Macierzyństwo kontra Trump

Jak co lato przy­je­cha­li­śmy do Pol­ski i od począt­ku nasze­go poby­tu mój trzy­let­ni synek nie chce jeść śnia­da­nia. Doma­ga się goto­wych pan­ca­kes z pudeł­ka, do któ­rych jest przy­zwy­cza­jo­ny w Ame­ry­ce i nie chce nawet spoj­rzeć na jakie­kol­wiek zamien­ni­ki. Nie prze­ko­nu­ją go nale­śni­ki ani plac­ki, nic sma­żo­ne­go na patel­ni. Pra­gnie tyl­ko tych pulch­nych zamro­żo­nych krąż­ków z cia­sta, któ­re wkła­da się do mikro­fa­li na 30 sekund, na gorą­co sma­ru­je się masłem i pole­wa syro­pem klo­no­wym, a potem kroi na osiem trój­ką­tów, któ­re synek zja­da z tale­rza ręka­mi. Ponie­waż nigdzie nie mogę zna­leźć dokład­nie takich pan­ca­kes, po dwóch dniach śnia­da­nio­wej gło­dów­ki uda­je mi się namó­wić syn­ka na zje­dze­nie jogur­tu – i to tyl­ko dla­te­go, że zapa­ko­wa­ny jest w pudeł­ko w jego ulu­bio­nym kolo­rze, poma­rań­czo­wym. Nie­ste­ty, następ­ne­go dnia zawie­ru­sza nam się gdzieś jego ulu­bio­na łyżecz­ka, i mimo że synek na widok pudeł­ka wykrzy­ku­je z entu­zja­zmem „oran­ge!”, jogurt stoi nie­na­ru­szo­ny na sto­le aż do połu­dnia.

Wal­cząc z moim trzy­lat­kiem o jedze­nie, nie mogę prze­stać myśleć o innych dzie­ciach, któ­rych syl­wet­ki pra­wie przez mie­siąc nie scho­dzi­ły z kom­pu­te­ro­wych i tele­wi­zyj­nych ekra­nów w USA przed naszym wyjaz­dem. Dzie­ci – ofia­ry poli­ty­ki „zera tole­ran­cji” Trum­pa, odbie­ra­ne rodzi­com na gra­ni­cy USA/Meksyk; dzie­ci nie­le­gal­nych imi­gran­tów ucie­ka­ją­cych z rodzi­mych pie­kieł Ame­ry­ki Środ­ko­wej, lecz tak­że imi­gran­tów legal­nie wystę­pu­ją­cych o azyl; te wła­śnie dzie­ci prze­trzy­my­wa­ne w schro­ni­skach, prze­ro­bio­nych z hal byłych hiper­mar­ke­tów; te dzie­ci wrzesz­czą­ce lub tępo wpa­trzo­ne w pod­ło­gę lub dzie­ci zdez­o­rien­to­wa­ne, bo oddzie­lo­no je od rodzi­ców pod­stę­pem, żeby „nie spra­wia­ły trud­no­ści”. Wiem, że są wśród nich tak­że dzie­ci poni­żej 5. roku życia; w znacz­nej mniej­szo­ści, ale jed­nak. Więc kie­dy szu­kam ulu­bio­nej łyżecz­ki syn­ka, w gło­wie mam jed­no drę­czą­ce – być może tro­chę dzi­wacz­ne –  pyta­nie:  Co te dzie­ci jedzą?  Jeśli mój synek nie chce jeść na nowym miej­scu, mimo że ota­cza­ją go kocha­ją­cy doro­śli, to jak jedzą dzie­ci w tych kosz­mar­nych schro­ni­skach pod okiem straż­ni­ków, któ­rym zabro­nio­no nawet je pocie­szać?

Zda­ję sobie spra­wę, że mój synek jest roz­piesz­czo­ny. Przy­pusz­czam, że gdy­by napraw­dę był głod­ny, miał­by lep­szy ape­tyt. Jed­nak nie jestem tego pew­na w stu pro­cen­tach. Wąt­pli­wo­ści pod­su­wa mi lek­tu­ra zapi­sków, któ­ry­mi podzie­lił się ze mną nie­daw­no mój zna­jo­my, Omar, uchodź­ca z Soma­lii. Z jego wspo­mnień z obo­zu dla uchodź­ców dowie­dzia­łam się cze­goś na temat jedze­nia, na co sama chy­ba bym nie wpa­da­ła. Omar pamię­ta przy­pad­ki, kie­dy nowo przy­by­li do obo­zu ludzie umie­ra­li tyl­ko dla­te­go, że nie wie­dzie­li, jak jeść obcą kul­tu­ro­wo żyw­ność, dostar­cza­ną im przez orga­ni­za­cje poza­rzą­do­we. Na przy­kład, pró­bo­wa­li roz­pusz­czać w wodzie mąkę pszen­ną, żeby zro­bić z niej napój. Przez to dosta­wa­li bie­gun­ki i się odwad­nia­li.  Przy­po­mi­na mi się też wątek „obce­go” jedze­nia w powie­ści Połów­ka żół­te­go słoń­ca nige­ryj­skiej pisar­ki Chi­ma­man­dy Ngo­zi Adi­chie, któ­rą prze­czy­ta­łam w ubie­głym roku. Jako mat­ka moc­no prze­ży­wa­łam przy tej lek­tu­rze zmar­twie­nia głów­nej boha­ter­ki Olan­ny, któ­ra na począt­ku woj­ny bia­frań­skiej pró­bu­je nakar­mić kil­ku­let­nią córecz­kę. Olan­na pocho­dzi z wpły­wo­wej rodzi­ny, więc ma dostęp do jedze­nia, ale nie takie­go, do jakie­go dziew­czyn­ka była przy­zwy­cza­jo­na w cza­sie poko­ju. Dziec­ko odma­wia jedze­nia, chud­nie w oczach i o mało nie umie­ra. Na szczę­ście, po wie­lu sta­ra­niach Olan­nie uda­je się zdo­być dla niej jaj­ka w prosz­ku, któ­rych „pla­sti­ko­wy” smak napa­wa obrzy­dze­niem więk­szość doro­słych, ale za któ­rym prze­pa­da­ją dzie­ci.

Kie­dy w pią­tym dniu poby­tu w Pol­sce mój synek zja­da wresz­cie na śnia­da­nie kawa­łek buł­ki z dże­mem tru­skaw­ko­wym, przy­po­mi­nam sobie radość, jaką czu­ła powie­ścio­wa Olan­na nad tale­rzem peł­nym jajecz­nej pap­ki. Traf chce, że w tym samym dniu Trump pod­pi­su­je dekret zaka­zu­ją­cy roz­dzie­la­nia rodzin. Sytu­acja popra­wia się więc – ale tyl­ko tro­chę. Oko­ło 2300 zatrzy­ma­nych dzie­ci nadal pozo­sta­je w schro­ni­skach, cho­ciaż według rzą­do­we­go rapor­tu „tyl­ko” 36 spo­śród nich ma mniej niż 5 lat i „tyl­ko” tro­je mniej niż rok życia. Dla każ­de­go rodzi­ca z odro­bi­ną wyobraź­ni licz­ba 3 jest w tym rachun­ku chy­ba rów­nie prze­ra­ża­ją­ca co 2300.

*

W dniu, w któ­rym wyla­ty­wa­łam z USA, miesz­kań­cy moje­go okrę­gu, Lan­ca­ster w sta­nie Pen­syl­wa­nia, wła­śnie szy­ko­wa­li się do pro­te­stu przed sie­dzi­bą repu­bli­kań­skie­go sena­to­ra. Trump w tym cza­sie zapew­niał, że nie może nic pora­dzić w kwe­stii roz­dzie­la­nia rodzin, a pro­ku­ra­tor gene­ral­ny Jeff Ses­sions uza­sad­niał koniecz­ność takie­go postę­po­wa­nia, powo­łu­jąc się na list Świę­te­go Paw­ła do Rzy­mian. Nie­któ­re media zasta­na­wia­ły się, czy Ses­sions zda­je sobie spra­wę, że dokład­nie ten sam frag­ment Biblii cyto­wa­no kie­dyś dla uspra­wie­dli­wie­nia nie­wol­nic­twa.

Podej­rze­wam, że Ses­sions był tego świa­do­my; pocho­dzi prze­cież z Połu­dnia USA. Dzię­ki wspo­mnie­niom nie­wol­ni­ków, któ­re co roku oma­wiam ze stu­den­ta­mi na zaję­ciach z lite­ra­tu­ry afro­ame­ry­kań­skiej, wiem, jak głę­bo­kie korze­nie ma na Połu­dniu „tra­dy­cja” wyko­rzy­sty­wa­nia reli­gii chrze­ści­jań­skiej do obro­ny prak­tyk cał­ko­wi­cie sprzecz­nych z duchem Chrze­ści­jań­stwa. Naj­słyn­niej­szy autor z naszej listy lek­tur, Fre­de­rick Douglass, w swo­ich wspo­mnie­niach poświę­cił cały osob­ny roz­dział fał­szy­wej odmia­nie Chrze­ści­jań­stwa, za jaką uznał „reli­gię posia­da­czy nie­wol­ni­ków” (sla­ve­hol­ding reli­gion).  W 1845 roku Douglass posta­wił reli­gii Połu­dnia takie – jak się zda­je nadal aktu­al­ne oskar­że­nie: „(…) pomię­dzy Chrze­ści­jań­stwem tej zie­mi a Chrze­ści­jań­stwem Chry­stu­sa dostrze­gam naj­więk­szą z moż­li­wych róż­nic – tak wiel­ką, że jeśli ktoś uzna jed­ną z tych reli­gii za dobrą czy­stą i świę­tą, musi z koniecz­no­ści odrzu­cić dru­gą jako złą, nie­mo­ral­ną i pod­łą. Aby być przy­ja­cie­lem jed­nej, trze­ba z koniecz­no­ści stać się wro­giem dru­giej. Kocham czy­ste, poko­jo­we i spra­wie­dli­we Chrze­ści­jań­stwo Chry­stu­sa; dla­te­go wła­śnie nie­na­wi­dzę Chrze­ści­jań­stwa tej zie­mi, któ­re­go dome­ną są korup­cja, nie­wol­nic­two, biczo­wa­nie kobiet, pory­wa­nie dzie­ci, uprze­dze­nia i obłu­da. Napraw­dę, nie widzę powo­du – chy­ba że jest nim oszu­stwo – aby nazy­wać reli­gię tej zie­mi Chrze­ści­jań­stwem. Uwa­żam to za szczyt matac­twa, naj­zu­chwal­sze z kłamstw, naj­obrzy­dliw­sze z oszczerstw. (…) Napeł­nia mnie nie­wy­sło­wio­ny wstręt, kie­dy widzę, jak afi­szo­wa­nie się reli­gij­no­ścią idzie w parze ze strasz­li­wy­mi sprzecz­no­ścia­mi, któ­re zewsząd mnie ota­cza­ją. Mamy zło­dziei męż­czyzn wśród pasto­rów, biczu­ją­cych kobie­ty wśród misjo­na­rzy, pory­wa­czy dzie­ci wśród człon­ków kościo­ła. (…) Ci, któ­rzy bro­nią świę­to­ści rodzin­nych wię­zi roz­bi­ja­ją całe rodzi­ny – roz­łą­cza­ją mężów i żony, rodzi­ców i dzie­ci, sio­stry i bra­ci – zosta­wia­jąc puste cha­ty i opusz­czo­ne ogni­ska” [1].

W innych wspo­mnie­niach nie­wol­ni­czych autor­stwa kobie­ty, Har­riet Jacobs, moż­na zna­leźć opis kaza­nia, któ­re brzmi jak pier­wo­wzór wypo­wie­dzi Ses­sion­sa o Świę­tym Paw­le. Kaza­nie, któ­re opi­su­je Jacobs, mia­ło miej­sce pod­czas spe­cjal­ne­go nabo­żeń­stwa tuż po powsta­niu Nata Tur­ne­ra, kie­dy to wła­ści­cie­le plan­ta­cji posta­no­wi­li dać nie­wol­ni­kom „tyle nauki o reli­gii, ile by ich powstrzy­ma­ło od wymor­do­wa­nia swo­ich panów” [2]. Trud­no się dzi­wić, że w takich oko­licz­no­ściach całe kaza­nie opie­ra­ło się na jed­nym frag­men­cie zda­nia z … listów Świę­te­go Paw­ła wła­śnie: „Nie­wol­ni­cy, z czcią i bojaź­nią w pro­sto­cie ser­ca bądź­cie posłusz­ni waszym docze­snym panom, jak Chry­stu­so­wi”. Plan­ta­cyj­ny pastor zigno­ro­wał oczy­wi­ście dal­szą część tego same­go listu, w któ­rej Świę­ty Paweł naka­zu­je panom dobroć wobec nie­wol­ni­ków i przy­po­mi­na, że „Bóg nie ma wzglę­du na oso­by”. Jacobs była jed­ną z nie­wie­lu nie­wol­nic, któ­re tę pomi­nię­tą część mogły prze­czy­tać; nauka czy­ta­nia była zaka­za­na wśród nie­wol­ni­ków, cza­sem pod groź­bą śmier­ci.

Wspo­mnie­nia Jacobs war­to sobie przy­po­mnieć aku­rat teraz (nie­ste­ty, nie ist­nie­je ich pol­skie tłu­ma­cze­nie), bo opi­su­ją ame­ry­kań­ski sys­tem nie­wol­nic­twa z per­spek­ty­wy mat­ki, któ­ra – jak współ­cze­śni nie­le­gal­ni imi­gran­ci – żyje w nie­ustan­nym poczu­ciu zagro­że­nia roz­łą­ką z dzieć­mi. Jacobs posta­na­wia uciec z plan­ta­cji, bo nie potra­fi dłu­żej znieść mole­sto­wa­nia sek­su­al­ne­go ze stro­ny swo­je­go pana (oczy­wi­ście, zgod­nie z XIX-wiecz­ny­mi kon­wen­cja­mi lite­rac­ki­mi, nie pisze o tym wprost), ale żeby nie stra­cić dzie­ci chwy­ta się róż­nych pod­stę­pów. W koń­cu spę­dza sie­dem lat ukry­ta w komór­ce na stry­chu u swo­jej bab­ki. Pomiesz­cze­nie ma mniej wię­cej po trzy metry dłu­go­ści i sze­ro­ko­ści oraz zale­d­wie 90 cen­ty­me­trów wyso­ko­ści w naj­wyż­szym punk­cie. Jed­nak Jacobs woli takie życie niż kosz­mar plan­ta­cji i cie­szy się, że jest bli­sko dzie­ci; mimo że nie może się z nimi kon­tak­to­wać, sły­szy ich gło­sy i obser­wu­je ich zaba­wy przez szpa­rę w desce.

Wspo­mnie­nia Jacobs, wyda­ne w 1861 roku, dwa lata przed znie­sie­niem nie­wol­nic­twa, jak wie­le nar­ra­cji nie­wol­ni­ków spi­sy­wa­ne były z myślą o wspar­ciu dla ruchu abo­li­cjo­ni­stów. Mia­ły prze­ko­nać czy­tel­ni­ków, głów­nie bia­łych miesz­kań­ców Pół­no­cy, o okru­cień­stwie sys­te­mu nie­wol­nic­twa i zain­spi­ro­wać do zaan­ga­żo­wa­nia się w wal­kę o jego znie­sie­nie. Jacobs wie­lo­krot­nie zwra­ca się w swo­jej książ­ce wprost do bia­łych kobiet i pró­bu­je wzbu­dzić ich empa­tię poprzez odnie­sie­nia do wspól­ne­go doświad­cze­nia macie­rzyń­stwa. Na pod­sta­wie roli mat­ki Jacobs budu­je rów­nież swój moral­ny auto­ry­tet; wszyst­kie  dzia­ła­nia przed­sta­wia jako wyraz tro­ski o szczę­ście i bez­pie­czeń­stwo dzie­ci, pod­wa­ża­jąc w ten spo­sób  ste­reo­typ nie­dba­łej i roz­wią­złej nie­wol­ni­cy. Kry­tyk Ste­pha­nie Li twier­dzi, że poprzez te reto­rycz­ne zabie­gi macie­rzyń­stwo funk­cjo­nu­je w książ­ce Jacobs jako „for­ma opo­ru” (mother­ho­od as resi­stan­ce) [3].

Podob­ną for­mę opo­ru wyko­rzy­sta­ła do wal­ki z nie­wol­nic­twem Har­riet Beecher Sto­we w słyn­nej Cha­cie wuja Toma. Sto­we – mat­ka sze­ścior­ga dzie­ci, z któ­rych jed­no zmar­ło na cho­le­rę w wie­ku osiem­na­stu mie­się­cy – stwo­rzy­ła w swo­jej gło­śnej powie­ści jed­ną z naj­bar­dziej iko­nicz­nych posta­ci matek w kul­tu­rze ame­ry­kań­skiej. Jest nią nie­wol­ni­ca Eli­za despe­rac­ko ratu­ją­ca swo­je­go syn­ka Harry’ego przed han­dla­rza­mi nie­wol­ni­ków. Sce­na uciecz­ki Eli­zy i Harry’ego przed goń­czy­mi psa­mi poprzez zamar­z­nię­tą rze­kę Ohio, jak­kol­wiek melo­dra­ma­tycz­nie prze­ry­so­wa­na, poru­szy­ła czy­tel­ni­ków na całym świe­cie i zosta­ła roz­po­wszech­nio­na w milio­nach kopii na rysun­kach, w przed­sta­wie­niach teatral­nych, a póź­niej tak­że w fil­mach. Jeśli wie­rzyć legen­dzie, któ­ra gło­si, że Cha­ta wuja Toma wywo­ła­ła woj­nę sece­syj­ną, moż­na poku­sić się o stwier­dze­nie, że macie­rzyń­stwo uoso­bio­ne w posta­ci Eli­zy było jed­ną z sił, któ­re popchnę­ły Pół­noc do odrzu­ce­nia nie­wol­nic­twa.

Przy­znam, że czy­ta­jąc pra­so­we arty­ku­ły o dra­ma­tach rodzin roz­dzie­la­nych siłą na gra­ni­cy USA/Meksyk, czę­sto mia­łam przed ocza­mi uję­cia Eli­zy i Harry’ego z fil­mo­wej wer­sji Cha­ty w reży­se­rii Harry’ego Pol­lar­da [4]. Zasta­na­wia­łam się nawet, czy jakaś sce­na z tego fil­mu nie poja­wi się w mediach spo­łecz­no­ścio­wych; być może ta, w któ­rej han­dla­rze nie­wol­ni­ków odcią­ga­ją Harry’ego od mat­ki na przy­nę­tę z cukier­ków. (Z tą wła­śnie sce­ną sko­ja­rzy­ły mi się opi­sy nie­któ­rych współ­cze­snych meto­dy rzą­do­wej agen­cji ICE – Immi­gra­tion and Custom Enfor­ce­ment.) Ale sen­ty­men­ta­lizm Cha­ty wuja Toma, słusz­nie od lat kry­ty­ko­wa­ny, nie jest już odpo­wied­nim nośni­kiem spo­łecz­ne­go pro­te­stu. Zamiast kadrów z Eli­zą, kil­ka­krot­nie na Face­bo­oku poja­wi­ła się więc poniż­sza suro­wa ryci­na, przed­sta­wia­ją­ca aukcję nie­wol­ni­ków:

Na face­bo­oko­wej stro­nie afro­ame­ry­kań­skiej gru­py Woke Folks rysu­nek opa­trzo­no nastę­pu­ją­cym komen­ta­rzem: „Kie­dy ludzie mówią, że poli­ty­ka oddzie­la­nia rodzi­ców od dzie­ci, któ­rą sto­su­je Trump na gra­ni­cy z Mek­sy­kiem jest ‘nie-ame­ry­kań­ska’, zapo­mi­na­ją, że te prak­ty­ki są wła­śnie bar­dzo ame­ry­kań­skie i mają swo­ją histo­rię”. Napis nad rysun­kiem przy­po­mi­na: „To nasza histo­ria”.

Za trzy tygo­dnie wró­cę z dzieć­mi z waka­cji w Pol­sce do nasze­go domu w Ame­ry­ce i do wytę­sk­nio­nych pan­ca­kes z syro­pem klo­no­wym. Wró­ci­my w wyjąt­ko­we miej­sce. Nasze hrab­stwo Lan­ca­ster w zeszłym roku na moment sta­ło się sław­ne, kie­dy BBC poda­ło, że z całych Sta­nów Zjed­no­czo­nych to wła­śnie u nas miesz­ka sta­ty­stycz­nie naj­wię­cej uchodź­ców na gło­wę jed­ne­go rezy­den­ta. BBC tłu­ma­czy ten układ tra­dy­cyj­ną przy­chyl­no­ścią lokal­sów wobec obcych, któ­ra wywo­dzi się podob­no z tra­dy­cji reli­gij­nych – ducho­we­mu życiu w tej oko­li­cy nada­ją ton poko­jo­wo nasta­wie­ni Ami­sze, Meno­ni­ci i Kwa­krzy. W nad­rzecz­nym mia­stecz­ku Colum­bia, 15 mil od moje­go domu, według miej­sco­wych opo­wie­ści, Kwa­krzy we współ­pra­cy z wol­ny­mi Afro­ame­ry­ka­na­mi stwo­rzy­li pierw­szą sta­cję słyn­nej kolei pod­ziem­nej (under­gro­und rail­ro­ad): sys­te­mu bez­piecz­nych domów, kry­jó­wek i pomoc­ni­ków, dzię­ki któ­rym zbie­gli nie­wol­ni­cy prze­do­sta­wa­li się na Pół­noc i do Kana­dy. Bar­dzo chcę wie­rzyć, że wła­śnie w naszym hrab­stwie moż­na zoba­czyć praw­dzi­we Chrze­ści­jań­stwo; doświad­czy­łam go bez­po­śred­nio sześć lat temu, kie­dy wier­ni z obce­go kościo­ła zor­ga­ni­zo­wa­li dla mnie pomoc, gdy jako tym­cza­so­wa samot­na mat­ka rodzi­łam cór­kę. (Mąż nie mógł dostać wizy.)

Nie­ste­ty, moja wia­ra waha się tro­chę, odkąd w 2016 roku wybo­ry w moim hrab­stwie wygrał Trump. Mimo to, kie­dy przez Ame­ry­kę prze­ta­cza się fala obu­rze­nia wobec prak­ty­ki roz­dzie­la­nia rodzin, mam nadzie­ję, że moi sąsie­dzi oprzy­tom­nie­ją, że koło histo­rii zakrę­ci się jesz­cze moc­niej i że w moje bliż­sze oraz dal­sze ame­ry­kań­skie oko­li­ce powró­ci ta lep­sza część histo­rii USA – ta, w któ­rej macie­rzyń­stwo jako for­ma opo­ru wygra­ło z nie­spra­wie­dli­wy­mi i okrut­ny­mi pra­wa­mi. Mam oczy­wi­ście na myśli macie­rzyń­stwo jako figu­rę ozna­cza­ją­cą tro­skę nie tyl­ko o wła­sne dzie­ci, ale też dzie­ci cudze i w ogó­le wszyst­kich słab­szych oraz dys­kry­mi­no­wa­nych. Takie wła­śnie macie­rzyń­stwo prak­ty­ko­wa­li kie­dyś 15 mil od moje­go domu twór­cy under­gro­und rail­ro­ad, nie­za­leż­nie od tego, czy byli mat­ka­mi, ojca­mi czy oso­ba­mi bez­dziet­ny­mi.