąt­ko­wo spo­strze­gaw­czą oso­bę. Z ostat­nich repor­ta­ży pra­so­wych wyni­ka, że dzia­ła­nia grup pod hasłem „Stop the Ste­al” („Dość Kra­dzie­ży”) były widocz­ne w mediach spo­łecz­no­ścio­wych dla wszyst­kich zain­te­re­so­wa­nych już od listo­pa­da. Kie­dy wyrzu­co­no je z Face­bo­oka, prze­nio­sły się do Gab i Pare­ler, gdzie ich człon­ko­wie dalej publicz­nie oma­wia­li swo­je pla­ny.  4. i 5. stycz­nia fra­za „occu­py the Capi­tol” poja­wi­ła się w ich roz­mo­wach ponad 100 razy. Ludzie uma­wia­li się na wspól­ną podróż samo­cho­dem i zasta­na­wia­li się, czy roz­mia­ry ich bagaż­ni­ków przy­sta­ją do roz­mia­rów bro­ni pasa­że­rów. W dro­dze do Waszyng­to­nu umiesz­cza­li na por­ta­lach zdję­cia z podró­ży ze strzel­ba­mi w rękach. Na pod­sta­wie mediów spo­łecz­no­ścio­wych i nie­zwy­kłej, jak na czas pan­de­mii, licz­by rezer­wa­cji w waszyng­toń­skich hote­lach, łatwo też było osza­co­wać, jak olbrzy­mie­go tłu­mu moż­na się spo­dzie­wać.

Tym­cza­sem poli­cja kapi­tol­ska była przy­go­to­wa­na tyl­ko na prze­cięt­nej wiel­ko­ści demon­stra­cję poko­jo­wą. Wokół Kapi­to­lu nie było odpo­wied­nich barie­rek. Poli­cjan­tów wypo­sa­żo­no w sprzęt nada­ją­cy się do kon­tro­lo­wa­nia pro­te­stów, ale nie rewolt. Ze wzglę­du na taj­ność dzia­łań poli­cji, ofi­cjal­ne licz­by nie są zna­ne, ale nie­ofi­cjal­nie sza­cu­je się, że było tam 1400 poli­cjan­tów, nad któ­ry­mi z łatwo­ścią prze­wa­żył tłum liczą­cy 8000 osób. Znaj­do­wał się tam też nie­wiel­ki kon­tyn­gent Gwar­dii Naro­do­wej, 340 żoł­nie­rzy, ale nie­uzbro­jo­nych, bo ich zada­niem tego dnia mia­ło być kie­ro­wa­nie ruchem.

Czym tłu­ma­czyć tak poważ­ne zanie­dba­nia w pla­no­wa­niu? Teo­rii oraz domy­słów jest wie­le, i jak zwy­kle moż­na pew­nie szu­kać przy­czy­ny w wie­lu nakła­da­ją­cych się na sie­bie czyn­ni­kach. Mnie oso­bi­ście prze­ko­nu­je teza, że odpo­wie­dzial­ni za bez­pie­czeń­stwo ofi­cje­le padli ofia­rą pew­ne­go, dobrze zna­ne­go rodza­ju ame­ry­kań­skiej śle­po­ty.

Jesz­cze pod­czas trwa­nia oku­pa­cji Kapi­to­lu, w mediach spo­łecz­no­ścio­wych poja­wi­ły się zdję­cia przy­po­mi­na­ją­ce, jak wyglą­da­ła ochro­na tego miej­sca pod­czas czerw­co­wych pro­te­stów ruchu Black Lives Mat­ter. Ścia­na uzbro­jo­nych po zęby żoł­nie­rzy Gwar­dii Naro­do­wej w heł­mach, maskach i wojen­nym kamu­fla­żu. I to jesz­cze nie wszyst­ko. Przy­go­to­wu­jąc się do tam­tych pro­te­stów, w ochro­nę zaan­ga­żo­wa­no tak­że siły Depar­ta­men­tu Spra­wie­dli­wo­ści i Depar­ta­men­tu Bez­pie­czeń­stwa Wewnętrz­ne­go. Teren pro­te­stów cały czas moni­to­ro­wa­ły woj­sko­we heli­kop­te­ry Black Hawk. Były pał­ki, gumo­we poci­ski i słyn­ny incy­dent z gazem łza­wią­cym, przy pomo­cy któ­re­go roz­pę­dzo­no poko­jo­wych demon­stran­tów, żeby pre­zy­dent mógł zro­bić sobie zdję­cie z Biblią na tle kościo­ła epi­sko­pal­ne­go St. John’s.

Moż­na szu­kać róż­nych wyja­śnień, dla­cze­go tak odmien­nie potrak­to­wa­no te dwie gru­py pro­te­stu­ją­cych. Wie­le tłu­ma­czeń poja­wia się od śro­dy w ame­ry­kań­skich mediach. Że poli­cja i służ­by bez­pie­czeń­stwa nie chcia­ły powta­rzać czerw­co­wych błę­dów i sta­ra­ły się unik­nąć ponow­ne­go wysta­wie­nia sił dys­pro­por­cjo­nal­nych w sto­sun­ku do zagro­że­nia. Że waha­ły się reago­wać poka­zem siły wobec demon­stra­cji usank­cjo­no­wa­nej, nawet zwo­ła­nej przez same­go pre­zy­den­ta. Ale przy wszyst­kich tych wyja­śnie­niach w oczy bije jeden nie­za­prze­czal­ny fakt: że tłum z 6. stycz­nia skła­dał się w więk­szo­ści z bia­łych Ame­ry­ka­nów, a ten czerw­co­wy ‒ w więk­szo­ści z czar­nych i brą­zo­wych.

Kie­dy więc myślę o tej ame­ry­kań­skiej cho­ro­bie, któ­rej symp­to­my zoba­czył cały świat 6. stycz­nia 2021 roku, krą­ży mi po gło­wie wiersz Yuse­fa Komu­ny­aki „The Sto­ry of a Coat” („Histo­ria płasz­cza”) z tomu The Cha­me­le­on Couch. Wiersz opar­ty jest na praw­dzi­wym zda­rze­niu z życia poety, któ­re mi kie­dyś opo­wie­dział. Zaraz po zdo­by­ciu w 1994 roku nagro­dy Pulit­ze­ra, Komu­ny­akaa posta­no­wił to uczcić, kupu­jąc sobie w pre­zen­cie dro­gi kasz­mi­ro­wy płaszcz, któ­ry szcze­gól­nie przy­padł mu do gustu. „Zako­cha­łem się w jego kro­ju / jak spra­wiał, że sze­dłem bar­dziej wypro­sto­wa­ny” – napi­sał w wier­szu. Nie­dłu­go po zaku­pie zało­żył ten płaszcz, gdy szedł na spo­tka­nie z przy­ja­cie­lem do jed­nej z nowo­jor­skich piz­ze­rii w Gre­en­wich Vil­la­ge. Pasjo­nu­ją­ca roz­mo­wa z przy­ja­cie­lem na temat jaz­zu pochło­nę­ła Komu­ny­akę tak bar­dzo, że opusz­cza­jąc piz­ze­rię, zapo­mniał o płasz­czu pozo­sta­wio­nym na opar­ciu krze­sła. Przy­po­mniał sobie po kil­ku­na­stu kro­kach. Kie­dy zawró­cił, w drzwiach piz­ze­rii minął przy­stoj­ne­go, dobrze ubra­ne­go blon­dy­na. Widział, że trzy­ma w rękach jego płaszcz, ale w tym momen­cie nawa­lił w nim jakiś mecha­nizm łączą­cy infor­ma­cje wizu­al­ne z myśle­niem. Widział swój płaszcz i widział blon­dy­na, ale jego oczy nie powie­dzia­ły mu, że jest wła­śnie świad­kiem kra­dzie­ży płasz­cza przez tego sym­pa­tycz­ne­go czło­wie­ka. Komu­ny­akaa opo­wia­dał mi tę aneg­do­tę ponad 15 lat po całym zda­rze­niu, ale nadal męczy­ło go to, że dał się wcią­gnąć w tę zna­ną ame­ry­kań­ską grę ilu­zji. Nawet on, czar­ny poeta wycho­wa­ny na Połu­dniu, jesz­cze za cza­sów segre­ga­cji nie był w sta­nie uświa­do­mić sobie w tam­tej chwi­li, że mija­ny przez nie­go bia­ły męż­czy­zna może być zło­dzie­jem. Tak napi­sał o tym w wier­szu:

Kie­dy w drzwiach miną­łem mło­de­go Jame­sa Deana
trzy­ma­ją­ce­go w ramio­nach kul­kę
moje­go błę­kit­no-sza­re­go płasz­cza, nie zatrzy­ma­łem go.
Nie wiem, dla­cze­go. Tyl­ko sta­łem tam
przy sto­le. Ale mówię ci, David, cho­ciaż minę­ły lata
odkąd obje­cha­łem świat dooko­ła, nadal wsty­dzę się
wspo­mnień, któ­re świad­czą o tym, że jestem Ame­ry­ka­ni­nem,
tak ame­ry­kań­skim jest muzy­ka zro­dzo­na z har­mo­nii i pod­ło­ści.

Śle­po­ta funk­cjo­na­riu­szy publicz­nych, któ­rzy zawie­dli 6. stycz­nia, i chy­ba tak­że śle­po­ta tłu­mu otu­ma­nio­ne­go sztucz­ka­mi Trum­pa jest ame­ry­kań­ska jak jazz. Moż­na w niej roz­po­znać sekwen­cje har­mo­nij­nej melo­dii – ale potem wszyst­ko roz­pa­da się w dyso­nans.