Kartoteka 25: Wiersze (1)

Mia­ło być 25 wier­szy na 25 lecie Biu­ra Lite­rac­kie­go, lecz gdy zaczą­łem wczy­ty­wać się w wyda­ne przez te lata tomi­ki, wyszło ina­czej. Nie spo­sób było z takie­go bogac­twa wybrać jakiejś sym­bo­licz­nej namiast­ki. Gdy­bym to zro­bił, odby­ło­by się to kosz­tem wie­lu gło­sów, poetyk, zja­wisk. I tak musia­łem to i owo pomi­nąć, na przy­kład pierw­sze skrom­ne, kse­ro­wa­ne arku­sze, któ­re dołą­cza­no do poszcze­gól­nych wie­czo­rów autor­skich, w żar­to­bli­wy i nie­ba­nal­ny spo­sób pre­zen­tu­jąc postać auto­ra i jego twór­czość. Tego typu arku­szy wyszło osiem­na­ście. Potem było czter­na­ście nie­wiel­kich roz­mia­rów ksią­że­czek, któ­rych w tym wybo­rze też nie uwzględ­niam. Histo­rię wydaw­ni­czą Biu­ra zaczy­nam od roku 1990, od Pio­sen­ki paster­skiej Pio­tra Som­me­ra wyda­nej w Legni­cy. I tak rok po roku kolej­ne fascy­nu­ją­ce tomi­ki, a w nich jakiś wiersz, któ­ry już wcze­śniej albo dopie­ro teraz zwró­cił moją uwa­gę. Pod wybra­ny­mi utwo­ra­mi umiesz­czam krót­kie, róż­ne­go rodza­ju, raczej dość oso­bi­ste i swo­bod­ne komen­ta­rze. Zapra­szam czy­tel­ni­ków na wspól­ną podróż w cza­sie. W cza­sie zmie­nia­ją­ce­go się pol­skie­go wier­sza.

Piotr Som­mer

Pio­sen­ka paster­ska

Czy­taj te parę zdań, jak­bym był
obcym, innym
języ­kiem, któ­rym może wciąż jestem
(choć mówię two­imi sło­wa­mi, posłu­gu­ję się
two­imi sło­wa­mi);
któ­rym byłem mówiąc
two­im języ­kiem,
sto­jąc za tobą i słu­cha­jąc
bez sło­wa,
śpie­wa­jąc
w two­im języ­ku
moją melo­dię.
Czy­taj, jak­byś miał słu­chać,
nie rozu­mieć.

[z tomu Pio­sen­ka paster­ska, Legni­ca 1999]

Ktoś „jak­by jest” dzię­ki temu kon­kret­ne­mu, nie­po­wta­rzal­ne­mu czy­ta­niu (słu­cha­niu). Wybrzmie­wa­ją­cy per­for­ma­tyw jako drwią­ce prze­ci­wień­stwo strof z mar­mu­ru, goto­wych na to, by wsko­czyć z dostoj­nym szu­mem do jakie­goś pod­ręcz­ni­ka. Sytu­acyj­ność wybi­ja na plan pierw­szy rze­ko­mą obcość języ­ka, (w) któ­rym się jest, a któ­ry jest bra­ny ze wspól­nej, mikro­spo­łecz­nej prze­strze­ni. Bra­ny, by brzmieć. Bra­ny, by go odsłu­chi­wać wciąż na nowo. Wiersz ten jest zara­zem instruk­cją obsłu­gi tomi­ku, bez­po­śred­nim zwro­tem do czy­tel­ni­ka, któ­re­mu pro­po­nu­je się echo­la­licz­ne zatra­ce­nie, uciecz­kę od dosłow­no­ści inter­pre­to­wa­nia. Bo trze­ba pamię­tać, że „melo­dia” pozo­sta­je odmien­na, osob­na, wręcz dzi­ka i nie­obli­czal­na, śpie­wa­na w obcym (two­im, naszym) języ­ku. Taką mam melo­dię z Cie­bie, na jaką mi pozwo­lisz? Owszem, ale i to do pew­ne­go stop­nia.

Andrzej Sosnow­ski

Czym jest poezja

Zapew­ne nie jest stra­te­gią prze­trwa­nia,
ani spo­so­bem na życie. Twój upór jest śmiesz­ny,
kie­dy wspo­mi­nasz zaklę­te jezio­ra,
szu­mią­ce bory i głu­che jaski­nie, w któ­rych głos
idzie echem i pew­nie trwa wie­ki. Gro­ty
Sybil­li? Waż­ne są liście i jesz­cze chy­ba rym
„głos — los”, bo gło­sy prą na świat i losy
wła­śnie liściom powie­rza­ją mia­na.
Ale spró­buj je schwy­tać! Tyl­ko spró­buj
dotknąć zie­mi i pole­cieć dalej
jak pła­ski kamyk po wodzie — ile razy?
Pięć czy dwa­na­ście? Seria wier­szy i odbić,
seria liści, a prze­cież wszyst­kie kamy­ki i liście
leżą jeden przy dru­gim w odwiecz­nym porząd­ku,
kształ­ty nie­przej­rzy­ste. Zatem jest jaski­nia
albo tyci pokój. Ale ten podmuch!
Prze­ciąg, gdy otwie­rasz drzwi i wiatr
roz­pra­sza liście, a świat sta­je dęba
i sło­wa idą jak con­fet­ti w roz­syp­kę.
Lecz nie patrz wil­kiem i nie odchodź jesz­cze
z odę­ty­mi usta­mi. Żad­nej zwło­ki nie żałuj,
bo może sama zaśpie­wa? Może nagle powie
jakie są ludy i woj­ny, jakie mozo­ły i rej­sy,
jak spra­wy sto­ją, a jak inte­re­sy?

[z tomu Wier­sze, Legni­ca 2001]

Wiew albo raczej podmuch, oto isto­ta poezji, roz­pra­sza­nie słów, per­ma­nent­ne roz­sy­py­wa­nie goto­wych zdań. Nie ma co się upie­rać przy jej meta­fi­zycz­nej kon­cep­cji, nie ma co robić z niej stra­te­gii. Poezja jest czymś znacz­nie skrom­niej­szym, nie­mal ubocz­nym. Roz­pro­szo­ne gło­sy (tak jak i losy), a nie „trwa­ją­cy wie­ki” Głos, pew­ny swo­ich trans­cen­dent­nych una­ocz­nień Los. Moż­na być pew­nym tyl­ko „prze­cią­gu, gdy otwie­rasz drzwi”. On jest zawsze, to jedy­ny trwa­ły skład­nik egzy­sten­cji wie­dzio­nej w „tycim poko­iku”. Owszem, moż­na wspo­mi­nać „zaklę­te jezio­ra” i „gro­ty Sybil­li”. Nie moż­na się jed­nak dać nimi zatruć. „Waż­ne są liście” i ten niby odwiecz­ny, a wciąż się reor­ga­ni­zu­ją­cy porzą­dek ota­cza­ją­cych nas dro­bia­zgów.