Kartoteka 25: Wiersze (11)

Euge­niusz Tka­czy­szyn-Dyc­ki
CLXV

codzien­nie umie­ra ponad 1000 cho­rych
i jutro dru­gich tyle pój­dzie w dym
Ty jesteś Panie w gnie­wie swym nie­sko­ry
i powścią­gli­wy jest Twój gniew
Ty jesteś Panie nasza łódź odwiecz­na
co nas wyba­wi od mar­twe­go brze­gu
i na wodach mor­skich wzy­wasz nas na jesz­cze
więk­szą głę­bię wciąż bli­żej sie­bie
codzien­nie umie­ra ponad 1000 cho­rych
i jutro na dru­gie dwa tysią­ce spad­nie
Twój wszy­stek deszcz ognia a to
nie to samo co deszcz i ogień z osob­na

[z tomu Oddam wier­sze w dobre ręce, Wro­cław 2010]

Jaki­kol­wiek frag­ment z twór­czo­ści Euge­niu­sza Tka­czy­szy­na-Dyc­kie­go od razu poka­zu­je go „całe­go”. Tak jest nasy­co­ny obse­sja­mi i trau­ma­mi, tak mówi całym sobą o wciąż tym samym. Za każ­dym razem to jest tyl­ko tro­chę inne uję­cie. Nie­waż­ne więc, co wybie­ram, bo byle dro­biazg od razu wrzu­ca w sam śro­dek, poka­zu­je isto­tę rze­czy. Choć­by tu: modli­tew­ność, śpiew­ność modli­twy, sta­łe odno­sze­nie się do Pana, zda­wa­nie Mu spra­wy z kolej­nych przy­gód, wyda­rzeń, doznań, wąt­pli­wo­ści; czę­sto w try­bie pole­micz­nym, gorz­kim, gro­ma­dzą­cym zarzu­ty pod adre­sem Jego same­go i uczy­nio­ne­go prze­zeń porząd­ku świa­ta. Choć­by tu: śmierć i jej ado­ra­cja, ponow­ne oma­wia­nie wska­zu­ją­ce na jakiś inny aspekt śmier­tel­no­ści. Tym razem powią­za­nie dwóch aspek­tów nastę­pu­je w obrę­bie „wzy­wa­nia na więk­szą głę­bię”. Pan chce mieć nas bli­żej (praw­do­po­dob­nie z miło­ści), więc umie­ra­my na potę­gę, a poeta jest od tego, żeby to obse­syj­nie pod­li­czać. I codzien­ny rachu­nek pod­su­wać Panu do wglą­du.

Joan­na Muel­ler
przy­wró­co­na obec­ność deta­lu

Pio­tro­wi Som­me­ro­wi (z roz­mo­wy, zamiast recen­zji)

Piłecz­ka pchnię­ta poza nawias sto­łu.
Cel­na ripo­sta, co nigdy nie wra­ca.
Lista ude­rzeń dzie­lo­nych pospo­łu.
Dobit­ka, wyj­ście z gru­py – pra­ca, pra­ca,

Pra­ca nad sobą, by się nie zapu­ścić,
żeby nie wro­snąć w nad­wzrocz­ną doro­słość.
Głos – gdy się zdy­szy fał­szyw­ką dysz­kan­tu –
natchnąć dystan­sem. Ważyć się pod­wa­żyć.

Dziec­ko: „Nie sły­szysz? Poła­ma­łeś uszy?!”
I jesz­cze: „Każ­dy ma mówie­nie wła­sne”.
Jeden zna świat z posłu­chu, a dru­gi z czy­tel­ni.
Upra­wia swój ugo­rek. Albo swą rabat­kę.

Jak zatem wywieść przy­do­mek z idio­mu?
Gdzie upla­so­wać mikro­skład­nik skład­ni?
Czy mam – jak Hump­ty Dump­ty – mieć kształt, któ­ry zna­czę?
Czy lepiej spły­wać stru­my­kiem świa­dom­ki?

Jak ujść dys­kret­nie eks­tre­men­tom, sekre­cjom?
Gor­li­wie gor­szyć bie­lo­nych fra­ze­uszy?
Czy za dobrą mone­tę brać kre­dy­ty-chwi­lów­ki?
Czy wybrać cie­płe wzmian­ki, sło­wa szcze­ro­pol­skie?

Gdzie figo fago zna­czy sen­su stric­to,
jaj­co zaś kre­do, melo – ide­olo,
gdzie blur­ba blur­bie (jak­żeż!) łba nie urwie,
niech wali w sed­no per­for­ma­tyw-ryko­szet.

Zacząć ina­czej. Na lan­gue zagiąć paro­le.
Zmie­nić w wystaw­kę – wstaw­kę kul­tu­ral­ną.
Zbyć sztu­kę – szut­ką. Gad­ki dur­no­lot­ne
(kontr­fak­tycz­ne kon­kre­cje!) wgnieść w niec­kę (otwoc­ką!).

Cenić w roz­mo­wie dar defi­cy­to­wy.
Osią­gnąć w hur­cie war­tość deta­licz­ną.
Szla­ban na sar­kazm. Dźwi­ga­nie udziw­nień.
Mowa jest chłon­na. Pismo wszyst­ko zmie­cie.

I cza­sem zaciąć boga­te zna­ko­wa­nie.
(Nie lepiej szu­kać tam, gdzie jaśniej?)
Wrzu­cić inny nomi­nał. Spo­wo­do­wać stra­tę.
Z roz­my­słem zyskać. (Połknę­ło? Tak, połkło!)

[z tomu Wylin­ki, Wro­cław 2010]

Nie mam tu sied­miu stron, żeby wyłu­skać wszyst­kie wło­sy z tej gęsto sple­cio­nej peru­ki, więc ogra­ni­czam się do kil­ku luź­nych myśli. Wpływ Som­me­ra na „dal­szy ciąg” był roz­ma­ity. Tutaj przy­kład szcze­gól­ny zaocz­nej roz­mo­wy z „deta­li­zmem” i jego sma­kiem w poezji. Co cie­ka­we, po raz kolej­ny roz­gry­wa się sła­wet­ny poje­dy­nek przy sto­le ping­pon­go­wym. Piotr i Boh­dan zasty­gli w tej grze jak na pomni­ku: widać wnie­sio­ne rakiet­ki i chy­tre miny. A to echo gra­ło… Nie­sa­mo­wi­te echo „daj mu tam, gdzie go nie ma” ode­zwa­ło się w wier­szu tro­pi­ciel­ki- lin­gwist­ki. I jej słusz­na uwa­ga: pora się rozejść, przy pomni­ku robi się cia­sno. Tyl­ko „wyj­ście z gru­py – pra­ca, pra­ca” umoż­li­wia dal­szy roz­wój, ruch, fer­ment. Świat znać raczej „z posłu­chu”, jak nie­gdyś pra­wił mistrz z głę­bi „otwoc­kiej niec­ki”. Muel­ler jesz­cze „czy­tel­nię” pod­su­wa pod roz­wa­gę. I wije się w tym utwo­rze jak w ukro­pie. Mówię o języ­ku, któ­ry skła­da­jąc hołd wytycz­nym Som­me­ra, szu­ka cze­goś swo­je­go. Żeby w tym po-Som­me­ro­wym hur­cie odna­leźć jakąś „war­tość deta­licz­ną”. Będzie trud­no, ale trze­ba szu­kać, bo ina­czej jeden beton zastą­pi się dru­gim.

Jacek Guto­row
Do Kró­lo­wej Śnie­gu

W moim odbi­ciu jest część cie­bie:
czy teraz już tak będzie zawsze?
Nawet gdy będzie­my zanu­rzać twa­rze
w innych morzach, dopły­wach

innych nocy? Nawet gdy przyj­dzie
czter­dziest­ka i niczym wytraw­ny
tre­ser ujeź­dzi dzi­kie koty naszych
ciał? A będzie tak, że cień pad­nie

nagle, bez wymia­ny jeń­ców, bez gry
wstęp­nej czy przed­mo­wy, i ujrzę
w moim odbi­ciu część cie­bie, i
nikt nie będzie się śmiał, nikt

nie będzie wiwa­to­wał, będzie­my my
i nic nie zna­czą­ca nit­ka szep­tu,
obwód zamknię­ty, lecz nie posia­da­ją­cy
środ­ka, odbi­cia odbi­te w sobie,

w lustrza­nej per­spek­ty­wie. Spójrz
na mnie – taka będzie moja modli­twa,
a wszyst­ko pod­szy­te futer­kiem
samot­no­ści. Albo­wiem w moim odbi­ciu

jest tyl­ko część cie­bie, i
chciał­bym wysiąść na pierw­szym
przy­stan­ku i iść w deszcz i noc,
aż zega­ry poka­żą, że czas

nie mija obok, lecz prze­cho­dzi wprost
przez moje cia­ło, i że muszę odna­leźć
grot strza­ły, któ­ra na zawsze utknę­ła
w ser­cu chłod­nym jak wię­zien­na szy­ba.

[z tomu Nad brze­giem rze­ki (1990–2010), Wro­cław 2010]

Nie­kie­dy we współ­cze­snej poezji poja­wia­ją się Pio­truś Pan i Mały Ksią­żę. Zasta­na­wiam się, czy tych wła­śnie posta­ci nie przy­wo­łu­je się naj­czę­ściej w wier­szach nawią­zu­ją­cych do dzie­ciń­stwa, do świa­ta baśni sym­bo­li­zu­ją­cych dzie­ciń­stwo. Pamię­tać nale­ży rów­nież o Kaju. To, że uległ Kró­lo­wej Śnie­gu, a potem wyrwał się spod wpły­wu złe­go cza­ru, ma dla wie­lu poetów zna­cze­nie sym­bo­licz­ne. Pamię­tam go z kil­ku wier­szy Jac­ka Guto­ro­wa. Jego utwór Do Kró­lo­wej Śnie­gu jest mono­lo­giem Kaja, któ­ry pró­bu­je roze­znać się we wła­snych uczu­ciach i okre­ślić, co wła­ści­wie zaszło. Pewien jest tyl­ko chło­du wypeł­nia­ją­ce­go ser­ce, chciał­by się go pozbyć, lecz nad­cho­dzą­ca doro­słość wca­le temu nie sprzy­ja. Z kolei w wier­szu „Do sio­stry” boha­ter pro­si, „niczym Kaj Ger­dę”, o pomoc w okre­śle­niu świa­ta, któ­ry nie wyda­je się ani dobry, ani też zły. Pro­si sio­strę, żeby mu wyję­ła drza­zgę z oka, w zamian gotów jest odna­leźć odprysk lustra w jej ser­cu. Po wie­lu latach Guto­row wra­ca do tego moty­wu. Wier­szem koń­czą­cym tomik Inne tem­po jest utwór „Koniec baj­ki (apo­kryf)”. Po wie­lu ziem­skich przy­go­dach Kaj wra­ca do Ojca. Zasta­na­wiam się, jak rozu­mieć prze­sła­nie tego apo­kry­fu, i docho­dzę do wnio­sku, że Guto­row w ten spo­sób zamy­ka dzie­ciń­stwo. Kaj musiał wresz­cie odejść. Tyl­ko kim jest dobry Ojciec i dla­cze­go tak bez­ce­re­mo­nial­nie roz­pra­wia się z naszy­mi baj­ka­mi? I co ma wspól­ne­go z cza­sem, któ­ry „nie mija obok, lecz prze­cho­dzi wprost/ przez moje cia­ło”?