PPR (#9)

Że tak się dzi­siaj nie pisze? Że nie ma flow, podry­gów jaź­ni, wyzwań współ­cze­sne­go świa­ta, pęk­nięć i kon­wul­syj­ne­go poszu­ki­wa­nia nowych form pod­mio­to­wo­ści, gdy wiersz się zaczy­na od ciem­nych jesio­nów, a potem nie ma w nim już nic pew­ne­go? „Dla tego świa­tła zamiesz­ka­łem tutaj” – odpo­wie Bono­wicz, a przy­tak­nie mu zapew­ne Andrzej Sosnow­ski, że to prze­cież „dla tej ciem­nej miło­ści dzi­kie­go gatun­ku”. I połą­czą ich wier­sze, ćmy i słoń­ce w zeni­cie.

Trze­ci tom lata, też kra­kow­ski, w podob­nym duchu, choć oczy­wi­ście wyni­ka­ją­cy z zupeł­nie innych moty­wa­cji i tro­chę innej wraż­li­wo­ści to Teo­ria powtó­rzeń Jadwi­gi Mali­ny (SPP Kra­ków). Pisząc kil­ka słów o jej wier­szach wybra­nych Świa­tło i sze­lest, zwra­ca­łem uwa­gę, że dobrze poet­ce w minia­tu­rach, w kil­ku­wer­so­wych obraz­kach, że osią­ga wte­dy naj­lep­sze pro­por­cje mię­dzy pro­sto­tą języ­ka, deta­licz­ną obser­wa­cją świa­ta, utrwa­la­niem chwi­li i ponad­cza­so­wo­ścią wier­sza. Kon­cept nowe­go tomu jest dość pro­sty: każ­dy wiersz opa­trzo­ny został datą rocz­ną, począw­szy od naro­dzin poet­ki w 1974, do dziś, tzn. do 2021, gdy książ­ka zapew­ne powę­dro­wa­ła do skła­du. W ten spo­sób otrzy­mu­je­my 48 tek­stów, któ­re odli­cza­ją dwie rów­no­le­głe histo­rie: życia poet­ki (wraz z jej rodzi­ną) i upły­wu cza­su, jego line­ar­nych postę­pów, któ­re zda­ją się w tym tomie zała­my­wać i sta­wać oko­niem wobec idei postę­pu jako takie­go, zwłasz­cza zaś postę­pu eko­no­micz­ne­go i cywi­li­za­cyj­ne­go. Mali­na wska­zu­je na inny rytm, na życie ludz­kie upły­wa­ją­ce w ryt­mie kolej­nych powtó­rzeń i reli­gij­nych świąt, albo ina­czej: w takim, w któ­rym cyklicz­nie „rodzi się Bóg”, ale tak cicho, jak­by się nie rodził. Sacrum zda­je się natu­ral­nie towa­rzy­szyć życiu pod­miot­ki, więc nie potrze­ba tu bogo­boj­nych dekla­ra­cji. Jest po pro­stu codzien­na prak­ty­ka, zwy­cza­je, bli­skość sfe­ry reli­gij­nej, „kru­che zwy­cię­stwa”, „boska spra­wie­dli­wość”, „Wie­czor­ne star­cia światła,/ cicha rebe­lia” i „Usu­nię­ta z pierw­sze­go planu,/ Przy­kry­ta der­ką Sce­na biczo­wa­nia”. Ot, wiersz zawie­sza się cza­sem na pro­gu, chwi­lę przed Tajem­ni­cą, i raz jest to rze­czy­wi­ście moty­wo­wa­ne podwój­ną świa­do­mo­ścią per­so­ny lirycz­nej (np. jako dziec­ka i zara­zem doro­słej kobie­ty w pierw­szych utwo­rach z tomu), a innym razem po pro­stu nie­chę­cią lub nie­moż­no­ścią jej zgłę­bie­nia, gdyż wią­za­ło­by się to z bru­tal­nym roz­cię­ciem jakie­goś węzła, prze­rwa­niem cyklu, a wła­śnie z nich bie­rze się porzą­dek tego świa­ta. Dwa wier­sze dla porów­na­nia:

 

Oba te wier­sze są podob­ne tech­nicz­nie, oba popro­wa­dzo­ne w trze­ciej oso­bie, ale adre­so­wa­ne do lirycz­ne­go „ty” (możesz, nie możesz), jak­by w upo­zo­ro­wa­nym dia­lo­gu, cho­ciaż w obu klu­czo­wa jest wła­śnie licz­ba mno­ga, ta dana wprost („prze­ję­ły nas”) i ta domnie­ma­na, w któ­rej „ty” i „ja” spo­ty­ka się w podob­nym punk­cie obser­wa­cyj­nym, ale wno­si weń zupeł­nie inne doświad­cze­nia. Podob­na jest też w obu wypad­kach puen­ta: moment lirycz­ny, moc­ne potwier­dze­nie, jak­by pod­su­mo­wa­nie dialogu/refleksji, któ­re tak napraw­dę nicze­go nie potwier­dza, nie usta­na­wia żad­nej obec­no­ści ani nie ogni­sku­je wier­sza w kon­kret­nym punk­cie. Prze­ciw­nie: za każ­dym razem to wła­śnie puen­ta jest meta­fi­zycz­nym wymy­kiem, roz­pro­sze­niem kon­kre­tu.

Reto­rycz­nych pytań, wypro­fi­lo­wa­nych tak jak w „Stry­chu”, jest w Teo­rii powtó­rzeń dużo, i zwy­kle przy­cho­dzą wła­śnie jako frag­ment gło­su z zewnątrz, wyróż­nio­ne kur­sy­wą, jak­by zada­wa­ne z inne­go pozio­mu lirycz­nej naiw­no­ści – raz są czymś na wzór ludo­wej mądro­ści, uni­wer­sal­nej, choć pro­stej praw­dy o świe­cie, innym razem uwer­tu­rą do Tajem­ni­cy, odczu­wa­nej z wraż­li­wo­ścią dziec­ka, obna­ża­ją­cej pół­cie­nie: „Spadł pierw­szy śnieg./ Dziec­ko zgu­bi­ło szalik/ Cena za metr sześcienny/ Idzie w górę./ W dół wpa­da kuropatwa./ Rodzi się Bóg. / Dla­cze­go mówisz to tak cicho?/ Tak cicho jak­by się nie rodził./ Któ­ry wyraz jest ością? Któ­ry odsie­czą?” („Neu­tral­ność języ­ka”). Wbrew pozo­rom wca­le nie jest to poezja uko­je­nia, wewnętrz­ne­go ładu, gwa­ran­to­wa­ne­go przez powta­rzal­ność pór roku i cyklicz­ność reli­gij­nych świąt. Oś, na któ­rej odli­cza się kolej­ne lata, zda­je się zyski­wać prze­wa­gę nad bez­cza­sem i wspo­mnie­niem – pew­ne rze­czy zosta­ją utra­co­ne na zawsze, inne zmie­rza­ją ku koń­co­wi, jak­by nie­chęt­nie, acz nie­uchron­nie z każ­dym kolej­nym rokiem domy­ka­ła się w tym tomie rów­nież teo­dy­cea, jeden z głów­nych filo­zo­ficz­nych tema­tów Teo­rii powtó­rzeń. Dla­cze­go w tym świe­cie nad­mia­ru, prze­peł­nio­nym raczej ist­nie­niem niż nie­ist­nie­niem, raczej akta­mi miło­ści i tro­ski niż nie­na­wi­ści i obo­jęt­no­ści, wyda­rza się tyle pust­ki i zła? Ale się­ga­jąc po wier­sze Jadwi­gi Mali­ny, pomy­śl­cie nie o filo­zo­fii, lecz o tej odro­bi­nie czu­ło­ści i intym­no­ści, z któ­rą potra­fi patrzeć, zakli­na­jąc ją w kil­ku koły­szą­cych się wer­sach:

Patrzę na cie­bie
2019
Two­ja twarz wysy­cha
Jak zia­ren­ko.
Jak kra­jo­braz po małej bitwie,
Wiel­kich roz­to­pach.
Odgło­sy minio­nych zim.
Tęczów­ki lata,
Wciąż tam są.
Może łudzą się, że wró­cą?
Może już śpią?

Na koniec, zgod­nie z zapo­wie­dzią, coś w zgo­ła odmien­nej tona­cji, ale zacznie­my od prze­kła­du. Jest taki rodzaj wier­szy i taki rodzaj poetów, któ­rych moż­na nazwać eks­por­to­wy­mi, lite­rac­ki­mi odpo­wied­ni­ka­mi euro­pej­skie­go kina arthouse’owego. Nie cho­dzi oczy­wi­ście o łatwość prze­kła­du, bo ten zawsze nastrę­cza jakichś pro­ble­mów, ale o nośność tema­tów, umie­jęt­ność wpi­sy­wa­nia się z wła­sną wraż­li­wo­ścią i lokal­no­ścią w uni­wer­sal­ne ten­den­cje doby glo­ba­li­za­cji, a przy­naj­mniej doby kon­ty­nen­tal­nej glo­ba­li­za­cji, cza­sów rezy­den­cji arty­stycz­nych i uła­twio­nej wymia­ny w poezji o przede wszyst­kim miej­skiej pro­we­nien­cji. Od nas kie­dyś dobrze przyj­mo­wał się Deh­nel, teraz Dąbrow­ska, Leb­da czy Bąk (dla przy­kła­du, że mogą to być zupeł­nie odmien­ne dyk­cje). Są to poeci, któ­rzy – prócz lirycz­nych umie­jęt­no­ści – potra­fią też zapre­zen­to­wać sie­bie, swo­ją wie­dzę o świe­cie i czę­sto kry­tycz­ny komen­tarz do nie­go. Takim poetą i taką książ­ką jest też kobalt rumuń­skie­go auto­ra Clau­diu Komar­ti­na (ur. 1983) w prze­kła­dzie Jaku­ba Korn­hau­se­ra, a więc kolej­na odsło­na serii „Nowy euro­pej­ski kanon lite­rac­ki” od BL (w ory­gi­na­le tom ten uka­zał się w roku 2013 i był czwar­tą albo pią­tą – zale­ży jak liczyć – książ­ką auto­ra). W przy­dłu­giej (napraw­dę – za dłu­giej) nocie na czwar­tej stro­nie okład­ki prze­czy­ta­my o tej książ­ce, że jest i wizjo­ner­ska, kata­stro­ficz­na, i oso­bi­sta, intym­na, że autor bywa „nostal­gicz­ny i pozba­wio­ny złu­dzeń. Tkli­wy i nisz­czy­ciel­ski. Mrocz­ny i aksa­mit­ny. W błę­ki­cie i sza­ro­ściach”, i wie­le innych oksy­mo­ro­nicz­nych, nadmu­cha­nych zesta­wień. Z począt­ku uzna­łem to za spo­rą prze­sa­dę, ale rze­czy­wi­ście – w tym przy­pad­ku przy­dłu­ga nota (nie wiem, czy autor­stwa tłu­ma­cza, czy raczej wydaw­cy, ubie­ra­ją­ce­go te wier­sze na potrze­by mar­ke­tin­go­wych omó­wień) dobrze ujmu­je cha­rak­ter kobal­tu.

Pierw­sza część tej książ­ki jest intym­na, miło­sna, opo­wia­da o rela­cji dwoj­ga w mia­rę mło­dych ludzi (tłem są aka­de­mi­ki i stu­denc­kie życie) we w mia­rę nowo­cze­snym, a więc zupeł­nie roz­po­zna­wal­nym dla nas świe­cie. Bywa w tych wier­szach Komar­tin sen­ty­men­tal­ny do gra­nic, roz­pacz­li­wie naiw­ny, otwar­ty na dekla­ra­cje w sty­lu „łazi­li­śmy nago i boso wie­dząc że/ miłość to zwie­rząt­ko z kolcami/ co już nigdy/ nie wróci/ do domu” albo „dusza znaj­du­je się w opusz­kach pal­ców, a u naj­więk­szych szczęściarzy/ zagnież­dża się w płu­cach – kie­dy mi to powie­dzia­łaś, wca­le nie chciałem/ cię prze­pę­dzać, chcia­łem, żeby­śmy pali­li razem,/ aż się zesta­rze­je­my”. Upra­wia kon­fe­syj­ną liry­kę poże­gnal­ną, któ­rej smu­tek kon­den­su­je się w melan­cho­lij­nych wier­szach lata, jak „Sierp­nio­we obra­zy”, a typo­wy eska­pizm roman­tycz­ne­go zako­cha­nia z wol­na zazę­biać się zaczy­na z poczu­ciem koń­ca nie tyl­ko tej rela­cji, ale też świa­ta wokół:

W sierp­niu obra­zy ze mną tra­cą ostrość.
Budzę się, wsta­ję z wóz­ka inwa­lidz­kie­go
i pło­nę. Myślę o nas,
jak szli­śmy i nic nie
mogło nas dotknąć,
w głę­bi lśni pod­ziem­ne jezio­ro,
nasio­na doj­rza­ły w ciszy,
mogli­by­śmy zasnąć tuż przy nich.
Powy­żej są wzgó­rza i lasy,
ciem­no­zie­lo­ny irys, prze­czu­cie
odbi­te­go świa­tła piesz­czą­ce­go
skó­rę schło­dzo­ną noc­nym wia­trem.
Dźwi­gi dnia miaż­dżą każ­dą myśl,
nie­moc nie wbi­ja gwoź­dzi w krę­go­słup,
odcią­ga nas od sie­bie na dobre.

Nie skoń­czy­my w żad­nym raju,
w żad­nym pie­kle, moja miło­ści,
wczoł­ga­my się pod kamień i w bez­ru­chu
pocze­ka­my na grzmot.

Część dru­ga to tro­chę poetyc­kie sple­eny i blu­esy, ale też gra­ficz­ne eks­pe­ry­men­ty z zapi­sem („Drew­no” czy jesz­cze bar­dziej rady­kal­ne „22 slaj­dy men­tal­ne”), chło­pac­kie kwi­le­nie nad swo­ją wyjąt­ko­wo­ścią, uża­la­nie się nad miej­scem poety we współ­cze­snym świe­cie wedle topo­su „dziec­ka oka­le­czo­ne­go czu­ło­ścią” i kon­te­sto­wa­nie bez­sen­sow­no­ści takiej liry­ki. Komar­tin robi to oczy­wi­ście z peł­ną świa­do­mo­ścią, że gra ze sta­rych płyt, zresz­tą nie­kie­dy śląc w ich stro­nę wręcz bez­czel­ne ukło­ny. Wresz­cie część trze­cia – „Wiersz dla tych, któ­rzy pozo­sta­ną” to apo­ka­lip­tycz­ny poemat, poczę­ty z tra­dy­cji moder­ni­stycz­nej lite­ra­tu­ry wyso­kiej, roz­ta­cza­ją­cy z wer­su na wers coraz bar­dziej pesy­mi­stycz­ną wizję koń­ca nasze­go świa­ta i koń­ca nas samych jako gatun­ku, a potem ewo­lu­cji, ale takiej, któ­ra nie zosta­wia cie­nia nadziei. Zamy­ka to Komar­tin epi­lo­giem, prze­po­wia­da­jąc: „I nawet słoń­ce nie wzej­dzie czę­ściej niż raz na kil­ka lat// I nie przyj­dzie zapła­ta z nie­ba, bo nie­bo ska­mie­nie­je i będzie cały czas pluło// kobal­tem na tych, co pozo­sta­ną”. Może nie powi­nie­nem zdra­dzać koń­ca tego tomu, ale jak to z apo­ka­lip­sa­mi bywa – jest on dość oczy­wi­sty, choć sam kobalt poja­wia się też w innych kon­tek­stach.

Mam spo­ro zarzu­tów i wąt­pli­wo­ści wzglę­dem tego tomu, ale osta­tecz­nie coś prze­ma­wia na jego korzyść. To, co w nim iry­tu­je – nad­miar, prze­sa­da, nie­umie­jęt­ność powstrzy­ma­nia zbyt zama­szy­ste­go gestu (eufe­mi­stycz­nie: gra o naj­wyż­szą staw­kę), wizyj­ność, cią­gnię­cie na raz zbyt wie­lu srok za ogon, swo­isty manie­ryzm lirycz­ne­go mono­lo­gu, cię­żar spla­ta­nia ze sobą męskiej tra­dy­cji kon­fe­syj­nej, ele­gij­nej liry­ki miło­snej i liry­ki spo­łecz­nej z komen­ta­rzem o wyraź­niej Elio­tow­skim zadę­ciu – jest jej siłą i szan­są. W pew­nych momen­tach, zwłasz­cza na sty­ku tego, co intym­ne, miło­sne, mło­dzień­cze, z tym, co spo­łecz­ne, tech­nicz­ne, ska­za­ne na trak­ta­to­wość, przy­po­mi­na Komar­tin Tom­ka Bąka, takie­go z Uty­li­za­cji. Pęt miast, a więc bar­dzo nie­zręcz­nie (cho­ciaż celo­wo) prze­cho­dzą­ce­go mię­dzy wizja­mi znisz­cze­nia, ele­gia­mi miło­sny­mi i pochwa­łą uto­pii. Bąk pró­bo­wał wów­czas wypra­co­wać nowy pod­miot, sca­lić te nie­przy­sta­ją­ce do sie­bie tra­dy­cje. Komar­tin tego nie robi, po pro­stu prze­cho­dzi z jed­nej w dru­gą. Ale nawet gdy­by te wier­sze uka­za­ły się u nas w ostat­niej deka­dzie i zosta­ły napi­sa­ne od razu po pol­sku, autor z pew­no­ścią został­by natych­miast dostrze­żo­ny i doce­nio­ny. Chy­ba w tym nad­mia­rze i prze­sy­cie tkwi po pro­stu jakiś urok: że nie pró­bu­je się tu ani chwy­tać za ser­ce pro­sto­tą, ani mądrzyć się w kry­ty­ce spo­łecz­nej, a raczej wła­śnie uty­li­zu­je się prze­szłość: for­my kon­fe­syj­ne, wspo­mnie­nia, rekwi­zy­ty miej­skie, sple­eny, mani­fe­sty poko­le­nio­we i futu­ro­lo­gicz­ne pro­roc­twa.

Komar­tin potra­fi też dobrze popro­wa­dzić wiersz, sko­rzy­stać z jego kon­struk­cji (to raczej nie jest zasłu­ga tłu­ma­cza), bo cho­ciaż nie two­rzy wca­le sytu­acji lirycz­nych (albo robi to rzad­ko), świet­nie radzi sobie ze stop­nio­wa­niem napię­cia:

Ta noc jest komu­nist­ką z potęż­nym biu­stem i nie­do­ści­gnio­ny­mi ide­ała­mi

Ta noc roz­bra­ja ładun­ki nukle­ar­ne

Ta noc prze­wra­ca plat­for­my wiert­ni­cze i zagrze­bu­je je na dużych głę­bo­ko­ściach

Ta noc prze­peł­nia stra­chem dusze tych co uwie­rzy­li, że wyobraź­nia nie

Ta noc z gwiaz­da­mi wiel­ki­mi i mato­wy­mi jak oczy Emi­ly nad Amherst.

Takie oczy, będą­ce zara­zem tytu­łem tego dość dłu­gie­go, cią­gną­ce­go się wier­sza, oczy­wi­ście z ukło­nem w stro­nę Dic­kin­son, dobrze sku­pia­ją i ele­ment melan­cho­lij­ny, nie­co posą­go­wy, i tro­chę dziw­no­ści tego świa­ta, i kli­mat gro­zy, któ­ra prę­dzej czy póź­niej w nie­go wtar­gnie. War­to dać temu szan­sę (pole­cam też porów­na­nie tłu­ma­czeń tytu­ło­we­go wier­sza „kobalt” – od Korn­hau­se­ra i tego z „Tle­nu” od Enor­mi Sta­tio­ni­sa; chy­ba wybie­ram jed­nak lirycz­ność tego pierw­sze­go, choć bio­rąc pod uwa­gę, jak obco brzmi to sło­wo za każ­dym razem w odczy­cie wier­sza przez same­go auto­ra, może rze­czy­wi­ście powtó­rze­nie „to kobalt” jest lep­szym wybo­rem niż oswa­ja­ją­cy przy­miot­nik „kobal­to­we”).

Ostat­nia książ­ka na sier­pień mia­ła być inna, ale wtar­gnę­ła ta i to wła­śnie ona ma w sobie naj­wię­cej sierp­nio­wo­ści, żaru i ska­pu­ją­ce­go potu. Docze­ka­łem się, bo cho­ciaż czy­ta­łem jeden z jej zary­sów bodaj­że dwa lata temu (pod zupeł­nie innym tytu­łem), nie mia­łem poję­cia, co się z dzia­ło z tym pro­jek­tem póź­niej i jaką dro­gę prze­cho­dził. Sztu­ka zbie­ra­nia mgły Toma­sza Dala­siń­skie­go (WBPi­CAK) jest moim zda­niem jego naj­lep­szym, naj­bar­dziej przej­mu­ją­cym i tech­nicz­nie wycy­ze­lo­wa­nym tomem. Z samym pisa­niem toruń­skie­go auto­ra mia­łem od zawsze pewien kło­pot, choć raczej z gatun­ku tych inspi­ru­ją­cych do kry­tycz­nej reflek­sji – nie bar­dzo potra­fi­łem usta­lić, gdzie koń­czy się umie­jęt­ne wyko­rzy­sty­wa­nie cudzych poetyk i tema­tów, a zaczy­na się jego wła­sna dyk­cja. W odpo­wied­nich momen­tach jakoś za bar­dzo gra­ło mi to albo Puł­ką, albo Górą, albo Taran­kiem, i dia­bli wie­dzą kim jesz­cze, w zależ­no­ści od momen­tu i mody. W każ­dym razie jed­ną z moich tez na temat boga­tej twór­czo­ści auto­ra, bo wła­śnie uka­zu­je się jego ósmy tom, była ta, że nale­ży roz­pa­try­wać ją przede wszyst­kim meta­li­te­rac­ko: jako rodzaj poje­dyn­ku w cza­sie rze­czy­wi­stym z cenio­ny­mi w danym momen­cie dyk­cja­mi, od któ­rych Dala­siń­ski zda­je się poży­czać a to meta­fo­ry, a to poszcze­gól­ne sło­wa, a to szyk zda­nia, potem je odpo­wied­nio desty­lu­je i otrzy­mu­je wiersz zawie­szo­ny dla wpraw­ne­go czy­tel­ni­ka w pół dro­gi pomię­dzy meta­tek­stem i osob­nym, nowym gło­sem.

Niby ze Sztu­ką zbie­ra­nia mgły jest podob­nie – w zgrzy­tach, aso­nan­sach, w feno­me­nal­nych, tur­pi­stycz­nych momen­tach liry­zmu, nadal przy­po­mi­na to nie tyle same­go Górę, lecz wła­śnie zaaran­żo­wa­ny poje­dy­nek z nim, nato­miast w szer­szym roz­ma­chu, w tema­ty­ce spo­łecz­nej i rodzin­nej, doty­czą­cej kon­stru­owa­nia i burzenia/opuszczania domu (oraz całej meta­fo­ry­ki wokół), zaska­ku­ją­co spo­ty­ka się z naj­now­szą książ­ką Dariu­sza Sośnic­kie­go Po domu, choć prze­cież powsta­wa­ły rów­no­cze­śnie. Nawet w spo­so­bie two­rze­nia nar­ra­cji, gdzieś mię­dzy gawę­dziar­ską aneg­do­tą, w któ­rej nader czę­sto poja­wia się orga­nicz­ność śmier­ci, nagłym zwro­tem w stro­nę wiej­sko­ści i jej zapo­mnia­nych rytu­ałów, a tech­nicz­nym zawie­sze­niem wier­sza wokół kon­cep­tu-ukła­du, przy­po­mi­na to zde­rze­nie póź­ne­go Góry (takie­go z Kalen­da­rza majów czy Dzień został w nocy) z wcze­snym, np. z Poko­ju widzeń. Tak np. zaczy­na się „Murarz”: „Kogo jesz­cze nie było, a sło­wa jak sworznie/ klik­nąw­szy pod­le domu pło­żył całe lata” – i tak jed­nym zda­niem wie­lo­krot­nie zło­żo­nym, bez powtó­rzeń, przez 14 gene­zyj­skich wer­sów; świet­ny począ­tek.

Ale na wszyst­kie te zależ­no­ści, ele­men­ty ago­nu i pożyczki/podarki moż­na po pro­stu przy­mknąć oko i ponow­nie – co zawsze było moc­ną stro­ną liry­ki Dala­siń­skie­go – prze­czy­tać jego wier­sze z pozio­mu zero, bez histo­rycz­no­li­te­rac­kie­go nad­dat­ku i poczu­cia rywa­li­za­cji o jakiś wyci­nek pola. Wów­czas oka­żą się pie­kiel­nie spraw­ne, czę­sto bar­dzo pro­ste, świet­nie spla­ta­ją­ce to, co spo­łecz­ne (nie kon­cep­ty i filo­zo­fie, lecz doświad­cze­nia i idio­my) z tym, co intym­ne, pry­wat­ne. Weź­my taki „Pół­re­alizm”:

21 mar­ca 2014 piłem wód­kę
na łasze zale­wi­ska po kopal­ni
gli­ny, w któ­rym 4 lip­ca 1993

uto­pił się chło­pak. Chło­pak
jechał sim­so­nem do dziew­czy­ny
z sąsied­niej wsi. Po raz pierw­szy

jechał do tej dziew­czy­ny. Po raz
ostat­ni jechał tym sim­so­nem.
Mówią, że się zatrzy­mał

na siku i szlu­ga w złym miej­scu
i w złym cza­sie. Dziew­czy­na
prze­sta­ła pła­kać trzy dni póź­niej,

po jede­na­stu latach
zmar­ła chy­ba na raka.
(A tego sim­so­na

nikt nie chciał potem kupić).

Nie każ­dy wiersz jest taką opo­wie­ścią-wspo­mnie­niem, cza­sem są to minia­tu­ry obser­wa­cyj­ne, cza­sem po pro­stu wzru­sza­ją­ce mono­lo­gi, a cza­sem war­to doce­nić w pierw­szej kolej­no­ści ich tech­nicz­ny kunszt. Jest w tym coś z wło­skie­go neo­re­ali­zmu fil­mo­we­go, ten rodzaj por­tre­tu społecznego/ujęcia czło­wie­ka, któ­ry na celu ma inten­sy­fi­ka­cję huma­ni­stycz­nej wraż­li­wo­ści, ale opar­ty jest na mate­rial­nym, nama­cal­nym kon­kre­cie – pra­cy rąk, fak­tu­rze mate­ria­łu, szorst­ko­ści narzę­dzia, zbli­że­niu na detal. Naj­pierw zako­cha­łem się we „Wśród noc­nej ciszy”, niby kolej­nym pro­stym tek­ście, jakoś tam koja­rzą­cym się z liry­ka­mi pio­se­nek nasze­go rze­ko­mo alter­na­tyw­ne­go popu ostat­nich lat (Kwiat Jabło­ni, Ralph Kamiń­ski), a opu­bli­ko­wa­nym w „poże­gnal­nym” nume­rze „Wizji”:

Był u nas pies, lecz znik­nął. Szu­ka­li­śmy go wszę­dzie
i nigdzie go nie było. Im dłu­żej szu­ka­li­śmy, tym
nie było go bar­dziej, nigdzie,

nigdy. Był u nas pies, lecz umarł. Pocho­wa­li­śmy go w dole
wyko­pa­nym uprzed­nio
pod fun­da­men­ty domu. Teraz cały ten dom

stoi psem, teraz cały ten pies
naraz jest i nie jest. Teraz mię­dzy czte­re­ma wyro­sły­mi na nim
ścia­na­mi z supo­rek­su

co jakiś czas wśród noc­nej, nie­prze­spa­nej ciszy
roz­le­ga się pie­sko­we skom­le­nie, jego
pusty płacz o nas.

Niby pro­ste, a prze­cież widać, jak zręcz­nie jest to poskła­da­ne, żeby rytm, powtó­rze­nie, układ pauz i wer­sów nie zabu­rzył efek­tu, żeby nie docią­żał wier­sza na puen­cie, lecz kumu­lo­wał całą jego ener­gię na potrój­nym para­le­li­zmie: „teraz cały ten pies naraz jest i nie jest” – zda­nie, któ­re nie obro­ni­ło­by się ze swo­im wewnętrz­nym rymem i oczy­wi­sto­ścią, gdy­by nie zosta­ło dobrze oto­czo­ne – z jed­nej meta­fo­rą „dom stoi psem”, z dru­giej rzad­kim w poezji, tech­nicz­nym sło­wem „supo­reks”. Pró­bo­wa­łem kil­ku róż­nych ukła­dów wer­sów, miejsc wsta­wia­nia prze­rzut­ni i świa­tła, i w żad­nym z nich nie osią­gną­łem tak wie­lo­znacz­nej pro­sto­ty, jaka uda­ła się Dala­siń­skie­mu. Podob­nie jest w wier­szu przed­ostat­nim, pra­wie że domy­ka­ją­cym tom, „Świę­ta” – mamy powtó­rze­nie i zwi­ja­nie kon­cep­tu, jak­by zamy­ka­ła się jakaś szka­tuł­ko­wa kom­po­zy­cja, któ­rą poeta uprzed­nio roz­pa­ko­wał pudło po pudle: „Był tutaj dom, lecz nie ma już domu –/ może kie­dyś znowu/ będzie tutaj dom. Może w tym domu znowu/ będzie czło­wiek, może w tym człowieku/ zno­wu będzie świat. (…)”. War­to też doce­nić rela­cje, w jakie wcho­dzą poszcze­gól­ne wier­sze ze swo­imi tytu­ła­mi – cza­sem tytuł powta­rza się w wier­szu, cza­sem dzia­ła jak meto­ni­mia, cza­sem okrą­ża temat albo sta­no­wi płyn­ne wpro­wa­dze­nie, będąc czę­ścią skła­dnio­wą pierw­sze­go wer­su (jak w „To jest wiersz o czło­wie­ku”: „Któ­ry, gdy odumar­ła go żona, wyszedł nago z domu/ z pół­bo­chen­kiem twar­de­go jak żela­zo chle­ba”). Takich napraw­dę moc­nych, dobrze uło­żo­nych tek­stów jest w Sztu­ce zbie­ra­nia mgły spo­ro, zde­cy­do­wa­nie wystar­cza, żeby tom ten z miej­sca stał się jed­ną z cie­kaw­szych ksią­żek tego roku, przy­kła­dem poezji, któ­ry łącza to, co spo­łecz­ne, z tym naj­bar­dziej oso­bi­stym (linia dom-rodzi­na) za pomo­cą pro­stych histo­rii i kunsz­tow­nych eks­pe­ry­men­tów skła­dnio­wo-brzmie­nio­wych.