Tym razem pożar

Widzę ich twa­rze na ekra­nie w trzy­dzie­stu cyfro­wych pro­sto­ką­tach. Jak kawał­ki róż­nych mate­ria­łów zszy­te w jeden pat­chwork. Praw­dzi­wy ame­ry­kań­ski pat­chwork, bo twa­rze mają wie­le odcie­ni: ciem­no- i jasno-brą­zo­we, bia­łe i kawa z mle­kiem. Zoom jest demo­kra­tycz­ny; ukła­da pro­sto­ką­ty loso­wo, nie zwra­ca­jąc uwa­gi na kolor skó­ry. Gdy­by­śmy byli w praw­dzi­wej kla­sie, więk­szość stu­den­tów pose­gre­go­wa­ła­by się instynk­tow­nie; usie­dli­by „przy swo­ich”, dopó­ki nie prze­mie­sza­ła­bym ich do pra­cy w gru­pach albo kaza­ła roz­sta­wić krze­sła w wiel­ki, podob­no jed­no­czą­cy krąg. Ale w tym seme­strze nie mamy wybo­ru. Żad­ne­go szu­ra­nia wspól­ny­mi krze­sła­mi, zde­rza­nia się w drzwiach, otrze­py­wa­nia z ubrań kre­do­we­go pyłu. Zosta­ła nam tyl­ko ta skon­den­so­wa­na prze­strzeń, świa­tło, pik­se­le i dźwię­ki naszych gło­sów, nie­rzad­ko chro­po­wa­te, spo­wol­nio­ne, prze­ry­wa­ne.

To nasze pierw­sze spo­tka­nie na zaję­ciach z lite­ra­tu­ry afro-ame­ry­kań­skiej. Mamy za sobą dłu­gie, trud­ne lato. Trud­ne nie tyl­ko z powo­du pan­de­mii, tak­że peł­ne napięć ‒ raso­wych i poli­tycz­nych ‒ o ile w ogó­le moż­na w tym kra­ju oddzie­lić od sie­bie te dwa przy­miot­ni­ki.

25 maja bia­ły poli­cjant Derek Chau­vin zabił czar­no­skó­re­go George’a Floy­da, przez dzie­więć minut przy­ci­ska­jąc mu szy­ję kola­nem. Sie­dzia­łam wte­dy w domu obło­żo­na ese­ja­mi Jame­sa Bal­dwi­na, ana­li­zu­jąc ich pol­skie prze­kła­dy do tek­stu dla „Lite­ra­tu­ry na Świe­cie”. Zagłę­bia­łam się w żar­li­we fra­zy z The Fire Next Time ‒ ese­ju-książ­ki, któ­rą nie­któ­rzy Ame­ry­ka­nie uwa­ża­ją za pro­fe­tycz­ną. Trud­no było nie przy­znać im racji tego lata, kie­dy po śmier­ci Floy­da pro­te­sty prze­ciw­ko bru­tal­no­ści poli­cji roz­pa­li­ły ame­ry­kań­skie mia­sta. Bal­dwin tak mówił do mnie sło­wa­mi z 1963 roku: „Nad­cho­dzi czas zapła­ty rachun­ku, na któ­ry, jak się oba­wiam, Ame­ry­ka nie jest przy­go­to­wa­na. (…) Dla dobra naszych dzie­ci, aby zmniej­szyć do mini­mum wyso­kość rachun­ku, któ­ry one będą musia­ły zapła­cić, musi­my wystrze­gać się ucie­czek w jakie­kol­wiek ilu­zje – a nada­wa­nie war­to­ści kolo­ro­wi skó­ry jest zawsze i wszę­dzie ilu­zją”.

I jesz­cze: „Potrze­ba wiel­kiej ducho­wej siły, by powstrzy­mać się od nie­na­wi­ści do nie­na­wist­ni­ka, któ­ry trzy­ma sto­pę na two­jej szyi” [1].

Kie­dy spo­ty­kam się ze stu­den­ta­mi na pierw­szych zaję­ciach 27 sierp­nia, sto­pa jesz­cze nie ustą­pi­ła z szyi.  Roz­nie­co­ne w maju poża­ry nie uga­sły. Pło­nie Por­t­land, Ore­gon, gdzie w lip­cu przy­sła­na bez zgo­dy guber­na­to­ra poli­cja fede­ral­na wcią­ga­ła pro­te­stu­ją­cych do nie­ozna­ko­wa­nych fur­go­ne­tek. Pło­nie Louise­vil­le, Ken­tuc­ky, gdzie od mar­ca tłu­my doma­ga­ją się spra­wie­dli­wo­ści dla zastrze­lo­nej przez poli­cjan­ta we wła­snym domu Bre­on­ny Tay­lor. Na kil­ka dni przed naszy­mi pierw­szy­mi zaję­cia­mi wybu­cha Keno­sha, Wiscon­sin po incy­den­cie z Jaco­bem Blake’em, któ­re­mu poli­cjant strze­lił w ple­cy sie­dem razy. 25 sierp­nia pod­czas wyni­kłych z tego zda­rze­nia zamie­szek bia­ły nasto­la­tek Kyle Rit­ten­ho­use zabił pół­au­to­ma­tem dwie oso­by.

Więk­szość z nas, zgro­ma­dzo­nych w tej cyfro­wej prze­strze­ni udzie­lo­nej nam przez uni­wer­sy­tet, ma jed­nak wra­że­nie, że poża­ry są dale­ko. Miesz­ka­my w koń­cu wśród spo­koj­nych farm Ami­szów; nasz okręg zna­ny jest w kra­ju jako przy­stań dla uchodź­ców i szczy­ci­my się umie­jęt­no­ścią poko­jo­we­go współ­ist­nie­nia. Zabój­stwo Floy­da oczy­wi­ście nie prze­szło tu bez echa. W maju i czerw­cu przez uli­ce sto­li­cy okrę­gu, Lan­ca­ster oraz przez uli­ce oko­licz­nych mia­ste­czek prze­szły poko­jo­we mar­sze Black Lives Mat­ter. W Lan­ca­ster bra­ła w nim udział sama pani bur­mistrz i sze­fo­stwo poli­cji. Ja też w moim ośmio­ty­sięcz­nym Mil­ler­svil­le dołą­czy­łam do mar­szu, któ­ry zor­ga­ni­zo­wa­li razem stu­den­ci i miesz­kań­cy. Nie bałam się, że marsz zakoń­czy się poża­rem. Nawet kie­dy mija­li­śmy przed doma­mi ogrom­ne trans­pa­ren­ty z napi­sem „Trump”, idą­cy wśród nas naczel­nik poli­cji, któ­re­go wszy­scy tu zna­ją i sza­nu­ją, dawał nam gwa­ran­cję, że demon­stra­cja pozo­sta­nie poko­jo­wa.

27 sierp­nia nie roz­ma­wiam więc ze stu­den­ta­mi o ogniu. Roz­ma­wiam o rasie – tej ilu­zji, o któ­rej pisał Bal­dwin. Co semestr roz­po­czy­nam zaję­cia w ten sam spo­sób: od świet­ne­go doku­men­tu Cali­for­nia New­sre­el Race: the Power of an Illu­sion (Rasa: Siła Ilu­zji). Film opo­wia­da m.in. o para­dok­sie, któ­ry poja­wił się przy samych naro­dzi­nach ame­ry­kań­skiej repu­bli­ki. Ojco­wie zało­ży­cie­le, któ­rzy w 1776 roku dekla­ro­wa­li, że „wszy­scy ludzie stwo­rze­ni są rów­ny­mi” byli jed­no­cze­śnie wła­ści­cie­la­mi setek nie­wol­ni­ków. A ponie­waż gospo­dar­ka nowo powsta­ją­ce­go pań­stwa była w ogrom­nym stop­niu zależ­na od sys­te­mu nie­wol­nic­twa, para­doks ten trze­ba było pil­nie roz­wią­zać wła­śnie poprzez stwo­rze­nie ilu­zji róż­nic raso­wych. Tho­mas Jef­fer­son w Uwa­gach o pań­stwie Wir­gi­nia posta­wił więc tezę, że bia­li prze­wyż­sza­ją czar­nych „w upo­sa­że­niu zarów­no cie­le­snym, jak i umy­sło­wym”. Ase­ku­ranc­ko pod­kre­ślił jed­nak, że ta teza opie­ra się tyl­ko na jego „podej­rze­niach”.  W XIX wie­ku ame­ry­kań­scy naukow­cy euge­nicz­ni, zaan­ga­żo­wa­ni w pod­trzy­my­wa­nie sys­te­mu bia­łej supre­ma­cji, stop­nio­wo zamie­ni­li Jef­fer­so­now­skie „podej­rze­nia” w pew­ność.

Zwy­kle dość szyb­ko prze­cho­dzę od tych histo­rycz­nych kon­tek­stów do oma­wia­nia wier­szy pierw­szej afro­ame­ry­kań­skiej poet­ki Phil­lis Whe­atley – prób bada­nia, jak ame­ry­kań­ska ide­olo­gia rasy wpły­nę­ła na jej twór­czość. Ale w tym roku jakoś nie spie­szy nam się do lite­ra­tu­ry; dłu­żej niż zwy­kle roz­wa­ża­my infor­ma­cje z fil­mu. Wobec ostat­nich wyda­rzeń mamy szcze­gól­nie sil­ne poczu­cie, że, jak pisał Bal­dwin, jeste­śmy „uwię­zie­ni w histo­rii”. Nawet ja, przy­bysz z inne­go kra­ju, czy mi się to podo­ba, czy nie, wybie­ra­jąc życie w Ame­ry­ce, sta­łam się czę­ścią sys­te­mu jej raso­wych hie­rar­chii i przy­wi­le­jów. Moje dzie­ci, uro­dzo­ne w tym kra­ju, mimo że z dwoj­ga pol­skich rodzi­ców, otrzy­ma­ły tę trud­ną histo­rię w spad­ku wraz z przy­zna­nym im auto­ma­tycz­nie ame­ry­kań­skim oby­wa­tel­stwem.

„Było­by lepiej”, tłu­ma­czy w fil­mie histo­ryk James Hor­ton, „gdy­by Ame­ry­ka po pro­stu powie­dzia­ła świa­tu: ‘Trzy­ma­my tych ludzi w nie­wo­li, bo mamy nad nimi wła­dzę i potrze­bu­je­my ich pra­cy’. Wte­dy, po znie­sie­niu nie­wol­nic­twa pro­ble­my raso­we by się skoń­czy­ły. Ale my powie­dzie­li­śmy: ‘Coś jest nie tak z tymi ludź­mi’. W ten spo­sób po znie­sie­niu nie­wol­nic­twa jego uza­sad­nie­nie pozo­sta­ło z nami do dzi­siaj”.

Kie­dy roz­ma­wiam o tym dzie­dzic­twie nie­wol­nic­twa ze stu­den­ta­mi, przy­po­mi­nam sobie, że zale­d­wie kil­ka dni wcze­śniej pre­zy­dent Trump na kon­fe­ren­cji pra­so­wej potę­pił takie wła­śnie edu­ka­cyj­ne roz­li­cze­nia z histo­rią. Obar­czył dys­cy­pli­nę cri­ti­cal race stu­dies (bada­nia nad rasą) winą za obec­ny nie­po­kój w kra­ju. Zapo­wie­dział, że wdro­ży do szkół swój wła­sny pro­jekt „edu­ka­cji patrio­tycz­nej”, któ­ry ma zwal­czać tezę, iż Sta­ny Zjed­no­czo­ne są zbu­do­wa­ne na fun­da­men­cie bia­łej supre­ma­cji.

Kto by się spo­dzie­wał? – myślę, kie­dy z tru­dem roz­po­zna­ję sie­bie w figu­rze nie­bez­piecz­ne­go rady­ka­ła, któ­rą pre­zy­dent stra­szy swo­ich wybor­ców. Czy dwie deka­dy temu, kie­dy zaczę­łam zaj­mo­wać się lite­ra­tu­rą afro­ame­ry­kań­ską ze wzglę­du na jaz­zo­we ryt­my jej poezji, śni­ło mi się, że mogę być kie­dyś postrze­ga­na jako dywer­sant­ka? Jak myślisz, Jim­my? ‒ pytam Jame­sa Bal­dwi­na, któ­ry w tych burz­li­wych cza­sach stał się dla wie­lu ducho­wym prze­wod­ni­kiem. Czy mimo wszyst­ko uda nam się zmniej­szyć wyso­kość rachun­ku, któ­ry ame­ry­kań­skie dzie­ci, a więc i moje dzie­ci, będą musia­ły zapła­cić?

***

Dwa tygo­dnie póź­niej, w ponie­dzia­łek rano pod­no­szę z pod­jaz­du przed domem lokal­ny dzien­nik, któ­ry pre­nu­me­ru­ję. Nagłó­wek na pierw­szej stro­nie spra­wia, że na chwi­lę zamie­ram: Sho­oting Rouses City (Strze­la­ni­na wzbu­rza mia­sto). A pod spodem: „Poli­cja zastrze­li­ła męż­czy­znę na Lau­rel Stre­et w Lan­ca­ster. Wybuch gnie­wu w mie­ście”. Ner­wo­wo czy­tam głów­ny arty­kuł i not­ki roz­sia­ne na kolej­nych stro­nach.

W nie­dziel­ne popo­łu­dnie 13 wrze­śnia zgi­nął 27-let­ni Ricar­do Muñoz, cier­pią­cy na schi­zo­fre­nię i cho­ro­bę dwu­bie­gu­no­wą. Praw­do­po­dob­nie prze­cho­dził epi­zod psy­cho­tycz­ny. Rodzi­na pró­bo­wa­ła spro­wa­dzić dla nie­go pomoc, dzwo­niąc na linię inter­wen­cyj­ną zdro­wia psy­chicz­ne­go. Nie­ste­ty, oso­ba dyżur­na pole­ci­ła im zadzwo­nić na numer alar­mo­wy 911, któ­ry w USA wzy­wa jed­no­cze­śnie poli­cję i karet­kę. Poli­cyj­nym radio­wo­zem przy­sła­no tyl­ko jed­ne­go poli­cjan­ta, któ­re­go Muñoz zaata­ko­wał nożem. Padły czte­ry strza­ły. Karet­kę zawró­co­no z dro­gi, kie­dy poli­cjant stwier­dził, że nie jest już potrzeb­na.

Zgod­nie z tutej­szym poli­cyj­nym pro­to­ko­łem cia­ło pozo­sta­ło na uli­cy jesz­cze przez czte­ry godzi­ny. W tym cza­sie zebrał się wokół nie­go tłum wzbu­rzo­nych miesz­kań­ców. Do pół­no­cy tłum na miej­scu wyda­rzeń liczył już sto osób, a napię­cie wzro­sło do tego stop­nia, że roz­bi­to szy­by w dwóch poli­cyj­nych samo­cho­dach. Dru­ga set­ka osób zgro­ma­dzi­ła się w cen­trum mia­sta przed głów­nym komi­sa­ria­tem poli­cji. Tam też pęka­ły szy­by – jed­nak nie w dobrze zabez­pie­czo­nym komi­sa­ria­cie, tyl­ko w oko­licz­nych buti­kach i gale­riach sztu­ki. Pada­ły wyzwi­ska, pło­nę­ły śmiet­ni­ki. Gaz łza­wią­cy i aresz­to­wa­nia nad ranem poło­ży­ły kres pro­te­stom.

Tyle arty­ku­ły pra­so­we. Ale posty zna­jo­mych na Face­bo­oku poka­zu­ją mi inny obraz – nie­jed­no­li­ty, ziar­ni­sty – widzia­ny z bli­ska, z same­go środ­ka toczą­cych się zda­rzeń. Wcho­dzę w ich opo­wieść jak­bym sama była świad­kiem.

Jest post Nel­ly, aktor­ki i akty­wist­ki, zało­ży­ciel­ki orga­ni­za­cji Lan­ca­ster Stands Up, zaj­mu­ją­cej się pra­wa­mi mniej­szo­ści i emi­gran­tów. Trzy lata temu na festi­wa­lu krót­kich sztuk gra­ła w mojej dzie­się­cio­mi­nu­tów­ce postać wzo­ro­wa­ną na mnie samej, a więc przez tam­te dzie­sięć minut wła­ści­wie była mną. Teraz ja patrzę na sce­nę wyda­rzeń jej ocza­mi. Na jej osi cza­su jest zdję­cie z okna, widok z dru­gie­go pię­tra na uli­cę Lau­rel – rząd kamie­nic, zapar­ko­wa­ne samo­cho­dy i tury­stycz­ny bal­da­chim roz­pię­ty nad nie­wi­docz­nym mar­twym cia­łem. „Gli­ny zabi­ły mło­de­go męż­czy­znę 15 minut temu, a teraz kogoś ata­ku­ją. Sły­szę krzy­ki. To wasza wina, pani bur­mistrz, człon­ko­wie komi­te­tu miej­skie­go, wszy­scy, któ­rzy mogli­ście temu zapo­biec jesz­cze przed Floy­dem. ZREFORMUJCIE POLICJĘ”.

Jest cała seria postów Isma­ila, prze­wod­ni­czą­ce­go rady mia­sta, syna nie­daw­no zmar­łej, cha­ry­zma­tycz­nej i uwiel­bia­nej pro­fe­sor­ki z moje­go uni­wer­sy­te­tu. „Prze­stań­cie, pro­szę, udo­stęp­niać zdję­cia cia­ła. To por­no­gra­fia trau­my. Każ­de­mu nale­ży się miłość, opie­ka i bez­pie­czeń­stwo cho­dze­nia po zie­mi. Jeśli nie miał tego za życia, przy­naj­mniej daj­cie mu to po śmier­ci”. „Pro­szę!”

A póź­niej: „To zabaw­ne, że ludzie, któ­rzy zarzu­ca­ją mi nie­na­wiść do poli­cji, to zwy­kle ci, któ­rzy sie­dzą przy kla­wia­tu­rze i nigdy nie ryzy­ko­wa­li wła­snym życiem, by obro­nić poli­cjan­ta. (Ja to robi­łem).  Myślą, że ‘wspie­rać’ poli­cję ozna­cza wysy­łać ich w nie­bez­piecz­ne sytu­acje bez odpo­wied­nie­go przy­go­to­wa­nia, prze­szko­le­nia i infor­ma­cji”.

Wresz­cie sło­wa, któ­re brzmią jak raport z pola bitwy: „Nikt wam nie mówi o pro­te­stu­ją­cych, któ­rzy prze­py­cha­li się przez tłum, żeby wycią­gnąć pło­ną­cy przed­miot z poli­cyj­ne­go samo­cho­du. Albo o tych, któ­rzy obe­rwa­li, bo pró­bo­wa­li powstrzy­mać bój­kę, albo o tych, któ­rzy popa­rzy­li się, pró­bu­jąc wydo­stać pusz­kę z gazem łza­wią­cym spo­mię­dzy gałę­zi drze­wa, żeby nie wybuchł pożar. A co powie­cie o pro­te­stu­ją­cych, któ­rzy wła­sny­mi cia­ła­mi chro­ni­li rasi­stów przed prze­mo­cą? Albo o tych, któ­rzy odga­nia­li ludzi ze sce­ny zabój­stwa, żeby pozwo­lić mat­ce w spo­ko­ju opła­ki­wać syna? Albo o tych, któ­rzy kie­ro­wa­li ruchem, żeby nie nara­żać na nie­bez­pie­czeń­stwo prze­jeż­dża­ją­cych samo­cho­dów? Nigdzie o nich nie usły­szy­cie. Moi ludzie obie­ma ręka­mi chro­nią tę spo­łecz­ność, jed­no­cze­śnie mówiąc ‘nie’ postę­po­wa­niu, któ­re­go już nie mogą tole­ro­wać. Czy wie­dzie­li­ście o tym?”

Następ­ne­go dnia na Face­bo­oku huczy z obu­rze­nia. Dla sze­ściu spo­śród ośmiu osób aresz­to­wa­nych w nie­dziel­nych roz­ru­chach sędzia okrę­go­wy usta­no­wił kau­cję w wyso­ko­ści milio­na dola­rów. To dokład­nie ta sama wyso­kość kau­cji, jaką usta­no­wio­no dla zabój­cy Floy­da, Dere­ka Cha­ve­za. Jed­nak w odróż­nie­niu od Cha­ve­za, „naszych” aresz­to­wa­nych nie oskar­żo­no o mor­der­stwo. Ich zarzu­ty to: pod­pa­le­nie, wan­da­lizm, rewol­ta. Więk­szość aresz­to­wa­nych ma po dwa­dzie­ścia kil­ka lat, naj­star­szy trzy­dzie­ści. Dla tutej­szych akty­wi­stów decy­zja sędzie­go jest oczy­wi­stym aktem poli­tycz­nym – pró­bą zastra­sze­nia lokal­nych mło­dych lide­rów i zmu­sze­nia ich do porzu­ce­nia żądań refor­my poli­cji.

Naj­wię­cej w mojej Face­bo­oko­wej bań­ce mówi się o dwóch aresz­to­wa­nych – Tay­lor i Kathe­ryn. Obie dwu­dzie­sto­lat­ki, stu­dent­ki oko­licz­nych uni­wer­sy­te­tów – wszy­scy zaświad­cza­ją, że dziew­czy­ny były na pro­te­ście jako sani­ta­riusz­ki, a poli­cja zgar­nę­ła ich łapiąc „kogo popad­nie”.

Wśród lin­ków do zrzu­tek GoFund­Me, oświad­czeń wyda­nych przez Ame­ry­kań­ski Zwią­zek Wol­no­ści Oby­wa­tel­skich (ACLU) i uśmiech­nię­tych foto­gra­fii dziew­czyn udo­stęp­nio­nych przez ich zna­jo­mych, moją uwa­gę przy­ku­wa fil­mik nagra­ny pod­czas nocy pro­te­stów. Kath­ryn, szczu­pła blon­dyn­ka z bia­łą masecz­ką na twa­rzy, cho­dzi pomię­dzy gru­pa­mi pro­te­stu­ją­cych i ofe­ru­je im wodę mine­ral­ną z prze­wie­szo­nej przez ramię szma­cia­nej tor­by. Kie­dy zauwa­ża fil­mu­ją­ce­go, macha ręką w stro­nę kame­ry, a jej oczy roz­ja­śnia­ją się w uśmie­chu. Za jej ple­ca­mi widać budy­nek zabyt­ko­wej XIX-wiecz­nej hali tar­go­wej w cen­trum mia­sta. Jest już ciem­no i na cegla­stych murach odbi­ja­ją się miga­ją­ce świa­tła, praw­do­po­dob­nie poli­cyj­ne­go radio­wo­zu. Ale sce­na jest tak spo­koj­na, dziew­czy­na noszą­ca wodę tak roz­luź­nio­na, że gdy­bym nie zna­ła kon­tek­stu pomy­śla­ła­bym, że to film z jakie­goś publicz­ne­go kon­cer­tu.

13 wrze­śnia 2020 roku słoń­ce w Lan­ca­ster w sta­nie Pen­syl­wa­nia zaszło o 19:17. W któ­rym momen­cie mię­dzy zmierz­chem a świ­tem ten sie­lan­ko­wy obra­zek zamie­nił się w rewol­tę, a uśmiech­nię­ta dziew­czy­na w groź­ną pod­pa­lacz­kę?

***

Na następ­nych zaję­ciach nie mogę uwie­rzyć wła­snym oczom.  Zoom jed­nak nie zdo­łał prze­ciw­sta­wić się ame­ry­kań­skim hie­rar­chiom. W gór­nych rzę­dach mam pra­wie same bia­łe twa­rze. Poni­żej tyl­ko czar­ne pro­sto­ką­ty z imio­na­mi, za któ­ry­mi ukry­wa­ją się w więk­szo­ści nie-bia­li stu­den­ci. Mają słab­szy inter­net? Nie chcą poka­zy­wać wnętrz swo­ich domów? A może muszą łączyć się z nami z pra­cy? Wśród czar­nych pro­sto­ką­tów szu­kam Bran­do­na [2]. Znam go dobrze, bo jestem jego opie­kun­ką aka­de­mic­ką. Zwy­kle jest pra­co­wi­tym i obo­wiąz­ko­wym stu­den­tem, ale opu­ścił już dru­gie zaję­cia i nie oddał zada­nej na dzi­siaj pra­cy. Wiem, że nale­ży do lokal­nej orga­ni­za­cji zwią­za­nej z Black Lives Mat­ter. Zasta­na­wiam się, czy uczest­ni­czył w ostat­nim pro­te­ście.

Bran­don zja­wia się dwa dni póź­niej na moich Zoo­mo­wych kon­sul­ta­cjach. Chce oddać pra­cę po ter­mi­nie. Rze­czy­wi­ście był na pro­te­ście. Od kil­ku dni nie może przez to dojść do sie­bie. „Przez całe lato po Floy­dzie, kie­dy dzia­ły się te rze­czy w innych mia­stach, zasta­na­wia­łem się, co by było, gdy­by coś takie­go sta­ło się u nas” – mówi. „A teraz sta­ło się, ale było ina­czej niż myśla­łem”. „Jak ina­czej?” – pytam. „To miał być pro­test poko­jo­wy”. „I co poszło nie tak?” „Nie wiem”. Widzę, że jest moc­no poru­szo­ny. Patrzy w ekran gdzieś nad moją gło­wą, jak­by cały czas był myśla­mi przy wyda­rze­niach tam­tej nocy. „My tu w Lan­ca­ster dopie­ro uczy­my się pro­te­sto­wać. Nie wie­my, jak budo­wać bary­ka­dy ani jak roz­pa­lać ogień w kon­te­ne­rach ze śmie­cia­mi” – wypo­wia­da to ostat­nie, dump­ster fire, iro­nicz­nym tonem, jak­by to zja­wi­sko w naszym spo­koj­nym Lan­ca­ster było szczy­tem absur­du. „Tam było dużo ludzi, któ­rych nikt nie znał. Ludzi z zewnątrz – z Yor­ku, nawet z Fila­del­fii”. Nie koń­czy tej myśli. Wypi­ja łyk kawy z beżo­we­go cera­micz­ne­go kub­ka. Nie pytam, czy podej­rze­wa, że tych ludzi ktoś nasłał. Nie chcę insy­nu­ować żad­nej kon­spi­ra­cji, bo i bez tego teo­rie kon­spi­ra­cyj­ne zale­wa­ją nas ostat­nio ze wszyst­kich stron. „Roz­ma­wia­my teraz o tym, żeby tro­chę przy­ha­mo­wać z pro­te­sta­mi. Sku­pi­my się raczej na edu­ka­cji” ‒ cią­gnie dalej Bran­don. Czy to zna­czy, że milio­no­wa kau­cja odnio­sła sku­tek? ‒ myślę, ale nie mówię tego gło­śno. Robię tyl­ko parę kli­ków, żeby otwo­rzyć zamknię­tą skrzyn­kę na plat­for­mie do cyfro­we­go ucze­nia i pozwo­lić Bran­do­no­wi oddać tę spóź­nio­ną pra­cę.

***

W cią­gu kolej­ne­go mie­sią­ca nie­po­ko­je w mie­ście przy­ga­sa­ją. Po inter­wen­cji lokal­nych orga­ni­za­cji sędzia obni­żył aresz­to­wa­nym wyso­kość kau­cji do 50 tysię­cy dola­rów i za spra­wą zrzu­tek w mediach spo­łecz­no­ścio­wych sied­mio­ro wyszło już na wol­ność. Poli­cjant, któ­ry zastrze­lił Muño­za, został oczysz­czo­ny z zarzu­tów. Jak wyka­za­ło śledz­two, miał tyl­ko czte­ry sekun­dy na pod­ję­cie decy­zji i zare­ago­wał dokład­nie tak, jak uczo­no go na szko­le­niu: w obli­czu śmier­tel­ne­go zagro­że­nia nale­ży strze­lać w „masę cen­tral­ną”, czy­li w klat­kę pier­sio­wą. Nie poin­for­mo­wa­no go, że jedzie inter­we­nio­wać w spra­wie oso­by cho­rej. Tym­cza­sem pani bur­mistrz skry­ty­ko­wa­ła cię­cia w budże­cie usług socjal­no-zdro­wot­nych, jesz­cze sprzed swo­jej kaden­cji, i obie­ca­ła zain­we­sto­wać w refor­mę sys­te­mu reago­wa­nia kry­zy­so­we­go. Wśród komen­ta­rzy do jej wystą­pie­nia naj­bar­dziej zapa­da mi w pamięć wypo­wiedź człon­ka rady miej­skiej, Xavie­ra Gar­cii-Moli­ny, któ­ry tak jak Muñoz cier­pi na cho­ro­bę dwu­bie­gu­no­wą. Moli­na zauwa­ża, że jego same­go stać na tera­peu­tę tyl­ko dzię­ki temu, że otrzy­mu­je tę usłu­gę pro bono jako czło­nek rady. Nato­miast żeby dostać się na pierw­szą pół­go­dzin­ną wizy­tę u psy­chia­try, musiał cze­kać trzy mie­sią­ce.  Sko­ro komuś takie­mu jak on tak trud­no jest uzy­skać dostęp do usług zdro­wot­nych, to co mają powie­dzieć ludzie znacz­nie mniej uprzy­wi­le­jo­wa­ni? Kie­dy Muñoz stał się doro­sły w oczach sys­te­mu, stra­cił pra­wo do więk­szo­ści usług. Jego mat­kę i sio­stry szu­ka­ją­ce dla nie­go pomo­cy lata­mi odsy­ła­no od jed­nej insty­tu­cji do dru­giej – dokład­nie tak jak tam­tej tra­gicz­nej nie­dzie­li.

Komen­tarz Moli­ny utwier­dza mnie w prze­ko­na­niu, że pro­te­sty prze­ciw­ko sys­te­mo­wi, któ­ry zawiódł Muño­za, mia­ły sens, nawet przy całej ich mate­rial­nej i moral­nej cenie. I tyl­ko spot wybor­czy Donal­da Trum­pa, w któ­rym wiel­ki pożar pło­nie za pochy­lo­ną bez­rad­nie gło­wą Joe Bide­na, usi­łu­je nakło­nić mnie do inne­go punk­tu widze­nia: „Rady­kal­ny lewi­co­wy motłoch opa­no­wu­je nasze mia­sta i odbie­ra fun­du­sze poli­cji. (…) Joe Biden jest z nimi: obci­na budże­ty poli­cji, eli­mi­nu­je kau­cje gotów­ko­we, wypusz­cza kry­mi­na­li­stów z powro­tem na uli­ce. Prze­moc eks­plo­du­je, nie­win­ne dzie­ci giną od strza­łów. Kto odbie­rze tele­fon, kie­dy two­je dzie­ci znaj­dą się w nie­bez­pie­czeń­stwie?  Nie będziesz bez­piecz­ny w Ame­ry­ce Joe Bide­na” [3].

Na począt­ku i na koń­cu spo­tu czar­ny tele­fon w jakimś opusz­czo­nym biu­rze dzwo­ni i dzwo­ni bez odpo­wie­dzi. Im dłu­żej dzwo­ni, tym bar­dziej docie­ra do mnie, jak wiel­ką dozą iro­nii wypeł­nia się ten sym­bol w kon­tek­ście zda­rzeń, któ­re mia­ły miej­sce w naszych oko­li­cach.  Bo tutaj, w mojej Ame­ry­ce, tele­fon wpraw­dzie ode­bra­no, ale ode­bra­no go bez empa­tii, według sta­rych, skost­nia­łych zasad i hie­rar­chii sys­te­mu. I wła­śnie przez tak bez­dusz­nie ode­bra­ny tele­fon zgi­nę­ło od strza­łów czy­jeś nie­win­ne dziec­ko.

Dla­te­go zosta­wiam poli­ty­ków i wra­cam do Bal­dwi­na. W zakoń­cze­niu The Fire Next Time, pomi­mo kasan­drycz­ne­go tonu wcze­śniej­szych stron, Bal­dwin doty­ka wizji tego, co może oca­lić Ame­ry­kę. To reme­dium zna­ne ludz­ko­ści od wie­ków ‒ miłość – tyle że zde­fi­nio­wa­na nie­co ina­czej niż w para­dyg­ma­cie chrze­ści­jań­skim, domi­nu­ją­cym w kul­tu­rze Zacho­du. Bal­dwin pisze: „Uży­wam tu sło­wa ‘miłość’ nie w sen­sie oso­bi­stym, ale w sen­sie sta­nu ist­nie­nia lub sta­nu łaski ‒ nie w infan­tyl­nym ame­ry­kań­skim sen­sie bycia szczę­śli­wym, ale w trud­nym, uni­wer­sal­nym sen­sie poszu­ki­wa­nia, doj­rze­wa­nia i odwa­gi”. Ina­czej niż w chrze­ści­jań­stwie, w tej „trud­nej miło­ści” Bal­dwi­na waż­ny jest jej wymiar ero­tycz­ny, bo Bal­dwin pro­si bia­łych i czar­nych Ame­ry­ka­nów, aby byli „jak kochan­ko­wie”,  któ­rzy albo „wyma­ga­ją” od sie­bie nawza­jem świa­do­mo­ści (con­scio­usness), albo tę świa­do­mość dla sie­bie nawza­jem two­rzą. Tak zde­fi­nio­wa­na miłość jest, według Bal­dwi­na, jed­ną ze sta­łych rze­czy na świe­cie, w prze­ci­wień­stwie do rze­czy nie­sta­łych jak „bez­pie­czeń­stwo, czy pie­nią­dze, czy wła­dza”. A obo­wiąz­kiem wol­ne­go czło­wie­ka jest „ufać rze­czom sta­łym i świę­to­wać je (…) oraz pojąć isto­tę zmia­ny, mieć wolę i zdol­ność zmia­ny”.

Odkąd prze­czy­ta­łam The Fire Next Time nie opusz­cza mnie ten obraz dwóch skłó­co­nych stron jed­ne­go naro­du, któ­re muszą pod­jąć wysi­łek zro­zu­mie­nia sie­bie nawza­jem i zmia­ny – jak kochan­ko­wie. Trans­for­ma­cyj­na i uzdra­wia­ją­ca moc ero­ty­ki zosta­ła stry­wia­li­zo­wa­na w kul­tu­rze popu­lar­nej np. w takich poję­ciach, jak make-up sex. Takie poję­cia zamie­nia­ją w por­no­gra­fię praw­dzi­wie rewo­lu­cyj­ny wymiar siły czu­cia. Kie­dy zawo­dzą słow­ne argu­men­ty, zosta­je jesz­cze cia­ło i dotyk, cał­kiem dosłow­ne poczu­cie czło­wie­czeń­stwa kochan­ka, któ­re­go per­cep­cja świa­ta może być cał­ko­wi­cie inna od naszej. Czy ist­nie­je lep­sza meta­fo­ra sta­nu rady­kal­nej empa­tii, któ­ry wyma­ga wię­cej niż inte­lek­tu­al­ne­go zro­zu­mie­nia – raczej sta­nia się tym dru­gim?

A może to nie jest meta­fo­ra? Współ­cze­sna Bal­dwi­no­wi czar­na myśli­ciel­ka Audre Lor­de defi­niu­je ero­ty­kę jako „zmy­sło­wość – fizycz­ną, emo­cjo­nal­ną i psy­chicz­ną eks­pre­sję tego, co w każ­dym z nas naj­głęb­sze, naj­sil­niej­sze i naj­bo­gat­sze” [4]. Opi­su­je ją jako ener­gię, któ­ra poma­ga roz­po­znać to, co słusz­ne poprzez głę­bo­kie wewnętrz­ne odczu­wa­nie, a nie poprzez kie­ro­wa­nie się zewnętrz­ny­mi two­ra­mi i struk­tu­ra­mi, któ­rych nie zbu­do­wa­no z myślą o ludz­kich potrze­bach.

Zanim znów sta­nę przed ekra­nem wypeł­nio­nym rzę­da­mi fan­to­mów, muszę pamię­tać, jak waż­ne jest, aby tę zmy­sło­wą ener­gię pie­lę­gno­wać – szcze­gól­nie teraz, kie­dy nasze kon­tak­ty stra­ci­ły cie­le­sność i zosta­ły zamknię­te w Zoo­mach i Googlach.