Półtora roku w kosmosie

Od trze­cie­go mie­sią­ca Piotr prze­ży­wał ze mną cią­żę przez Skype’a. Poka­zy­wa­łam, jak rośnie mi brzuch, przy­kła­da­łam do brzu­cha słu­chaw­ki, żeby „ryb­ka”, jak jesz­cze wte­dy ją nazy­wa­li­śmy, przy­zwy­cza­iła się do jego gło­su, wysy­ła­łam ska­ny USG, nawet mp3 z biciem ser­ca. Po przyj­ściu z pra­cy jadłam obiad przed kom­pu­te­rem, aku­rat kie­dy Piotr jadł w Pol­sce kola­cję. Uda­wa­li­śmy, że sie­dzi­my przy jed­nym sto­le. W czwart­ki, kie­dy pra­co­wa­łam do dwu­dzie­stej pierw­szej, Piotr cze­kał na mnie z tą kola­cją aż do pol­skie­go rana. Po kil­ku czwart­kach jego tryb życia jakoś natu­ral­nie zsyn­chro­ni­zo­wał się z cza­sem ame­ry­kań­skim. Stwo­rzy­li­śmy sobie ilu­zję wspól­ne­go życia.

Bar­dzo dłu­go nie tra­ci­li­śmy nadziei, że Piotr dosta­nie wizę. Kil­ka mie­się­cy po pierw­szej odmo­wie poszedł zno­wu na roz­mo­wę do kon­su­la­tu, tym razem z pli­kiem nowych doku­men­tów, wśród któ­rych był list reko­men­da­cyj­ny od sena­to­ra z Pen­syl­wa­nii. Dopie­ro kie­dy nawet to wsta­wien­nic­two nie pomogło,dotarło do mnie, że będę rodzić sama.
– Może pani rodzić przy Skype’ie – zapro­po­no­wa­ła położ­na na szko­le rodze­nia. – Mie­li­śmy tu już kil­ka mili­ta­ry wives – doda­ła i opo­wie­dzia­ła mi o poro­dzie sprzed kil­ku mie­się­cy, w któ­rym mło­dy ojciec uczest­ni­czył wir­tu­al­nie z pla­ców­ki woj­sko­wej w Ira­ku.

Traf chciał, że nie poszłam w śla­dy tam­tej mili­ta­ry wife, bo musia­łam rodzić cór­kę przez cesar­skie cię­cie. Jed­nak pozwo­lo­no mi uru­cho­mić Skype’a już dwie godzi­ny po ope­ra­cji i przez cały okres poby­tu w szpi­ta­lu łączy­łam się z Pio­trem kil­ka razy dzien­nie. Pie­lę­gniar­ki przy­cho­dzą­ce na kolej­ne zmia­ny reago­wa­ły na jego pozdro­wie­nia z ekra­nu ze zdzi­wie­niem:
– Dla­cze­go on jest tam, a nie tu?
Cier­pli­wie po raz kolej­ny opo­wia­da­łam naszą histo­rię.
– To przez wasz rząd, czy nasz rząd? – pyta­ły, a sły­sząc odpo­wiedź, krę­ci­ły gło­wa­mi z nie­do­wie­rza­niem. Ich zwąt­pie­nie udzie­la­ło się i mnie. Czy na pew­no zba­da­li­śmy wszyst­kie opcje? Może jed­nak prze­oczy­li­śmy jakieś pro­ste roz­wią­za­nie? To nie­moż­li­we, żeby męża nie puści­li do rodzą­cej żony.

Kie­dy wró­ci­łam ze szpi­ta­la do domu, musie­li­śmy wpa­so­wać pory Skype’owania w dobę, któ­rej rytm był cał­ko­wi­cie pod­po­rząd­ko­wa­ny kar­mie­niu nie­mow­la­ka. Nasza cór­ka uro­dzi­ła się pięć tygo­dni za wcze­śnie i jak wie­lu wcze­śnia­ków nie­zbyt dobrze radzi­ła sobie z jedze­niem. Kar­mie­nie jej było więc skom­pli­ko­wa­nym i dłu­go­trwa­łym rytu­ałem: musia­łam zakła­dać na sutek pla­sti­ko­wą osłon­kę, pil­no­wać, żeby córecz­ka dobrze zassa­ła, a potem żeby nie zasnę­ła pod­czas jedze­nia; kie­dy nie mia­ła już siły ssać, ścią­ga­łam resz­tę pokar­mu lak­ta­to­rem i dokar­mia­łam ją strzy­kaw­ką. Wszyst­ko to trwa­ło oko­ło pół­to­rej godzi­ny, wli­cza­jąc jesz­cze prze­wi­ja­nie oraz mycie lej­ków, bute­lek i rurek lak­ta­to­ra. Według zale­ceń leka­rza córecz­ka mia­ła jeść co dwie godzi­ny. Zosta­wa­ło mi więc mniej wię­cej po pół godzi­ny na robie­nie cze­go­kol­wiek: spa­nie, jedze­nie, mycie. Nic dziw­ne­go, że z Pio­trem roz­ma­wia­łam naj­czę­ściej pod­czas kar­mie­nia. Kła­dłam smart­fon na noc­nym sto­li­ku, cza­sem nawet na koł­drze lub na podusz­ce i nasta­wia­łam na gło­śne mówie­nie. Kie­dy dopa­da­ło mnie zmę­cze­nie, pro­si­łam go, żeby nie prze­sta­wał do mnie mówić. Miał mi czy­tać, śpie­wać, recy­to­wać wier­sze, w ogó­le robić wszyst­ko, żebym mogła zacho­wać przy­tom­ność. Bałam się, że w prze­ciw­nym wypad­ku zasnę i dziec­ko wypad­nie mi z rąk. Umó­wi­li­śmy się, że będę do nie­go dzwo­nić, kie­dy tyl­ko będzie potrze­ba, nie­za­leż­nie od pory; stre­fy cza­so­we już cał­kiem prze­sta­ły mieć zna­cze­nie.

Kole­dzy i kole­żan­ki z pra­cy, obu­rze­ni bez­dusz­no­ścią pra­wa w swo­im kra­ju, zor­ga­ni­zo­wa­li dla mnie doraź­ną pomoc. Roz­pi­sa­li gra­fik dyżu­rów i co dru­gi dzień ktoś przy­wo­ził mi obiad i spraw­dzał, czy nie potrze­bu­ję cze­goś ze skle­pu. Na począt­ku te krót­kie wizy­ty były moim jedy­nym kon­tak­tem ze świa­tem zewnętrz­nym. Przez pierw­sze dwa tygo­dnie, ze wzglę­du na szwy po cesar­ce, musia­łam ogra­ni­czać nawet scho­dze­nie na par­ter moje­go sze­re­gow­ca. Wszyst­kie naj­po­trzeb­niej­sze sprzę­ty – lodów­kę, mikro­fa­lów­kę, czaj­nik elek­trycz­ny –zna­jo­mi prze­nie­śli mi na pię­tro. Czu­łam się przez to wszyst­ko tro­chę tak, jak­bym tkwi­ła w stat­ku kosmicz­nym, dry­fu­ją­cym poza ziem­skim cza­sem i prze­strze­nią. Poję­cia dnia i nocy nie nada­wa­ły się już do podzia­łu doby, któ­rą mie­rzy­łam prze­cież pora­mi kar­mie­nia. Inter­net spra­wił, że pomi­mo fizycz­nej obec­no­ści w Ame­ry­ce, pra­wie nie miesz­ka­łam w tym kra­ju. Wia­do­mo­ści zarów­no ze świa­ta, jak i z USA docie­ra­ły do mnie za pośred­nic­twem pol­skich gazet i ser­wi­sów infor­ma­cyj­nych, któ­re Piotr czy­tał mi nocą. Nawet pora roku, pod­glą­da­na przez okno, wysko­czy­ła z kalen­da­rzo­wych ram i wido­ki jesien­nych liści, śnie­gu i kwit­ną­cych drzew prze­pla­ta­ły się ze sobą dzień po dniu bez logicz­ne­go porząd­ku. W tym sta­nie kosmicz­nej dez­orien­ta­cji trwa­łam przez pięć tygo­dni po uro­dze­niu cór­ki. Na zie­mię spro­wa­dził mnie dopie­ro przy­jazd mojej mamy, któ­ra przy­by­ła z odsie­czą aku­rat, kie­dy koń­czył mi się przy­dzie­lo­ny urlop i musia­łam wra­cać do pra­cy. W poda­niu o wizę mama prze­zor­nie nie napi­sa­ła, że jedzie opie­ko­wać się wnucz­ką. Praw­nik ostrzegł mnie, że bywa­ją urzęd­ni­cy, któ­rzy w takich przy­pad­kach oskar­ża­ją bab­cie o odbie­ra­nie chle­ba poten­cjal­nym ame­ry­kań­skim opie­kun­kom.

Ten sam praw­nik pod­czas tele­fo­nicz­nych kon­sul­ta­cji – za „jedy­ne” 200 dola­rów za godzi­nę – uświa­do­mił nam, że naszym jedy­nym wyj­ściem jest posta­rać się o wizę imi­gra­cyj­ną dla Pio­tra.
– Oby­wa­te­le Pol­ski cze­ka­ją na taką wizę prze­cięt­nie dwa, trzy lata – tłu­ma­czył, kie­dy ner­wo­wo spo­glą­da­łam na zega­rek, prze­li­cza­jąc minu­ty na dola­ry. – To szyb­ko minie – dodał pogod­nie. – Ciesz­cie się, że nie pocho­dzi­cie z inne­go kra­ju. Oby­wa­te­le Mek­sy­ku na tę samą wizę cze­ka­ją pięt­na­ście lat.

Pokrze­pie­ni poczu­ciem naszej nie-mek­sy­kań­sko­ści, posta­no­wi­li­śmy z Pio­trem, że wró­cę do Pol­ski cho­ciaż na część tych „szyb­ko-mija­ją­cych” lat. Popro­si­łam na uczel­ni o bez­płat­ny urlop macie­rzyń­ski; wyro­bi­łam dziec­ku pol­ski i ame­ry­kań­ski pasz­port, każ­dy za wyma­ga­ną nota­rial­ną zgo­dą ojca (co z tego, że ojco­stwo nie było wystar­cza­ją­cym powo­dem, by pozwo­lo­no Pio­tro­wi do dziec­ka przy­je­chać?). Po zakoń­cze­niu roku aka­de­mic­kie­go wpa­ko­wa­łam więk­szość dobyt­ku do wiel­kie­go kon­te­ne­ra, wyna­ję­te­go w lokal­nym sto­ra­ge faci­li­ty,i z przy­sło­wio­wą jed­ną waliz­ką w jed­nej ręce, a z cór­kąw dru­giej, wsia­dłam do samo­lo­tu.

Po dwu­na­stu latach życia w Ame­ry­ce zamiesz­ka­łam znów w rodzin­nej Czę­sto­cho­wie i przez okna domu moich rodzi­ców widzia­łam codzien­nie syl­wet­kę świę­tej wie­ży, przy któ­rej dora­sta­łam. A jed­nak część mnie nadal miesz­ka­ła w Ame­ry­ce. Żeby zaro­bić na utrzy­ma­nie, pra­wie natych­miast po przy­jeź­dzie do Pol­ski zaczę­łam pro­wa­dzić ponad­pro­gra­mo­we zaję­cia onli­ne dla stu­den­tów z mojej ame­ry­kań­skiej uczel­ni. Nawet nie powie­dzia­łam tym stu­den­tom, że mówię do nich z Pol­ski. Prze­tłu­ma­czy­łam pol­ską dobę na czas wschod­nio-ame­ry­kań­ski: sie­dem­na­sta to jede­na­sta, godzi­na wykła­du, dwu­dzie­sta dru­ga to czwar­ta po połu­dniu, godzi­na kon­sul­ta­cji i do takie­go roz­kła­du dosto­so­wa­łam porzą­dek dnia. Moje życie codzien­ne było teraz odwrot­no­ścią tego, któ­re wio­dłam przed przy­lo­tem: uczu­cio­we, rodzin­ne toczy­ło się w tzw. realu, a zawo­do­we w prze­strze­ni elek­tro­nicz­nej z wir­tu­al­ną kla­są, forum dys­ku­syj­nym, skrzyn­ką na stu­denc­kie pra­ce.

Czas pomie­szał mi się jesz­cze bar­dziej, kie­dy pół roku póź­niej dosta­łam tym­cza­so­wą pra­cę na uni­wer­sy­te­cie w Falun, w Szwe­cji. Tam naucza­nie onli­ne było już nor­mą; w ten spo­sób pro­wa­dzo­no poło­wę ofe­ro­wa­nych przez uczel­nię zajęć. Każ­de­go przed­mio­tu uczy­łam więc dwa razy: raz w praw­dzi­wej sali budyn­ku uni­wer­sy­tec­kie­go, do któ­re­go docie­ra­łam, brnąc przez szwedz­kie śnie­gi; dru­gi raz w sali wir­tu­al­nej, do któ­rej wcho­dzi­łam, kli­ka­jąc odpo­wied­nią ikon­kę na ekra­nie. Para­dok­sal­nie gru­py, z któ­ry­mi spo­ty­ka­łam się w praw­dzi­wych salach, skła­da­ły się w więk­szo­ści z imi­gran­tów lub stu­den­tów z wymia­ny mię­dzy­na­ro­do­wej; nato­miast na zaję­ciach onli­ne gro­ma­dzi­li się przede wszyst­kim Szwe­dzi i Szwed­ki roz­pro­sze­ni po całym świe­cie oraz … mło­de mamy, opie­ku­ją­ce się dzieć­mi w domu. Dzię­ki temu dopro­wa­dzi­łam do per­fek­cji umie­jęt­ność prze­by­wa­nia w kil­ku stre­fach cza­so­wych jed­no­cze­śnie. Pod­czas jed­nej sesji łączy­łam się, na przy­kład, z Gre­cją, Wiel­ką Bry­ta­nią, RPA i Austra­lią, a od cza­su do cza­su tra­fiał mi się nawet ktoś z pół­ku­li ame­ry­kań­skiej. Jeśli jed­nak kto­kol­wiek skar­żył się, że z powo­du róż­nic cza­so­wych musi wsta­wać na zaję­cia w środ­ku nocy, mło­de mamy nie mia­ły dla nie­go lito­ści.
– Ja też nie spa­łam o tej porze, bo kar­mi­łam dziec­ko – odpa­li­ła pew­ne­go razu jakie­muś ame­ry­kań­skie­mu mal­kon­ten­to­wi mat­ka dwu­mie­sięcz­ne­go syn­ka.

Jak­by jesz­cze tego było mało, w Falun trwa­ły aku­rat bia­łe noce. Dni nigdy się nie koń­czy­ły, tyl­ko prze­cho­dzi­ly płyn­nie w dłu­gi świt trwa­ją­cy mniej wię­cej od pół­no­cy aż do wscho­du słoń­ca. Cór­ka, zain­try­go­wa­na jasno­ścią noc­ne­go nie­ba i zbyt jesz­cze mała, żeby pod­dać się wła­dzy mecha­nicz­nych zega­rów, zaczę­ła trak­to­wać noc­ne spa­nie tak jak drzem­ki za dnia i co kil­ka godzin wycią­ga­ła nas z łóż­ka, doma­ga­jąc się zaba­wy. Pod­czas jed­nej z takich zabaw o czwar­tej nad ranem odkry­łam, że cór­ka, podob­nie jak ja, wąt­pi nie tyl­ko w auto­ry­tet zega­rów, ale i w tra­dy­cyj­ne poczu­cie prze­strze­ni. Roz­glą­da­jąc się despe­rac­ko po kątach, z taką siłą wrzesz­cza­ła „Pla!!”, aż zda­wa­ło mi się, że Pla­stuś, jam­nik dziad­ków, napraw­dę za chwi­lę przy­bie­gnie do niej z Pol­ski.

Kie­dy pisa­łam pierw­szą wer­sję tego tek­stu, mia­łam na zakoń­cze­nie wycią­gnąć opty­mi­stycz­ne wnio­ski. Było spo­koj­ne lato roku 2013; niko­mu chy­ba nie śni­ło się jesz­cze o kry­zy­sie uchodź­ców ani o Bre­xi­cie, a już na pew­no nie śni­ło się o wybo­rze Donal­da Trum­pa na pre­zy­den­ta USA – o jego kolej­nych anty-imi­gra­cyj­nych dekre­tach i refor­mach zaostrza­ją­cych i tak już suro­wy sys­tem wiz. W pierw­szej wer­sji tego tek­stu mia­łam napi­sać, że doświad­cze­nia moich pierw­szych osiem­na­stu mie­się­cy macie­rzyń­stwa poka­zu­ją koli­zję mię­dzy osią­gnię­cia­mi współ­cze­snej tech­ni­ki a biu­ro­kra­tycz­ny­mi struk­tu­ra­mi pań­stwa. Pla­no­wa­łam twierdzić,że współ­cze­sna tech­ni­ka obna­ża sztucz­ność i prze­sta­rza­łość biurokracji,że to tyl­ko kwe­stia cza­su, kie­dy biu­ro­kra­tycz­ne struk­tu­ry pęk­ną i nasz real­ny świat pozbę­dzie się gra­nic, stref i podzia­łów, podą­ża­jąc za wzo­rem świa­ta wir­tu­al­ne­go. Od roku 2013 do roku 2017, w któ­rym teraz żyje­my upły­nę­ła jed­nak cała epo­ka. Pry­wat­nie mam się dobrze. Kosz­tow­ne sło­wa praw­ni­ka oka­za­ły się praw­dą: dwa lata minę­ły szyb­ko, Piotr już pra­wie zako­rze­nił się w Ame­ry­ce, a do naszej trój­ki dołą­czył jesz­cze synek, któ­ry nie doświad­cza na razie cza­so­prze­strzen­nych zawi­ro­wań, jak przed­tem jego sio­stra. Po nocach budzi mnie teraz tyl­ko nie­po­kój: przy­po­mi­nam sobie, że wzdłuż połu­dnio­wej gra­ni­cy kra­ju, w któ­rym wycho­wu­ją się moje dzieci,ma powstać teraz nowy mur, jak wid­mo ber­liń­skie­go muru, któ­ry kie­dyś rzu­cał cień na moje dzie­ciń­stwo.

Cza­sem w te ciem­ne ame­ry­kań­skie noce wra­ca też do mnie szwedz­ki wrzask mojej cór­ki: „Pla!!” Myślę wte­dy, że teraz jest na świe­cie dużo wię­cej dzie­ci, któ­rych uko­cha­ne zwie­rzę­ta, przy­ja­cie­le i zabaw­ki pozo­sta­ły w odle­głych kra­jach albo zagu­bi­ły się na zawsze. I tu jed­nak poja­wia się nie­pew­na nadzie­ja. Jeśli wszyst­kie te dzie­ci krzy­czą tak gło­śno jak moja cór­ka w tam­te bla­de szwedz­kie noce, zde­ter­mi­no­wa­ne, by poko­nać czas i prze­strzeń, to ich wrzask musi w koń­cu odnieść jakiś sku­tek. I zara­zem strasz­nie i cudow­nie jest snuć domy­sły, co wrzask tego poko­le­nia przy­nie­sie świa­tu w przy­szło­ści.