Projekt wymiany ramek we wszystkich obrazkach

Wspo­mnia­ny wcze­śniej Puł­ka wra­ca wraz z lek­tu­rą debiu­tanc­kiej książ­ki Aga­ty Jabłońskiej[1], co pod­kre­śla się wyraź­nie w mate­ria­łach pro­mo­cyj­nych znaj­du­ją­cych się na stro­nie BL: „Co cie­ka­we, Aga­ta Jabłoń­ska wywo­dzi się z tego same­go śro­do­wi­ska poetyc­kie­go, co zmar­ły przed pię­cio­ma laty Tomasz Puł­ka, z któ­rym autor­ka Rapor­tu wojen­ne­go wspól­nie sta­wia­ła pierw­sze lite­rac­kie kroki”[2]. Owszem, sta­wia­ła, lecz skie­ro­wa­ła je w stro­nę bar­dziej zde­cy­do­wa­ne­go zaan­ga­żo­wa­nia i opo­ru, pisząc wier­sze-rapor­ty z toczą­cej się nie tyl­ko w jej gło­wie woj­ny wszyst­kie­go ze wszyst­kim:  „Mam wra­że­nie, że w ogó­le, jako gatu­nek, żyje­my w per­ma­nent­nym kon­flik­cie. Wal­ka idei, płci, klas, kon­flik­ty inte­re­sów. To, co wypa­da, i to, cze­go nie wypa­da. To, co nam wdru­ko­wu­je kul­tu­ra, nawet jeśli się z tym nie zga­dzam, to moja sytu­acja jest bez­na­dziej­na, bo też jestem w kontrze. Od cza­su kie­dy jestem mat­ką, pro­wa­dzę nie­ustan­ną woj­nę ze spo­łe­czeń­stwem kon­sump­cyj­nym, któ­re róż­ny­mi dro­ga­mi pró­bu­je ukraść mi dziecko”[3]. Wni­kli­wy komen­ta­tor tego debiu­tu, Dawid Mate­usz, pod­kre­ślał w swo­jej wypo­wie­dzi to, co mu w nim było naj­bliż­sze, wska­zu­jąc na suge­styw­ne połą­cze­nie liry­ki intym­no­ści z zaan­ga­żo­wa­niem w spra­wy spo­łecz­ne: „Tytu­ło­wy raport prze­wrot­nie odda­je poety­kę wier­szy Jabłoń­skiej, któ­re sta­ją się mel­dun­ka­mi ze świa­ta wewnętrz­ne­go, sygna­ła­mi ostrze­gaw­czy­mi, gdy kon­flik­ty spo­łecz­ne pod­sy­ca­ją intym­ne lęki”[4].

Zresz­tą podob­ny pro­ces zacho­dzi w debiu­cie same­go Mate­usza (Sta­cja wie­ży ciśnień)[5]. I tu poeta poka­zu­je, jak trud­no roz­dzie­lić to, co lirycz­ne od tego, co poli­tycz­ne. Jego naj­czyst­sze wzru­sze­nia doty­czą sfe­ry kre­owa­nej przez media rela­cjo­nu­ją­ce wyda­rze­nia na Ukra­inie. I choć robi poezję z medial­nych szu­mów, to para­dok­sal­nie brzmi ona czy­sto i wia­ry­god­nie. Być może dla­te­go, że autor opie­ra swo­ją twór­czość na prze­ko­na­niu, iż wiersz jest miej­scem spo­tka­nia pry­wat­ne­go z publicz­nym, lirycz­ne­go z publi­cy­stycz­nym, a sztu­ka pole­ga na łago­dze­niu, media­cji, wsłu­chi­wa­niu się w „nastro­je panu­ją­ce w tym kra­ju nad Wisłą” i „u naszych sąsia­dów na Ukrainie”[6]. Doko­nu­je się to w radio­wej sta­cji umiesz­czo­nej na szczy­cie wie­ży ciśnień. Nie wiem, na ile obraz zna­ny z Rim­bau­da i Wojacz­ka – „pio­sen­ki z naj­wyż­szej wie­ży” – przy­sta­je do nowej sytu­acji lirycz­nej wymy­ślo­nej przez Mate­usza, waż­na jest dla mnie towa­rzy­szą­ca temu intu­icja doty­czą­ca z góry sły­sza­ne­go i postrze­ga­ne­go świa­ta. Sta­je się on w opar­ciu o per­ma­nent­ną prze­moc – więk­szo­ści w sto­sun­ku do mniej­szo­ści, sys­te­mów w sto­sun­ku do jed­no­stek, ludzi w sto­sun­ku do zwie­rząt, roślin itd. Upo­wszech­nia­nie tej świa­do­mo­ści wyzna­cza cele dzia­ła­nia współ­cze­sne­go poety. Moż­na to nazwać ryso­wa­niem poten­cjal­nej linii obro­ny tego wszyst­kie­go, co samo obro­nić się nie może.

Cze­go zatem bro­nią wier­sze Micha­ła Doma­gal­skie­go zgro­ma­dzo­ne w tomie Poza sezo­nem[7]? Opo­wieść zaczy­na się od fune­ral­ne­go rapor­tu, od spi­su odejść. Zaczy­na się od bab­ci i tego wszyst­kie­go, co zabra­ła ze sobą do zie­mi. Oka­zu­je się, że luka w pamię­ci i wraż­li­wo­ści wchła­nia sło­wa, zja­wi­ska, a nawet rze­czy. One odcho­dzą wraz z bab­cią. Jak­by jed­na z komó­rek świa­ta-pla­stra zamknę­ła się cał­ko­wi­cie. Oczy­wi­ście, moż­na ją opła­kać, ale to nie zna­czy, że odzy­skać. Ale zwróć­my uwa­gę, że tu ktoś jed­nak pró­bu­je coś zro­bić w kwe­stii dal­sze­go cią­gu i jego rze­ko­mej potrze­by. Za utra­co­ne życie pod­sta­wia dru­gie. I jest nawet jego spraw­cą. A potem kro­ni­ka­rzem sta­ją­cej się spraw­czo­ści, obser­wu­ją­cym „roz­stę­py na jej skó­rze” (to „ponoć na pamiąt­kę uciecz­ki z Egiptu”[8]), filo­zo­fu­ją­cym nad ety­kiet­ką dołą­czo­ną do opa­ko­wa­nia cią­żo­wych raj­stop. Ale uwa­ga: brzuch nie rośnie na Księ­ży­cu, to nasz brzuch, tutej­szy, brzuch z całym bogac­twem trud­ne­go inwen­ta­rza – spo­łecz­ne­go, poli­tycz­ne­go, publi­cy­stycz­ne­go (bo język mediów ma wpływ na język tej poezji). Rze­czy­wi­ście, współ­cze­sna cią­ża pod wie­lo­ma wzglę­da­mi jawić się może jako pro­blem inter­pre­ta­cyj­ny i etycz­ny. Tak jak­by wyję­to ją z intym­ne­go krę­gu osob­ni­cze­go, rodzin­ne­go i rzu­co­no na pożar­cie ide­olo­gii. Śmierć bab­ci nie była zja­wi­skiem poli­tycz­nym, nato­miast spło­dze­nie i uro­dze­nie potom­ka już nim jest. Bab­ciu, gdzie są te sta­re, dobre, „poza­po­li­tycz­ne” cza­sy, chcia­ło­by się zapy­tać razem z boha­te­rem, któ­ry jed­nak nigdzie takie­go pyta­nia nie sta­wia. Nie jest aż tak naiw­ny.

I przy oka­zji „daję lajka”[9] i „już nie pierdolę”[10], prze­ska­ku­jąc nad tomem Trans­par­ty Niny Manel. Oj, nie tak łatwo nad nim prze­sko­czyć. Podzi­wiam obja­wio­ne tu peł­ne roze­zna­nie w moż­li­wo­ściach współ­cze­sne­go komu­ni­ka­tu poetyc­kie­go. Widać i sły­chać, że Manel to nie­odrod­na córa „kra­kow­skiej szko­ły poezji”, tej pod patro­na­tem Miło­sza Bie­drzyc­kie­go i Rober­ta Rybic­kie­go. Zasta­na­wia­ją­ca jest tu kre­acja isto­ty ludzio­po­dob­nej, hybry­dycz­nej, pół­ma­ne­ki­no­wej, bio­rą­ca się chy­ba z chę­ci upra­wia­nia języ­ka poetyc­kie­go poza naka­zem kon­fe­sji. Tak odbie­ram to, co mówi się w tej książ­ce o para­dok­sal­nie zapro­gra­mo­wa­nej na „wyro­zu­mo­wa­ny trans” Loli Kit­tin­ger oraz to, co ona sama mówi usta­mi Niny Manel. Wyro­zu­mo­wa­ny trans, ale i zaba­wa, fie­sta odle­głych sko­ja­rzeń, par­ty w nie­sa­mo­wi­tej, kiczo­wa­to dys­ko­te­ko­wej i jed­no­cze­śnie labo­ra­to­ryj­nie zim­nej, sce­ne­rii. Gra toż­sa­mo­ścia­mi, któ­ra nie prze­ra­ża, raczej roz­ba­wia i zasta­na­wia. Pod­su­wa myśli o gra­ni­ce per­cep­cji i o to, jakim zwie­rzę­ciem jest czło­wiek. I czy z myśle­nia o myśle­niu i pozna­niu moż­na robić dobre wier­sze. Owszem, jeśli ktoś potra­fi tak, jak Manel nasy­cić je humo­rem, bły­sko­tli­wą inte­li­gen­cją, para­dok­sem, odkryw­czą grą słów i zmien­nym, pomy­sło­wym ryt­mem. Jeden z wie­lu wąt­ków tej książ­ki two­rzą alu­zje zwią­za­ne z modą i jej cyklicz­ny­mi poka­za­mi, sztu­ką sym­bo­licz­ne­go okry­wa­nia cia­ła („Moda jest żywa jak język”[11]) i two­rze­nia wokół tego rytu­ałów. I to bywa kon­se­kwent­nie zde­rza­ne z fizjo­lo­gicz­no­ścią, nagły­mi zbli­że­nia­mi na synap­sy i neu­ro­ny wypeł­nia­ją­ce rusza­ją­ce się, nadak­tyw­ne mię­so: „kości, mięso/ czy wydzieliny/ są pod­sta­wo­wą tkan­ką zwierzęcą;/ będą narzę­dziem stric­te poetyckim”[12].

Dwa następ­ne, powsta­łe w tym samym cza­sie, Biu­ro­we debiu­ty wyda­ją mi się rów­nie inte­re­su­ją­ce. Mówię o Jaku­bie Pszo­nia­ku (Chy­ba na pew­no) i Prze­my­sła­wie Sucha­nec­kim (Wtra­ce­nie). Egzy­stu­je­my sobie jak te szczu­ry czy roba­ki, pra­wi Pszo­niak, ale w każ­dej chwi­li może­my zro­bić coś „prze­kra­cza­ją­ce­go”, bowiem mimo wszyst­ko stać nas na eks­ces, poka­za­nie fuc­ka bli­żej nie­okre­ślo­ne­mu kie­row­ni­ko­wi, p.o. zarząd­cy „wysy­pi­ska śmierci”[13]. Tak, jak to dzie­je się w wier­szu opar­tym na dekon­struk­cji ślą­skie­go pozdro­wie­nia „Szczęść Boże”. Tu widać jak na dło­ni pasję mło­de­go poety, zagnie­wa­nie, języ­ko­wą furię, któ­ra ma być – jak rozu­miem – oczysz­cza­ją­cym ogniem. Czymś, co wypa­la pust­kę, ale i nadzie­je pokła­da­ne w komu­ni­ka­cyj­nym bana­le. Gdy się czu­je, że coś już nie­wie­le zna­czy, to się tak wła­śnie pisze, na odlew, na prze­kór, taka odby­wa się rzeź gło­sek i gestów. Tak się „żuje kamie­nie”, a w pobli­żu „krzew”, „krzyż”, „krzyk”[14], chrzę­ści język, bo i jemu się dosta­je, tak jak­by po czę­ści i on był win­ny nie­spra­wie­dli­wo­ści i prze­mo­cy.

Ksią­żecz­kę Sucha­nec­kie­go otwie­ra utwór pt. Barok, w któ­rym mowa o kart­ce zrzu­co­nej „z wrza­sku w głę­bo­kość mandali”[15], a więc o czymś, co opusz­cza powierzch­nię i wędru­je w głąb, prze­no­si się z hała­su w ciszę, dry­fu­je w stro­nę medy­ta­cji. W tym kon­tek­ście – w tra­ce­nie wrzu­co­ne jest pisa­nie, a w pisa­nie tra­ce­nie. Cie­ka­we, że poeta w związ­ku z tym pro­ce­de­rem przy­wo­łał nazwę „barok”. Jakiś nad­miar i jakiś nie­do­miar. A to wszyst­ko „języ­kiem bez złudzeń”[16]. Oto kipiel (bo jesz­cze nie  otchłań) Sucha­nec­kie­go, baro­ko­wa szar­pa­ni­na mię­dzy pozo­rem, hała­śli­wą i bzdur­ną powierzch­nią, a poszu­ki­wa­ną głę­bią sku­pie­nia, wyra­fi­no­wa­nej reflek­sji. I zaraz po Baro­ku nastę­pu­je Wykład­nia. Epo­ka i inter­pre­ta­cja. Oczy­wi­ście, to wszyst­ko w tle. Na pierw­szym pla­nie oso­bo­wość, mru­ga­ją­cy do nas kłę­bek ner­wów, melo­de­kla­mu­ją­cy  coś o „tań­czą­cym jajku”[17]. Przy tym, trze­cim w tomie, tek­ście przy­da­rza mi się „freu­dow­ski wstrząs” – czy­tam „nie mia­łem żad­ne­go mime­sis” i myślę sobie, że to zda­nie god­ne poko­le­nio­we­go mani­fe­stu; po chwi­li docie­ra do mnie praw­da: „nie mia­łem żad­ne­go interesu”[18]. Robi się kupiec­ko, eko­no­micz­ne, wcze­sno­ka­pi­ta­li­stycz­nie. Ale widocz­nie tak mia­ło być. Taki fer­ment miał być stwo­rzo­ny przez kogoś, kto „roz­pa­da się i nie rozu­mie nic”[19] z tego, co sta­je przed nim.

Anna Ada­mo­wicz debiu­to­wa­ła w innym miej­scu, ale dru­gą książ­kę przy­go­to­wa­ła w jed­nej z pra­cow­ni BL, tytu­łu­jąc ją Ani­ma­lia[20]. Powróć­my na chwi­lę do jej debiu­tanc­kie­go tomi­ku, któ­re­go już sam tytuł (Wąt­pia [21]) sygna­li­zo­wał spo­sób trak­to­wa­nia cia­ła i jego opi­su. Cia­ło naj­cie­kaw­sze jest po prze­kro­je­niu („utra­ta skó­ry to cie­ka­we doznanie”[22]) – tak absol­went­ka ana­li­ty­ki medycz­nej prze­ku­ła zasa­dy zawo­do­we na prze­kaz stric­te poetyc­ki, ory­gi­nal­ny pro­gram „powro­tu do materii”[23]. W tym uję­ciu nie jeste­śmy czymś wyjąt­ko­wym w przy­ro­dzie; tkan­ka ner­wo­wa czło­wie­ka spra­wu­je się podob­nie jak lisa (zabi­te­go na futro) czy kociąt w wor­ku (roz­trza­ska­nych o bruk). Od fizjo­lo­gii wycho­dząc, docho­dzi się tu do poczu­cia mię­dzy­ko­mór­ko­wej i mię­dzy­ga­tun­ko­wej jed­no­ści. Odby­wa się spek­takl „szu­ka­nia ludzi­ny pod bólem zwierzyny”[24], jak to na okład­ce tomu uję­ła Joan­na Muel­ler. I przy­po­mnij­my sobie sło­wa Niny Manel o tym, co teraz „będzie narzę­dziem stric­te poetyckim”[25].

W świe­tle tych słów stric­te poetyc­kie jest to, co odwo­dzi nas od pychy antro­po­cen­try­zmu. Z wie­lu inte­re­su­ją­cych przy­kła­dów suge­ro­wa­nia takiej posta­wy w utwo­rach Ada­mo­wicz na plan pierw­szy wybi­ja się wiersz, w któ­rym spo­ty­ka się kil­ka per­spek­tyw, two­rząc w efek­cie spe­cy­ficz­ny tembr tego zaan­ga­żo­wa­nia. Poro­zu­mie­nie mię­dzy cia­ła­mi (woła­nie z trze­wi do trze­wi) to jed­no, a nawią­za­nie do sym­bo­licz­no-kul­tu­ro­we­go zaple­cza to dru­gie. Nato­miast na te dwie płasz­czy­zny nakła­da się trze­cia, być może naj­bar­dziej istot­na, bła­gal­na, modli­tew­na i jed­no­cze­śnie biją­ca na alarm w związ­ku z nad­cho­dzą­cą zagła­dą śro­do­wi­ska natu­ral­ne­go; zja­da­jąc wszech­obec­ny pla­stik, jeste­śmy prze­zeń zja­da­ni…

two­rzy­wo

z trze­wi Euro­py Zachod­nio-Wschod­niej wołam do cie­bie
alba­tro­sie o trze­wiach pocię­tych przez pla­stik
wybacz że nie jestem sprę­ży­stą mątwą

z brzu­cha dziew­czy­ny o imie­niu Pol­ska wołam do cie­bie
alba­tro­sie noszą­cy w brzu­chu zapal­nicz­ki
wybacz że nie jestem chru­pią­cym kry­lem

z klat­ki blo­ku w cen­trum Wro­cła­wia wołam do cie­bie
alba­tro­sie o płu­cach zwłók­nio­nych pyłem
wybacz że nie umiem tra­wić bute­lek

z szar­pa­ne­go przez roz­zie­wy cia­ła wołam do cie­bie
alba­tro­sie o cie­le jak cmen­tarz zaba­wek
wybacz że nikt nie umie stra­wić

módl­my się
abym godził się z tym cze­go nie mogę
abym zmie­niał to co mogę
abym mądrze odróż­niał mię­so od poliestru[26]

Alba­tros jako gatu­nek nie został wybra­ny przy­pad­ko­wo. Przy­po­mnij­my Char­le­sa Baudelaire’a i jego wiersz zawie­ra­ją­cy opis spo­krew­nio­ne­go z figu­rą poety, alba­tro­sa. Ten król prze­stwo­rzy z momen­tem dotknię­cia pokła­du łodzi sta­je się wła­sną, wyśmie­wa­ną przez obser­wa­to­rów, kary­ka­tu­rą, zaprze­cze­niem wol­no­ści i lotu, smut­nie wlo­kąc za sobą cią­żą­ce skrzy­dła: „Osa­czo­ne, nie­zdar­ne, zhań­bio­ne głęboko,/ Opusz­cza­ją bez­rad­nie swe skrzy­dła wspaniałe/ I jak wio­sła zbyt cięż­kie po pokła­dzie wloką”[27].

A jaką kary­ka­tu­rą sta­je się, najadł­szy się pla­sti­ku? Czy jest w sta­nie w ogó­le funk­cjo­no­wać choć­by jako sym­bol? Wiem, że ten tekst ma cha­rak­ter inter­wen­cyj­ny, doraź­ny. Wyda­je mi się jed­nak, że otwie­ra się w nim prze­strzeń do głęb­szych prze­my­śleń. War­to wspo­mnieć o nasu­wa­ją­cej się para­le­li tego wąt­ku z odwiecz­nym topo­sem uka­zu­ją­cym poetę jako pta­ko­po­dob­ną isto­tę, skłon­ną do lotu, waha­ją­cą się na wyso­ko­ści, kru­chą i lek­ką. Na ten obraz nakła­da­ły­by się współ­cze­sne roz­po­zna­nia doty­czą­ce gatun­ków zagro­żo­nych. Być może jest tak, że wymie­ra­ją nie tyl­ko gatun­ki przy­rod­ni­cze, lecz i kul­tu­ro­we, zabie­ra­jąc do gro­bu okre­ślo­ne mode­le wraż­li­wo­ści i sym­bo­licz­nych zacho­wań. W tym kon­tek­ście dzi­siej­szy poeta był­by podob­ny do zagro­żo­nych eks­ter­mi­na­cją pta­sich gatun­ków. Zgod­nie z tym punk­tem widze­nia pod­kre­śla się coraz mniej­szą w spo­łe­czeń­stwie żywot­ność figu­ry poety, jej wyob­co­wa­nie. Zatem roz­mo­wa poet­ki z alba­tro­sem jest nie tyl­ko eko­lo­gicz­nym krzy­kiem roz­pa­czy, ale i skom­pli­ko­wa­ną lek­cją poetyc­kie­go auto­te­ma­ty­zmu, akcen­tu­ją­cą róż­nie rozu­mia­ne „zagro­że­nia gatun­ko­we”, co, idąc dalej, dopro­wa­dza nas do reflek­sji, że wraz z ani­hi­la­cją jakichś warstw natu­ry wymie­ra­ją ich odpo­wied­ni­ki w kul­tu­rze.

Wra­ca­jąc do histo­rii Biu­ra Lite­rac­kie­go, trze­ba pod­kre­ślić to, że kolej­ne stroń­skie edy­cje festi­wa­lu przy­po­mnia­ły atmos­fe­rę pierw­szych imprez orga­ni­zo­wa­nych w Legni­cy. Powró­ci­ła pamięć pio­nier­skich począt­ków. Zno­wu to nie­zwy­kłe cie­pło, luz, spon­ta­nicz­ność, poczu­cie na nowo two­rzą­cej się wspól­no­ty czci­cie­li poezji uważ­nie wsłu­chu­ją­cych się w róż­no­rod­ne odcie­nie sło­wa. Jed­nym z zaan­ga­żo­wa­nych w two­rze­nie tej nowej jako­ści jest pro­fe­sor Tade­usz Sła­wek, któ­ry w pod­su­mo­wu­ją­cej wypo­wie­dzi cel­nie ujął isto­tę tego, co się obec­nie i w Biu­rze, i w Stro­niu dzie­je. Jak­by uzu­peł­nia­jąc nie­daw­ną wykład­nię Olgi Tokar­czuk z noblow­skie­go wykła­du o roli „czu­ło­ści” w życiu i lite­ra­tu­rze, mówił o „wraż­li­wo­ści” i „otu­sze”: „Jak nazwać taką wspól­no­tę? Nie znaj­du­ję lep­sze­go sło­wa niż »wraż­li­wość«. W pew­nym sen­sie Stro­nie Ślą­skie jest dra­ma­tycz­nie »nie na cza­sie« – któż dzi­siaj w sfe­rze publicz­nej prak­ty­ku­je wraż­li­wość, gdy liczy się jedy­nie bez­względ­na i pro­gra­mo­wo nie­wraż­li­wa »sku­tecz­ność« – i jed­no­cze­śnie nic bar­dziej nie jest nasze­mu cza­so­wi potrzeb­ne, jak to, co dzie­je się w Stro­niu na festi­wa­lu Biu­ra Lite­rac­kie­go: bez tro­skli­wej i uważ­nej roz­mo­wy, bez waże­nia sło­wa, »nasze­go cza­su« nie da się uzdro­wić. To, że tak wie­lu mło­dych gości na festi­wa­lu jest źró­dłem nadziei. Pra­gną cho­dzić wła­sny­mi dro­ga­mi, a jed­no­cze­śnie nie chcą żar­łocz­ne­go ego­izmu, wie­dzą, ile umie­ją, ale chcą poznać wła­sne sła­bo­ści, potra­fią wsty­dzić się za świat, gdy ten sta­je się coraz bar­dziej bez-wstyd­ny. Wstę­pu­je otucha”[28].

Kim są ci „mło­dzi goście” festi­wa­lu i jaki­mi dro­ga­mi chcą cho­dzić? Moż­na zary­zy­ko­wać twier­dze­nie, że w więk­szo­ści są to miło­śni­cy poezji okre­śla­nej przez spo­łecz­ne zaan­ga­żo­wa­nie, poezji gniew­nej i kon­te­sta­cyj­nej, takiej, w któ­rej obok innych docho­dzą do gło­su bar­dzo wyraź­nie arty­ku­ło­wa­ne kwe­stie eko­lo­gicz­ne i femi­ni­stycz­ne. Gdy­bym tę opo­wieść o feno­me­nie kul­tu­ro­wym stwo­rzo­nym lokal­nie na Dol­nym Ślą­sku, a obej­mu­ją­cym obec­nie całą pro­gre­syw­ną poetyc­ką Pol­skę, miał spiąć jakąś klam­rą, zwró­cił­bym uwa­gę wła­śnie na kon­te­sto­wa­nie zasta­ne­go. Począ­tek tego dzia­ła­nia wią­zał się z nega­cją obo­wią­zu­ją­cych mode­li lirycz­nych, a głów­nie „zepsu­tej poezji” koja­rzo­nej z pate­tycz­ną ofi­cjal­no­ścią i patrio­ty­zmem na pokaz. Biu­ro bra­ło tym samym udział nie tyl­ko w bata­lii o nowy język poetyc­ki, ale przede wszyst­kim o bar­dziej libe­ral­ny kształt ofi­cjal­nej kul­tu­ry. Z dzi­siej­sze­go punk­tu widze­nia moż­na postrze­gać te hero­icz­ne począt­ki jako coś, co zaist­nia­ło w prze­strze­ni ide­olo­gicz­nej, wyzna­cza­nej z jed­nej stro­ny przez neo­li­be­ra­lizm, zaś z dru­giej przez patriar­cha­lizm. Kil­ku­dzie­się­cio­let­nia ewo­lu­cja tej insty­tu­cji dopro­wa­dzi­ła nas oraz kolej­ne poko­le­nia odbior­ców do prze­ciw­le­głe­go bie­gu­na. W ostat­nio wyda­wa­nych przez BL książ­kach akcen­ty emo­cji prze­su­nę­ły się dość zna­czą­co. Do tego stop­nia, że czy­tel­ni­ko­wi może wyda­wać się, że w miej­sce roz­bu­cha­nych świa­do­mo­ści indy­wi­du­ali­stycz­nych wcho­dzą świa­do­mo­ści zorien­to­wa­ne bar­dziej spo­łecz­nie. Zatem sta­ra awan­gar­da „este­ty­zu­ją­ca”, pod któ­rej zna­kiem Biu­ro Lite­rac­kie star­to­wa­ło, ustę­pu­je pola awan­gar­dzie o wie­le moc­niej uwi­kła­nej w opi­sy i inter­wen­cje doty­czą­ce pro­ble­mów i kon­flik­tów socjal­nych. A więc ciąg dal­szy wspo­mnia­ne­go oddzia­ły­wa­nia rów­nież wią­że się z nega­cją, z kru­sze­niem tym razem inne­go „beto­nu”. Nowi biu­ro­wi auto­rzy sta­wia­ją zde­cy­do­wa­ny opór roz­sze­rza­ją­cym się wpły­wom nacjo­na­li­zmu, kon­ser­wa­ty­zmu i kle­ry­ka­li­zmu. Lewi­co­we i femi­ni­stycz­ne zaan­ga­żo­wa­nie więk­szo­ści utwo­rów nie ma przy tym żad­ne­go uwa­run­ko­wa­nia „par­tyj­ne­go”, two­rzy się samo­rzut­nie, i jak­by na anar­chi­stycz­ną modłę, w prze­strze­ni spo­łecz­nej nabrzmia­łej od chę­ci zmia­ny.

W tym miej­scu koń­czę opo­wieść o Biu­rze Lite­rac­kim, zda­jąc sobie spra­wę, że znacz­ną część jego histo­rii zale­d­wie musną­łem. W tej chwi­li jest to insty­tu­cja, któ­rej zna­cze­nie trud­no ująć w kil­ku sło­wach czy też w jakim­kol­wiek pod­ręcz­nym poję­ciu. Na pew­no trzy­ma rękę na pul­sie, jeśli cho­dzi o zmia­ny zacho­dzą­ce w naj­now­szej pol­skiej liry­ce, a nawet te zmia­ny inspi­ru­je i wzma­ga, a takie książ­ki, jak np. Lata­kia, ciche psy, Mor­der­cze bal­la­dy, Nakar­mić kamień, Sta­cja wie­ży ciśnień, Ani­ma­lia, Puste noce, Nudel­man, Pokarm suwe­ren, Raport wojen­ny, Dar Mene­li, Trans­par­ty, Kalen­darz majów, Waruj, Chy­ba na pew­no, Wtra­ce­nie, Przy­szli nie­do­ko­na­ni, Iko­no­klazm, Poza sezo­nem świad­czą o tym dobit­nie, łącząc w spe­cy­ficz­nej wspól­no­cie twór­ców róż­nych gene­ra­cji. Jest to insty­tu­cja, któ­ra jako jedy­na w poważ­ny spo­sób trak­tu­je debiu­tan­tów i pra­cu­je z nimi, dopro­wa­dza­jąc do publi­ka­cji inte­re­su­ją­cych ksią­żek, zaprzą­ta­ją­cych potem uwa­gę juro­rów naj­waż­niej­szych nagród w Pol­sce. Kolej­ne tomy opie­ku­nów tej mło­dzie­ży, Mar­ty Pod­gór­nik, Joan­ny Mueler i Roma­na Hone­ta, two­rzą histo­rię współ­cze­snej poezji, już nie mówiąc o jed­no­cze­snym zaan­ga­żo­wa­niu tych auto­rek i auto­ra we wszyst­kie warsz­ta­to­we i edu­ka­cyj­ne dzia­ła­nia Biu­ra. To wła­śnie m.in. ich aktyw­ność okre­śla dzi­siej­szy kul­tu­ro­twór­czy wymiar tej zasłu­żo­nej insty­tu­cji. Dodał­bym do tego Kon­ra­da Górę i Rober­ta Rybic­kie­go, waż­ne punk­ty odnie­sie­nia dla nie­któ­rych wstę­pu­ją­cych poetów, jako oso­bo­wo­ści, dzię­ki któ­rym wpa­dło pod dach Biu­ra wię­cej rześ­kie­go powie­trza, koja­rzą­ce­go się ze spe­cy­ficz­nym uro­kiem spo­łecz­nie zaan­ga­żo­wa­ne­go ekpre­sjo­ni­zmu i nad­re­ali­zmu. Ostat­nie zaś mie­sią­ce nale­żą do Dawi­da Mate­usza, auto­ra inte­re­su­ją­ce­go debiu­tu i inspi­ra­to­ra nowe­go sty­lu pra­cy z poetyc­kim naryb­kiem. Dzię­ki takim ludziom Biu­ro się nie sta­rze­je, a wręcz prze­ciw­nie, odra­dza się z kolej­nym poko­le­niem i w para­dok­sal­ny spo­sób zda­je się wyprze­dzać swój czas, po raz nie wiem już któ­ry stwa­rza­jąc „szan­sę na roz­po­czę­cie poważ­nej deba­ty kry­tycz­no­li­te­rac­kiej – doty­czą­cej poko­le­nio­wych zmian i cią­gło­ści w lite­ra­tu­rze, ale tak­że moż­li­wo­ści dotar­cia poetów współ­cze­snych do sze­ro­kie­go gro­na odbiorców”[29].