Kartoteka 25: Wiersze (14)

Boh­dan Zadu­ra
Nie­przy­dat­ność

ks. Andrze­jo­wi Lutro­wi

nie mógł­bym być
straż­ni­kiem wię­zien­nym
ani nauczy­cie­lem

nie mógł­bym być
rzeź­ni­kiem
ani pro­ku­ra­to­rem

nie mógł­bym być
pra­cow­ni­kiem tele­mar­ke­tin­gu

nie mógł­bym być
leka­rzem sądo­wym
ani chy­ba leka­rzem w ogó­le

nie mógł­bym być
księ­go­wym
ani komor­ni­kiem

nie mógł­bym być
poli­ty­kiem
(nawet samo­rzą­do­we­go szcze­bla)

nie mógł­bym być
księ­dzem
(cho­ciaż w dzie­ciń­stwie chcia­łem)

nie mógł­bym być
muze­al­ni­kiem
(pró­bo­wa­łem to była masa­kra)

strach pomy­śleć
co było­by gdy­by wszy­scy
byli tacy przy­dat­ni jak ja

[z tomu Krop­ka nad i, Wro­cław 2014]

Kie­dy ten zwrot zago­ścił w pol­sz­czyź­nie? O „masa­krze” mówi­ło się już daw­no. Jed­nak prze­nie­sie­nie wojen­ne­go czy bitew­ne­go ter­mi­nu do zwy­kłe­go życia i jego przy­pad­ków nastą­pi­ło nie­daw­no. I chy­ba zawdzię­cza­my tę całą ope­ra­cję gwa­rze mło­dzie­żo­wej. Dla­cze­go o tym mówię? Zadu­ra jest otwar­ty na to, co pisz­czy w języ­ku i dopie­ro sta­je się war­to­ścią wpro­wa­dza­ną do nie­go przez dość roz­rzut­nych użyt­kow­ni­ków. Co sta­je się war­to­ścią i na jakich warun­kach (pośród jakich kon­tek­stów)? – to pyta­nie usta­na­wia zaple­cze wie­lu mono­lo­gów tego poety; „pró­bo­wa­łem to była masa­kra” ma cha­rak­ter zarów­no rdzen­ny (slan­go­wy), jak i sym­bo­licz­ny, wcią­gnię­ty do jakie­goś wyż­sze­go rachun­ku poetyc­kie­go. Przy­dat­ność i poręcz­ność języ­ka (jego nie­skoń­czo­nych i szyb­ko odna­wial­nych zaso­bów), wyko­rzy­sty­wa­na per­fek­cyj­nie i pew­nie przez tego twór­cę, kon­tra­stu­je z oma­wia­ną nie­przy­dat­no­ścią poety jako figu­ry w teatrze życia codzien­ne­go. „Nie mógł­bym być” zde­rza się z domyśl­nym „a jed­nak kimś jestem”. Popra­wiam: „jestem kimś”.

Grze­gorz Wró­blew­ski
Aksa­mit

Stra­szą nową odmia­ną gruź­li­cy. Pier­do­lisz się już beze mnie.
Leci sta­re ska.
Zosta­ło wspo­mnie­nie cze­goś aksa­mit­ne­go.

Prze­ra­ża mnie Two­ja nie­obec­ność.
Jestem kawał­kiem sta­re­go, nie­po­trzeb­ne­go mię­sa.
Muzy­ka, uli­ce, pla­że – wszę­dzie Ty.

Stra­szą nową odmia­ną gruź­li­cy.
Leci ska. Pier­do­lisz się już beze mnie.

[z tomu Kosmo­nau­ci, Wro­cław 2015]

Prze­ra­ża­ją­cy zapis, jeśli się w nie­go moc­niej wpa­trzeć, bez ule­ga­nia suge­stii kro­to­chwi­li czy bła­ze­na­dy. Prze­raź­li­wie smut­ny. Prze­kaz medial­ny dzia­ła pio­ru­nu­ją­co, ale to tak, że natych­miast szu­ka się jakie­goś prze­ci­wień­stwa, ratun­ku. Bo zawsze czymś stra­szą, z tam­tej stro­ny nad­cho­dzą same złe wie­ści. Czło­wiek bro­ni się swo­ją pry­wat­no­ścią, taką reszt­ką cie­pła, jaka pozo­sta­ła w pamię­ci. Na ude­rze­nie odpo­wia­da wspo­mnie­niem. Na stra­sze­nie rychłą śmier­cią reagu­je naj­moc­niej­szym przy­kła­dem życia, wykwi­tem jego wital­no­ści. U Wró­blew­skie­go czę­sto utoż­sa­mia­ne jest to z sek­su­al­no­ścią. Oni o gruź­li­cy, ja o „czymś aksa­mit­nym”. I co mi zro­bi­cie? Nic. Bo „resz­ta” w zasa­dzie robi się sama: naj­bar­dziej dotkli­we w ota­cza­ją­cej boha­te­ra „szorst­ko­ści” jest prze­ko­na­nie, że daw­na (ej, na pew­no? jak daw­na?) uko­cha­na upra­wia seks z kimś innym, c z y n i ą c  życie poza nim. I odbie­ra­jąc jego cia­łu sens, war­tość, robiąc z nie­go rzecz, kawa­łek bez­u­ży­tecz­ne­go mię­sa. Więc napraw­dę ta gad­ka o gruź­li­cy czy innym zagro­że­niu nie ma już więk­sze­go zna­cze­nia. W tle leci sta­re ska. Prze­ra­ża­ją­ce.

Joan­na Roszak
przy­szli nie­do­ko­na­ni

byli zżę­ci odle­gli i postra­da­ni
byli głod­ni a nie dali­śmy im jeść

pod osło­ną nocy przy prze­sło­nie dnia
ustą­pi kru­cha kart­ka

chłód jesz­cze chłod­niej

cią­głość jesz­cze cią­glej

pozo­stał nam rąbek męt­nej zie­mi
star­te szkło sumie­nie
przy­szłe nie­do­ko­na­ne

zie­mia roz­stę­pu­je się
jak nie­gdyś morze

nie przy­szli
doko­na­ło się
im

czas nicze­go nie leczy

[z tomu Przy­szli nie­do­ko­na­ni, Stro­nie Ślą­skie 2017]

Książ­ka, z któ­rej wyrwa­łem wiersz, opo­wia­da rów­nież o usi­ło­wa­niach języ­ka, zazwy­czaj sku­pio­ne­go na sobie, chcą­ce­go tym razem sku­pić się na czym innym, na przy­kład na ludz­kiej krzyw­dzie, żeby wresz­cie „mieć się” w oko­licz­no­ściach cokol­wiek bar­dziej zro­zu­mia­łych, roz­ja­śnio­nych śmia­łym ludz­kim gestem. Gestem pro­te­stu i współ­czu­cia, empa­tii i lito­ści. Język ma swo­je cza­sy i ludzie mają też swo­je – momen­ty sto­sow­ne­go zacho­wa­nia, wła­ści­wej decy­zji, świa­do­me­go uży­cia try­bu i stro­ny ludz­kie­go odru­chu. Ktoś potrze­bo­wał naszej pomo­cy, lecz jej nie otrzy­mał. I już. Chwi­la minę­ła. Sta­ło się zło. I nie mów­my, że bez nasze­go udzia­łu. Udzie­li­ło się nam jak naj­bar­dziej i jak­by moc­niej, mimo obron­nej siat­ki meta­for. Każ­da przy­szłość może być tak „nie­do­ko­na­na”, każ­dy czas, jeśli nie zro­bi­my cze­goś w porę, nie uży­czy­my swo­ich cie­płych „papie­ro­wych gniazd” w imię wresz­cie „doko­nu­ją­ce­go się” sumie­nia, któ­re powin­no otwo­rzyć się na tych, któ­rzy „postra­da­ni” i „głod­ni”.