Pod Psią Gwiazdą

9 stycz­nia, dzień po tym, jak Iran zaata­ko­wał ame­ry­kań­skie bazy w Ira­ku – według pre­zy­den­ta bez żad­nych ofiar ‒ idę na wie­czór lite­rac­ki do Dogstar Books, anty­kwa­ria­tu poło­żo­ne­go kil­ka prze­cznic od cen­trum mia­sta. Dopie­ro nie­daw­no zain­te­re­so­wa­łam się lokal­nym życiem lite­rac­kim okrę­gu Lan­ca­ster.  Po kil­ku latach, pod­czas któ­rych cały czas „wol­ny” od pra­cy pochła­nia­ły mi dzie­ci, poprze­dzo­nych lata­mi, kie­dy pra­wie wszyst­kie week­en­dy spę­dza­łam w Nowym Jor­ku ‒ na obrze­żach tam­te­go życia lite­rac­kie­go – wśród lite­ra­tów Lan­ca­ster czu­ję się pra­wie tak, jak­bym zaczy­na­ła od nowa. Nowo­jor­skie wie­czo­ry snu­ją się już tyl­ko mgli­ście w pamię­ci, jak­by nale­ża­ły do wspo­mnień opo­wie­dzia­nych mi przez kogoś inne­go. Tyl­ko tro­chę tęsk­nię za tam­ty­mi prze­szły­mi week­en­da­mi w metro­po­lii. Pen­syl­wań­ska pro­win­cja ema­nu­je cie­ka­wą ener­gią. Nie ma tu hie­rar­chii i zamknię­tych śro­do­wisk, ani przy­tła­cza­ją­cych cie­ni wiel­kich arty­stów, któ­rzy two­rzy­li tu przed nami. Jest za to poczu­cie wzro­stu i ruchu. To mia­sto dokądś zmie­rza, cho­ciaż nie wiem jesz­cze dokąd.

Ubie­głe­go lata kil­ka ame­ry­kań­skich gazet okrzyk­nę­ło Lan­ca­ster „nowym Bro­okly­nem” i już pra­wie dałam się zwieść ilu­zji, że oto Nowy Jork powra­ca do moje­go życia. Jed­nak zna­jo­mi Ame­ry­ka­nie szyb­ko uświa­do­mi­li mi, że pra­sa w tym kra­ju sta­le wynaj­du­je „nowe Bro­okly­ny” w róznych mia­stach na pół­noc­nym wscho­dzie, gdzie ofer­ta restau­ra­cyj­no-kul­tu­ral­na jest cie­ka­wa, a ceny miesz­kań i domów nie osią­gnę­ły jesz­cze astro­no­micz­nych sta­wek. Podej­rze­wam więc, że mia­sto Lan­ca­ster nie na dłu­go pozo­sta­nie „nowym Bro­okly­nem”. W cen­trum, na miej­scu nie­czyn­nej od dzie­się­ciu lat fabry­ki deto­na­to­rów, powsta­ją wła­śnie nowe apar­ta­men­tow­ce, w któ­rych naj­tań­sze miesz­ka­nia, jak gło­si plot­ka, kosz­tu­ją milion dola­rów.

Ale póki co idę do Dogstar Books na Lemon Stre­et, uli­cy peł­nej domów i kamie­ni­czek w sty­lu epo­ki kró­la Jerze­go, na któ­re dziś jesz­cze stać tzw. nor­mal­nych ludzi. Spo­tka­nia w anty­kwa­ria­cie pod szyl­dem Psiej Gwiaz­dy odby­wa­ją się co mie­siąc. Tym razem gościem wie­czo­ru jest Pablo D’Stair, mąż mojej nowej kole­żan­ki z wydzia­łu, Sary. Zain­try­go­wa­ło mnie to, co Sara opo­wia­da­ła mi o Pablo – że zaj­mu­je się wszyst­ki­mi gatun­ka­mi ‒ pro­zą, poezją, teatrem, komik­sem, fil­mem, ese­isty­ką. Że wydał wła­snym nakła­dem 40 ksią­żek, któ­re, dzię­ki inter­ne­to­wi, przy­nio­sły mu nie­spo­dzie­wa­ną sła­wę na Sri Lan­ce. Jego ostat­nia powieść liczy ponad 1400 stron.

W małym pomiesz­cze­niu ze ścia­na­mi z ksią­żek i rzę­da­mi krze­seł usta­wio­nych w lite­rę L widzę kil­ka zna­jo­mych twa­rzy. Oprócz Sary jest jesz­cze jed­na oso­ba z wydzia­łu ‒ mój przy­ja­ciel Caleb, razem z żoną Doris. W ostat­nim rzę­dzie krze­seł roz­cie­ra zmar­z­nię­te ręce ofi­cjal­na Poet Lau­re­ate okrę­gu Lan­ca­ster, Bar­ba­ra Stra­sko. Narze­ka na zim­no, któ­re po nie­daw­nym wypad­ku rowe­ro­wym szcze­gól­nie doku­cza jej w sta­wach.
‒ Nie mogłam przez to pójść na Penn Squ­are, na pro­test – skar­ży się.
Penn Squ­are to głów­ny plac mia­sta – od ostat­nich wybo­rów pre­zy­denc­kich sta­łe miej­sce pro­te­stów. Sama pro­te­sto­wa­łam tam w stycz­niu 2017 roku, w przed­dzień pre­zy­denc­kiej inau­gu­ra­cji, soli­da­ry­zu­jąc się z Mar­szem Kobiet na Waszyng­ton. Domy­ślam się, że ten ostat­ni pro­test, o któ­rym nie wie­dzia­łam, doty­czył pre­zy­denc­kich decy­zji w spra­wie Ira­nu.
‒ Przy­szło dużo ludzi – Doris pró­bu­je pocie­szyć Bar­ba­rę.
Na bru­ku Penn Squ­are po ostat­niej reno­wa­cji wyry­to jeden z wier­szy Bar­ba­ry. Stro­fy wier­sza uło­żo­ne są w linie imi­tu­ją­ce mean­dry rze­ki. Wyobra­żam sobie, jak dep­czą je sto­py tłu­mu pro­te­stu­ją­cych: „We’ll wait in the squ­are near the market/ eating bre­ad and bri­ght vege­ta­bles…”
Bar­ba­ra patrzy na Doris z wdzięcz­no­ścią.
‒ Byli­ście?
‒ Nie, aku­rat prze­jeż­dża­li­śmy.
Na dziś wie­czór to koniec roz­mów o gro­żą­cej nam woj­nie. Lepiej zająć się lite­ra­tu­rą.

Sara przed­sta­wia mi Pablo. Zaska­ku­je mnie jego mło­da twarz, ale zauwa­żam też siwi­znę przy skro­niach i czu­pry­nę ufar­bo­wa­ną na rudy blond. Kie­dy wsta­je z krze­sła, prze­ży­wam kolej­ne zasko­cze­nie – wzrost! Jest ponad­prze­cięt­nie wyso­ki i chu­dy; gar­bi się przy tym, jak­by oba­wiał się, że ude­rzy gło­wą w sufit. Mary­nar­ka narzu­co­na na swe­ter w drob­ny wzo­rek, sza­re weł­nia­ne spodnie – hip­ster­ski wygląd, któ­ry mogła­bym pew­nie zoba­czyć w Nowym Jor­ku. Albo w Kra­ko­wie.

Wspo­mnie­nie Kra­ko­wa – jesz­cze jed­ne­go z miejsc, w któ­rych toczy­ło się jakieś moje prze­szłe życie ‒ powra­ca do mnie peł­ną siłą, kie­dy Pablo zaczy­na czy­tać. A dokład­nie, kie­dy zaczy­na koły­sać się przy tym do przo­du i na boki w rytm swo­je­go gło­su. Podob­nie koły­sał się pra­wie 25 lat temu w Kra­ko­wie pewien mło­dy pol­ski poeta, któ­re­go nazwi­ska nie zdra­dzę. W sali ban­kie­to­wej Col­le­gium Maius przy ele­ganc­ko zasta­wio­nym sto­le w obec­no­ści rów­nie ele­ganc­ko ubra­nych pro­fe­so­rów polo­ni­sty­ki oraz człon­ków dele­ga­cji nie­miec­kie­go Związ­ku Pisa­rzy. Miał na sobie dłu­gi czar­ny płaszcz, paznok­cie poma­lo­wa­ne czar­nym lakie­rem i koły­sał się nie­bez­piecz­nie nad kanap­ka­mi i cia­stecz­ka­mi, recy­tu­jąc wiersz, z któ­re­go po ćwierć­wie­czu pozo­sta­ła mi w gło­wie tyl­ko jed­na nie­za­po­mnia­na stro­fa: „Idzie, idzie, idzie … [tutaj z emfa­zą] GÓWNO uli­cą!”

Koły­szą­cy się teraz Pablo nie uży­wa aż tak dra­stycz­nych figur; gdzie­nie­gdzie rzu­ca tyl­ko nie­win­ne fuck. Ma wyjąt­ko­wo niski tembr gło­su. Nie wiem, czy tak mówi na co dzień, czy to tyl­ko doraź­ny teatr, któ­ry dla nas wyre­ży­se­ro­wał. Tym teatral­nym basem prze­cią­ga syla­by, robi dra­ma­tycz­ne pau­zy, pra­wie śpie­wa, uśmie­cha­jąc się do 1400 stron swo­jej książ­ki jak dziec­ko do otwar­te­go pudeł­ka z pre­zen­ta­mi. Mimo pew­nej atrak­cyj­no­ści ta manie­ra mnie roz­pra­sza. Nie potra­fię sku­pić się na tre­ści tego, co czy­ta. Ale rozu­miem, że ma to być powieść total­na. „Biblio­te­ka Babel” , Finnegan’s Wake i Infi­ni­te Jest w jed­nym. Głów­ną boha­ter­ką jest poet­ka, któ­ra dobie­ra sło­wa. A potem sło­wa i lite­ry zysku­ją auto­no­micz­ne byty. Przy­ku­wa moją uwa­gę opo­wieść o lite­rze „b”, tak przy­zwy­cza­jo­nej do swo­je­go miej­sca w alfa­be­cie, że obu­rza się, kie­dy ktoś umiesz­cza ją w sło­wach , któ­re zmu­sza­ją ją do intym­no­ści z nie­lu­bia­nym „t” ‒ doubt, unob­tru­si­ve, sub­ter­re­anian.

Przez chwi­lę podą­żam za Pablo przez kory­ta­rze i sze­ścio­bo­ki języ­ka, potem znów tra­cę wątek. Zer­kam na dzie­wię­cio­let­nie­go syna Sary i Pablo, któ­ry sie­dzi obok mnie – zaska­ku­ją­co grzecz­nie jak na dziec­ko. Ma wyra­zi­sty wygląd ‒ bar­dzo bla­dą cerę, zadzior­ną pie­go­wa­tą buzię, jak u Mar­ka Pie­gu­sa, i fry­zu­rę też Mar­ka Pie­gu­sa, z dłu­gą nie­rów­ną grzyw­ką, tyle że wło­sy ufar­bo­wa­ne na jasno­zie­lo­no. Trzy­ma w rękach szki­cow­nik oraz ołó­wek i rysu­je sta­ran­nie naj­pierw rów­ne krat­ki, a potem, według zazna­czo­nych na nich punk­tów, ide­al­nie okrą­głą kulę ziem­ską z zary­sa­mi kon­ty­ne­tów. Kie­dy ojciec wypo­wia­da sło­wo fuck, pod­no­si na chwi­lę gło­wę, a jego oczy ‒ nie usta ‒ się uśmie­cha­ją. Potem wra­ca do ryso­wa­nia.

Po wystę­pie Pablo jest „Open Mic” – czy­li tzw. wol­ny mikro­fon, cho­ciaż pomiesz­cze­nie jest tak małe, że mikro­fo­nu nam nie trze­ba. Szczu­pły chło­pak z bro­dą i w skó­rza­nej kurt­ce jest naj­wy­raź­niej fanem Pablo. Koły­sze się tak jak on, cho­ciaż z mniej­szym roz­ma­chem, i czy­ta z podob­nym zaśpie­wem, w któ­rym sły­szę rzad­ki w naszych stro­nach połu­dnio­wy akcent. W jego wier­szach nie wystę­pu­je sło­wo fuck; wystę­pu­je za to Jesus, wypo­wia­da­ne w taki spo­sób, że brzmi jak coś spro­śne­go. Po nim czy­ta Bar­ba­ra – wiersz-obraz o moście, na któ­rym mia­ła wypa­dek. Mówi, że wysy­ła­ła wiersz do bur­mi­strza, któ­ry obie­cał spraw­dzić bez­pie­czeń­stwo mostu. Caleb pro­si zebra­nych o chwi­lo­we porzu­ce­nie cyni­zmu i czy­ta krót­ką, peł­ną czu­ło­ści pro­zę o jog­gin­gu z cór­ką. Potem chło­pak w czap­ce z dasz­kiem, któ­ry wyglą­da tak zna­jo­mo, że zasta­na­wiam się, czy to nie mój były stu­dent. Ale kie­dy odczy­tu­je wier­sze ‒ sce­ny z życia mecha­ni­ka samo­cho­do­we­go ‒ roz­po­zna­ję w nim gościa z warsz­ta­tu, któ­ry wyśmiał kie­dyś moją nie­wie­dzę na temat opon. Bar­dzo chcia­ła­bym teraz dla rewan­żu wyśmiać jego wier­sze, ale nie mam się do cze­go przy­cze­pić. Są dobre, przy­po­mi­na­ją mi cel­ne obra­zy pra­cy fizycz­nej z poezji Phi­li­pa Levi­na. Dokład­nie widzę i czu­ję, jak to jest leżeć na roz­grza­nym asfal­cie w sierp­nio­we popo­łu­dnie i bać się, że spad­nie na cie­bie dwu­dzie­sto­let­ni sedan.

Do czy­ta­nia wsta­ją kolej­ne oso­by, ale ja znów mam pro­ble­my ze sku­pie­niem. Zer­kam więc jesz­cze raz na „Mar­ka Pie­gu­sa”, a raczej na jego szki­cow­nik. Kuli ziem­skiej przy­by­ły oczy, nos i usta. Kon­ty­nen­ty mają zacie­nio­ne brze­gi. Zaraz, zaraz ‒ uświa­da­miam sobie powo­li – to wca­le nie mia­ła być kula ziem­ska, ale… auto­por­tret małe­go arty­sty. Ide­al­na sfe­ra to pyza­ta buzia. To, co wzię­łam za kon­ty­nen­ty, to nie­rów­no obcię­ta grzyw­ka. Obok rysun­ku napis wyka­li­gra­fo­wa­ny komik­so­wą czcion­ką „Whe­re am I?”.

Przy­cho­dzi mi do gło­wy, że jeśli z tego wie­czo­ru zapa­mię­tam coś na kolej­ne ćwierć wie­ku, to chy­ba przede wszyst­kim wła­śnie to pyta­nie. Odpo­wia­da moje­mu nastro­jo­wi bar­dziej niż wszyst­kie lite­rac­kie sło­wa, któ­re dziś usły­sza­łam. Ja też, jak „Marek Pie­gus”, czu­ję się zagu­bio­na pod tą Psią Gwiaz­dą. W gło­wie mam nie­ustę­pli­wy stru­mień bie­żą­cych wia­do­mo­ści: o zabi­ciu Sulej­ma­nie­go, o wiszą­cej nad nami woj­nie, o ukra­iń­skim samo­lo­cie, po któ­rym zosta­ły roz­rzu­co­ne na tra­wie dzie­cię­ce zabaw­ki. Szum stru­mie­nia wywo­łu­je nie­po­kój, prze­szka­dza w kon­tem­plo­wa­niu lite­rac­kich kon­ste­la­cji: Kto wie, jakie jesz­cze nie­spo­dzian­ki szy­ku­je ten led­wie roz­po­czę­ty rok? A kie­dy odwra­cam się od teraź­niej­szo­ści w stro­nę wspo­mnień, mam wra­że­nie, że prze­glą­dam frag­men­ty nie­pa­su­ją­cych do sie­bie ukła­da­nek. Nie­po­kój nie mija. W zbio­rze wszyst­kich prze­szłych wer­sji moje­go życia – z róż­nych miejsc, śro­do­wisk, sytu­acji poli­tycz­nych – nie znaj­du­ję nic, co mogło­by mnie przy­go­to­wać na obec­ne cza­sy. Ten mały, któ­ry sie­dzi obok mnie, jest w tym cha­osie jed­nym z nie­wie­lu sta­łych punk­tów. Pew­ną ręką rysu­je swo­ją twarz- świat na bry­sto­lu. Zada­je cel­ne pyta­nie, w któ­rym sły­szę skar­gę: „Gdzie ja jestem? Gdzie przy­pro­wa­dzi­li­ście mnie, doro­śli?”.

Wie­czór dobie­ga koń­ca. Według przy­ję­te­go zwy­cza­ju ostat­nie sło­wo nale­ży do zapro­szo­ne­go gościa, więc Pablo czy­ta jesz­cze jeden frag­ment swo­je­go opus magnum. Tym razem poet­ka sie­dzi w sie­cio­wej księ­gar­ni Bar­nes & Noble i kla­sy­fi­ku­je napo­tka­nych tam ludzi według ksią­żek, któ­re prze­glą­da­ją. Już na samo zakoń­cze­nie Pablo infor­mu­je zebra­nych, że jego dzie­ło jest do naby­cia na Ama­zo­nie, ale on nie pole­ca, żeby czy­tać je od począt­ku do koń­ca.

Okla­ski. Szu­ra­nie krze­seł przy wsta­wa­niu, wymia­na kom­ple­men­tów, ogól­na powierz­chow­na ame­ry­kań­ska small talk. Sara przyj­mu­je kom­ple­men­ty dla męża, a ponie­waż sama też jest pisar­ką, wda­ję się z nią w krót­ką wymia­nę wra­żeń z życia w lite­rac­kich związ­kach. Ale roz­mo­wę prze­ry­wa nam dru­gi syn Sary i Pablo, jede­na­sto­la­tek, tak­że z wło­sa­mi ufar­bo­wa­ny­mi na zie­lo­no.
‒ Patrz mamo, mło­dy się pocho­ro­wał – mówi, cią­gnąc Sarę za rękaw.

Patrzę w kąt, któ­ry wska­zu­je szczu­płą dło­nią. Przy pół­ce z lite­ra­tu­rą dzie­cię­cą, mię­dzy dwo­ma rzę­da­mi krze­seł „Marek Pie­gus” klę­czy sku­lo­ny, pra­wie doty­ka­jąc nosem wykła­dzi­ny. Poka­słu­jąc cicho, wyrzu­ca z sie­bie wszyst­ko, czym kar­mi­li­śmy go przez ostat­nią godzi­nę – całą tę naszą lite­ra­tu­rę, cały nasz doro­sły, cięż­ko­straw­ny świat.