Okulary dla konia

Euge­nia Gumow­ska, któ­ra w okre­sie mię­dzy­wo­jen­nym stu­dio­wa­ła pra­wo na Uni­wer­sy­te­cie Wileń­skim, wspo­mi­na po latach dydak­tycz­ne (i w istot­nym sen­sie rów­nież wycho­waw­cze) dąże­nia swo­ich pro­fe­so­rów. Otóż sta­ra­li się oni, by absol­wen­ci „to nie byli ludzie w koń­skich oku­la­rach facho­wo­ści, ale posia­da­ją­cy moż­li­wie sze­ro­kie roze­zna­nie we wszel­kich pro­ble­mach – spo­łecz­nych, poli­tycz­nych, psy­cho­lo­gicz­nych”. Cytu­ję za bio­gra­fią Miło­sza autor­stwa Andrze­ja Fra­nasz­ka. Ten pierw­szy nie­raz powra­cał do swo­ich stu­diów praw­ni­czych, róż­ny­mi powo­da­mi tłu­ma­cząc wybór takie­go wła­śnie kie­run­ku. Owszem, pod­kre­ślał nie­złą orien­ta­cję w kil­ku ogól­niej­szych dzie­dzi­nach wie­dzy – jak antro­po­lo­gia, socjo­lo­gia, filo­zo­fia, a tak­że mate­ma­ty­ka – któ­rą dawa­ły nie­któ­re wykła­dy. Zda­rza­ły mu się jed­nak wyja­śnie­nia cokol­wiek zaska­ku­ją­ce. W wywia­dzie rze­ce z poetą Rena­ta Gor­czyń­ska zasta­na­wia się, czy przy­pad­kiem nie ma jakiejś pra­wi­dło­wo­ści w tym, że wie­lu pisa­rzy stu­dio­wa­ło pra­wo. Na co Miłosz: „To jest taki wydział, na któ­ry idą ci, któ­rzy nie wie­dzą, co ze sobą zro­bić. Pra­wo jest ogól­ne”.

No tak, ale Miłosz zna­lazł się na pra­wie w 1929 roku. Oba­wiam się, że ci, któ­rzy decy­du­ją się na ten kie­ru­nek stu­diów dzi­siaj, już bar­dzo dobrze wie­dzą, co ze sobą zro­bić. Jeśli ktoś się nie domy­śla, ale ma w domu gra­mo­fon, niech sobie puści pierw­szą pio­sen­kę z dru­giej stro­ny albu­mu Floy­dów Dark Side of the Moon. Albo ostat­nią ścież­kę With the Beatles, tu już obo­jęt­nie, czy z pły­ty ana­lo­go­wej, czy kom­pak­to­wej. Parę lat temu we wro­cław­skim dodat­ku „Wybor­czej” prze­czy­ta­łem, że stu­den­ci pra­wa posta­no­wi­li swo­je stu­dia zre­for­mo­wać. Naresz­cie! Bo o tym kie­run­ku sły­sza­ło się rze­czy zgo­ła nie­aka­de­mic­kie: a to egza­mi­ny wstęp­ne w Hali Stu­le­cia, a to osiem­dzie­się­cio­oso­bo­we semi­na­ria magi­ster­skie, a to pewien mąż zadu­fa­nia, dla któ­re­go zmie­nio­no nazwę wydzia­łu, żeby facet mógł po raz trze­ci być dzie­ka­nem. No więc naresz­cie, przy­naj­mniej stu­den­ci się ruszy­li. Tyle że o refor­mie było na począt­ku arty­ku­łu w „Gaze­cie”, a potem się oka­za­ło, że stu­den­tom za dużo teo­rii i żąda­ją zajęć prak­tycz­nych.

Nie żebym znał bio­gra­fie wszyst­kich pisa­rzy, nie­mniej nie przy­po­mi­nam sobie zbyt wie­lu stu­den­tów pra­wa wśród dzi­siej­szych ludzi pió­ra. Zgo­da, Kazi­mierz Orłoś, rocz­nik 1935, a wśród młod­szych? Jest Piotr Sie­mion (1961), acz­kol­wiek on wybrał się na (ame­ry­kań­skie) pra­wo parę lat po tym, jak został magi­strem filo­lo­gii angiel­skiej. No i Moni­ka Mosie­wicz (1975), adwo­kat­ka i poet­ka, któ­ra zresz­tą poza dobrym tomi­kiem debiu­tanc­kim w 2008 roku nic nowe­go dotąd nie wyda­ła. W każ­dym razie nie będzie prze­sa­dą teza, w myśl któ­rej pisa­rzy, choć­by i przy­szłych, stu­dio­wa­nie pra­wa raczej dziś nie pocią­ga.

W ubie­głym roku uka­za­ła się książ­ka Kata­rzy­ny Grzyb­czyk Iko­ny popkul­tu­ry a pra­wo wła­sno­ści inte­lek­tu­al­nej. Jak zna­ni i sław­ni chro­nią swo­je pra­wa. O ile się orien­tu­ję, dzie­ło mia­ło pre­mie­rę na Kra­kow­skich Tar­gach Książ­ki, w sie­ci moż­na obej­rzeć ponad­pół­go­dzin­ny wywiad z autor­ką, zare­je­stro­wa­ny pod­czas impre­zy. Pani pro­fe­sor (pra­cu­ją­ca na Wydzia­le Pra­wa i Admi­ni­stra­cji Uni­wer­sy­te­tu Ślą­skie­go) mówi spo­ro cie­ka­wych i sen­sow­nych rze­czy. Dodat­ko­wym zaś walo­rem doku­men­tu jest teatr mimicz­ny: Kata­rzy­na Grzyb­czyk żywo reagu­je na pyta­nia, komen­ta­rze i wtrą­ce­nia nadak­tyw­ne­go wer­bal­nie roz­mów­cy, stąd jej twarz wyra­ża zróż­ni­co­wa­ne emo­cje – od zdzi­wie­nia, przez uśmiech poli­to­wa­nia, aż do grzecz­nej powścią­gli­wo­ści.

W książ­ce zaś autor­ka poświę­ci­ła jeden z roz­dzia­łów Beatle­som. Zaczy­na od czę­ści wpro­wa­dza­ją­cej:

„Jeśli cho­dzi o muzy­kę roz­ryw­ko­wą, naj­bar­dziej uty­tu­ło­wa­nym zespo­łem na świe­cie, któ­ry stwo­rzył naj­więk­szą licz­bę hitów muzycz­nych, są Beatle­si”. Tu nastę­pu­je przy­pis; moż­na się zatem dowie­dzieć, że „pod wie­lo­ma wzglę­da­mi był to zespół wyjąt­ko­wy, któ­ry docze­kał się wie­lu ana­liz jako feno­men nie tyl­ko muzycz­ny, lecz tak­że kul­tu­ro­wy”. I jesz­cze parę lini­jek z dru­gie­go aka­pi­tu tek­stu głów­ne­go: „The Beatles to bry­tyj­ski zespół roc­ko­wy zało­żo­ny przez czte­rech chło­pa­ków z Liver­po­olu, dzia­ła­ją­cy od 1960 do 1970 r. Człon­ka­mi zespo­łu osta­tecz­nie byli: John Len­non, Paul McCart­ney, Geo­r­ge Har­ri­son oraz Rin­go Starr (napraw­dę nazy­wał się Richard Star­key i dołą­czył do gru­py jako ostat­ni)”. Autor­ka lojal­nie odsy­ła do źró­deł, z któ­rych pocho­dzą te infor­ma­cje, to zna­czy do Wiki­pe­dii tudzież do inter­ne­to­wej stro­ny Radia RMF FM. Praw­dę powie­dziaw­szy, adre­sy tek­stów dru­ko­wa­nych znaj­du­ją się jedy­nie w kil­ku spo­śród osiem­dzie­się­ciu przy­pi­sów roz­dzia­łu. A prze­cież biblio­te­ka z książ­ka­mi beatle­so­lo­gicz­ny­mi jest potęż­na…

Wra­ca­jąc zaś do cyto­wa­nych sądów i fak­tów: nie żebym chciał z nimi pole­mi­zo­wać, ale wyda­wa­ło­by się, że takiej ele­men­tar­nej wie­dzy o kul­tu­rze nie trze­ba powta­rzać. Co praw­da, jak moż­na się dowie­dzieć z okład­ki, książ­ka adre­so­wa­na jest do „praw­ni­ków oraz przed­się­bior­ców dzia­ła­ją­cych w sze­ro­ko poję­tym krę­gu kul­tu­ry”. Sama autor­ka mówi­ła zaś we wspo­mnia­nym wywia­dzie, że pra­wo­daw­com bra­ku­je sze­ro­kiej orien­ta­cji w kwe­stiach kul­tu­ro­wych, w któ­rych mają sta­no­wić pra­wo. Poza tym tak­że „Gaze­ta Wybor­cza” w latach swo­jej świet­no­ści pod tek­sta­mi Koła­kow­skie­go zamiesz­cza­ła krót­ka not­kę, kto zacz. Może więc cho­dzi tu o tro­skę ewan­ge­licz­ną (Łk 14, 4–7), w myśl któ­rej jeden zabłą­ka­ny odbior­ca liczy się bar­dziej niż dzie­więć­dzie­się­ciu dzie­wię­ciu kom­pe­tent­nych?

Ale nie dokoń­czy­łem adre­su: dzie­ło zatem prze­zna­czo­ne jest dla wymie­nio­nych już praw­ni­ków i przed­się­bior­ców, „a przede wszyst­kim dla fanów, wyznaw­ców i wiel­bi­cie­li ikon popkul­tu­ry”. Moc­ne i weso­łe to wyróż­nie­nie „a przede wszyst­kim”, praw­da? Jeśli jed­nak idzie o tę dru­gą gru­pę, cóż: wiel­bi­cie­le bywa­ją róż­ni, od, hmm, spo­łecz­nych, któ­rzy nie potra­fią obejść się bez zaim­ka zwrot­ne­go (że niby ho, ho, aaa, kie­dyś w mło­do­ści się słu­cha­ło; tacy zresz­tą chy­ba książ­ki nie kupią), do poje­dyn­czych, któ­rzy (na przy­kład) Beatle­sa­mi zaj­mu­ją się od dekad i ich nagra­nia, fil­my, histo­rię, kon­tek­sty zna­ją napraw­dę dobrze.

Ciesz­my się w każ­dym razie z tej jed­nej odbior­czej owiecz­ki, któ­ra dowie­dzia­ła się, że był kie­dyś taki zespół The Beatles. Kło­pot jed­nak w tym, że czy­tel­ni­ko­wi roz­dzia­łu o Fab Four będzie dane zapo­znać się rów­nież z fak­ta­mi, by tak rzec, mniej bez­spor­ny­mi.

Brian Epste­in miał zatem „przez zupeł­ny przy­pa­dek zoba­czyć ich [Beatle­sów] kie­dyś na sce­nie jed­ne­go z lokal­nych klu­bów”. Mark Lewi­sohn w All The­se Years. Volu­me 1: Tune In (Lon­dyn 2013; dotąd uka­zał się tyl­ko ten pierw­szy tom) – a jest to monu­men­tal­na i naj­bar­dziej auto­ry­ta­tyw­na mono­gra­fia Beatle­sów – szcze­gó­ło­wo rekon­stru­uje oko­licz­no­ści wizy­ty Epste­ina w Cavern, na pew­no nie była ona dzie­łem przy­pad­ku.

„W czerw­cu 1961 r. po raz pierw­szy zespół sta­nął w stu­diu muzycz­nym i wydał sin­giel My Bon­nie, potem Ple­ase Ple­ase Me, ale dopie­ro kolej­ny, From Me to You, zna­lazł się na szczy­cie bry­tyj­skiej listy prze­bo­jów”. Owszem, nagra­nia do SP My Bon­nie (jesz­cze z Pete’em Bestem i Stu Sutcliffe’em) pocho­dzą z czerw­ca, ale płyt­ka uka­za­ła się póź­niej. W zesta­wie bra­ku­je Love Me Do, pierw­sze­go sin­gla Beatle­sów w kla­sycz­nym skła­dzie (plus udział Andy’ego White’a), nie­mniej owszem, dwa­dzie­ścia stron dalej pły­ta zosta­je przy­wo­ła­na wła­śnie jako „pierw­szy sin­giel zespo­łu”.

„W 1970 r. Geo­r­ge Har­ri­son jako pierw­szy z Beatle­sów wydał solo­wy album My Swe­et Lord […]”. Po pierw­sze, nie ma takie­go albu­mu, cho­dzi zapew­ne o sin­giel wyda­ny 23 listo­pa­da w USA. Do tego zaś cza­su – po dru­gie – w solo­wych dys­ko­gra­fiach Beatle­sów uka­za­ły się trzy albu­my: Won­der­wall Music (1968) i Elec­tro­nic Sound (1969) Har­ri­so­na, oraz McCart­ney McCart­neya (1970). Pomi­jam trzy long­playe z lat 1968–1969, sygno­wa­ne przez Len­no­na i Yoko Ono.

W jed­nym z przy­pi­sów autor­ka (za pol­skim prze­kła­dem książ­ki Wal­te­ra Isa­ac­so­na) przy­ta­cza sło­wa Steve’a Job­sa, ale ich nie komen­tu­je. A miał on rze­ko­mo powie­dzieć, że „wszy­scy Beatle­si chcie­li być na iTu­nes”. Poważ­nie? Wszy­scy?

W 1975 roku Frank Zap­pa zaskar­żył Roy­al Albert Hall. Pro­ces odby­wał się przed Sądem Jej Kró­lew­skiej Mości. Arty­sta opo­wie­dział o nim w swo­jej auto­bio­gra­fii. Cytu­ję prze­kład Rober­ta Sudo­ła:

Sędzia? Facet miał może z osiem­dzie­siąt lat. Wyglą­dał jak sędzio­wie z komik­sów, nie miał tyl­ko trąb­ki przy uchu. W cza­sie pro­ce­su jeden z adwo­ka­tów chciał włą­czyć do mate­ria­łu dowo­do­we­go egzem­plarz 200 Motels. Ujrzaw­szy pły­tę, sędzia Mocat­ta spy­tał: „Co to jest?”, „To jest pły­ta do fono­gra­fu, wyso­ki Sądzie” – padła odpo­wiedź.

PS A teraz jesz­cze bar­dziej serio. Na stro­nie 287 książ­ki Kata­rzy­ny Grzyb­czyk znaj­du­je się taki aka­pit:

Do pierw­szych tarć doszło w 1978 r., wkrót­ce po roz­po­czę­ciu dzia­łal­no­ści przez Apple Com­pu­ters, któ­re zosta­ło pozwa­ne przez Apple Corps o naru­sze­nie praw do zna­ku towa­ro­we­go („Apple”). Pro­ces zakoń­czył się 3 lata póź­niej ugo­dą zawar­tą mię­dzy pod­mio­ta­mi: Apple Com­pu­ters zapła­ci­ło Apple Corps 80 tys. dol., ale w ugo­dzie zawar­to tak­że posta­no­wie­nie, w owym cza­sie nie­spe­cjal­nie istot­ne. Apple Corps zobo­wią­za­ło się do nie­pro­du­ko­wa­nia sprzę­tu kom­pu­te­ro­we­go w przy­szło­ści, zaś Apple Com­pu­ters – do nie­wpro­wa­dza­nia na rynek pro­duk­tów zwią­za­nych z muzy­ką. O ile jed­nak Beatle­si dotrzy­ma­li swo­je­go zobo­wią­za­nia, o tyle roz­wój tech­no­lo­gii dopro­wa­dził pro­du­cen­ta kom­pu­te­rów do ryn­ku muzycz­ne­go.

Na koń­cu aka­pi­tu autor­ka odsy­ła do przy­pi­su, któ­ry z kolei odsy­ła do krót­kie­go tek­stu z „The Tele­graph”. Owszem, więk­szość fak­tów się pokry­wa, nie­mniej cie­kaw­szy wyda­je się frag­ment wspo­mnia­nej już bio­gra­fii Job­sa (W. Isa­ac­son, Ste­ve Jobs, tłum. P. Bie­liń­ski, M. Strą­kow, Kra­ków 2011, s. 527), w któ­rej moż­na prze­czy­tać:

Wszyst­ko zaczę­ło się w roku 1978, gdy wkrót­ce po roz­po­czę­ciu dzia­łal­no­ści przez Apple Com­pu­ters, fir­ma zosta­ła pozwa­na przez Apple Corps za naru­sze­nie zna­ku towa­ro­we­go – w pozwie powo­ła­no się przy tym na fakt, że była wytwór­nia pły­to­wa Beatle­sów nosi­ła nazwę Apple. Pro­ces zakoń­czył się trzy lata póź­niej, gdy Apple Com­pu­ters zapła­ci­ło Apple Corps osiem­dzie­siąt tysię­cy dola­rów. Ugo­da obej­mo­wa­ła waru­nek, któ­ry wów­czas wyda­wał się nie­szko­dli­wy: zespół The Beatles zobo­wią­zał się do nie­pro­du­ko­wa­nia sprzę­tu kom­pu­te­ro­we­go, zaś Apple – do nie­wpro­wa­dza­nia na rynek jakich­kol­wiek pro­duk­tów zwią­za­nych z muzy­ką. Beatle­si dotrzy­ma­li swo­jej czę­ści umo­wy. Żaden z nich nigdy nie wypro­du­ko­wał kom­pu­te­ra. Apple jed­nak zawę­dro­wa­ło w koń­cu do prze­my­słu muzycz­ne­go.

Znajdź i wypisz szcze­gó­ły, któ­ry­mi róż­nią się oba frag­men­ty.