Być poetą dzisiaj

Kapi­tu­ła nagro­dy Nike nagro­dzi­ła dotych­czas 9 ksią­żek pro­za­tor­skich i 4 tomy poezji. Pro­por­cja wyraź­nie prze­ma­wia­ją­ca na korzyść pro­zy. Mnie to nie dzi­wi, nie ocze­ki­wa­łem odmien­nych wer­dyk­tów. Nike to nagro­da medial­na, sprze­daż nagro­dzo­nej powie­ści przy­no­si wydaw­cy wyso­ki zysk, sprze­daż liry­ki – nie­po­rów­ny­wal­nie niż­szy, co w sytu­acji, gdy rola kry­ty­ka zma­la­ła wzglę­dem roli wydaw­cy, wyda­je się zna­czą­ce. Regu­la­min tej nagro­dy nie uwzględ­nia podzia­łu na rodza­je lite­rac­kie, mówi za to o wyróż­nia­niu naj­lep­szej książ­ki roku, więc kapi­tu­ła Nike musi służ­bo­wo raz na czas odpy­kać rów­nież nie­me­dial­ną i sła­bo sprze­da­ją­cą się liry­kę.

Z przy­zna­nia Nike Euge­niu­szo­wi Tka­czy­szy­no­wi-Dyc­kie­mu wyni­ka­ją wymier­ne korzy­ści dla nie­go i dla wydaw­cy. Nie potra­fię odnieść tego fak­tu do samej poezji pol­skiej; poezja to dla mnie zbyt zło­żo­ne poję­cie, żeby zesta­wiać je z wyda­rze­niem incy­den­tal­nym. Oso­bi­ście nie czy­tam i nie oce­niam liry­ki przez pry­zmat nagród, co zapew­ne sta­no­wi powód mojej nie­moż­no­ści.

Jeśli cho­dzi o poetów, spra­wa wyda­je się prost­sza: zapew­ne nastą­pi wzrost licz­by osób piszą­cych z przy­pad­ku i nad­mia­ru wol­ne­go cza­su – prze­wi­du­ję chwi­lo­wy wysyp gra­fo­ma­nów, zwłasz­cza epi­go­nów Tka­czy­szy­na-Dyc­kie­go. Co do czy­tel­ni­ków, to zno­wu jest zło­żo­ny pro­blem. Ci, któ­rzy czy­ta­li współ­cze­sną liry­kę, zna­li też wier­sze Dyc­kie­go; ci, dla któ­rych dotąd była obca, może ją czę­ścio­wo zauwa­żą, ale pod warun­kiem, że mają skłon­ność do choć­by spo­ra­dycz­ne­go czy­ta­nia liry­ki w ogó­le: nie przy­pusz­czam, że ten, kto wcho­dzi do księ­gar­ni po Sap­kow­skie­go czy Cobe­na, wyj­dzie z Dyc­kim. Ist­nie­je rów­nież pew­na popu­la­cja, sądzę, że dość pokaź­na, któ­ra może zain­te­re­so­wać się tomem Dyc­kie­go dla sno­bi­zmu, ale to nie są oso­by, któ­re mógł­bym nazwać czy­tel­ni­ka­mi, a to, co nimi kie­ru­je, w żaden prze­wi­dy­wal­ny spo­sób nie wpły­nie na odbiór liry­ki współ­cze­snej.

Jeśli cho­dzi o opi­nię Woj­cie­cha Kuczo­ka, trze­ba zazna­czyć, że pocho­dzi sprzed ponad dzie­się­ciu lat. Pozwo­lę sobie potrak­to­wać ją żar­to­bli­wie i odpo­wiem, że gdy­by Kuczok się nie opa­mię­tał i nadal pisał swo­je wier­sze, może i spał­by dziś w bun­krze na przed­mie­ściach.

Docie­ra­nie poety do czy­tel­ni­ka koja­rzy mi się z wymu­sza­niem, z opre­syj­ną for­mą dzia­ła­nia, czę­sto nie­udol­ną, zawsze nar­cy­stycz­ną, cza­sem po pro­stu bła­zeń­ską. Współ­cze­sny poeta musi przy­jąć do wia­do­mo­ści, że czy­tel­nik ma pra­wo odwró­cić się do nie­go ple­ca­mi i że ma wte­dy jego, poetę, jego ego, jego prze­sła­nie i jego wier­sze tam, gdzie mu się ple­cy koń­czą. Poeta współ­cze­sny noto­rycz­nie myli typy czy­tel­ni­ka. Widzi czy­tel­ni­ka real­ne­go, wcho­dzą­ce­go do księ­gar­ni i roi sobie, że to jest tak­że jego poten­cjal­ny czy­tel­nik, pod­czas gdy ma do czy­nie­nia z oso­ba­mi, któ­re przy­szły do księ­gar­ni, aby kupić atlas astro­no­micz­ny, skryp­ty z medy­cy­ny, kry­mi­nał, romans czy kalen­darz. To poważ­ny błąd w rozu­mo­wa­niu, z nie­go bie­rze się i opre­syj­ność, i lament, i bła­ze­na­da.

Tra­dy­cyj­nym pośred­ni­kiem pomię­dzy poetą a czy­tel­ni­kiem był kry­tyk, ale skom­pli­ko­wa­ny i her­me­tycz­ny język kry­ty­ki współ­cze­snej czę­sto taką moż­li­wość utrud­nia, cza­sem nawet wyklu­cza. Z jed­nej stro­ny kry­ty­ka ustą­pi­ła pola wydaw­com, a z dru­giej – czy­tel­ni­kom. Oni dzi­siaj sami oce­nia­ją, sami wypo­wia­da­ją się o książ­kach – na przy­kład na por­ta­lach i forach inter­ne­to­wych czy w inter­ne­to­wych księ­gar­niach dopusz­cza­ją­cych taką moż­li­wość. Zatem jeśli cho­dzi o wydaw­ców, war­to by przy­świe­ca­ło im zało­że­nie, że czy­tel­ni­ka­mi liry­ki są oso­by inte­li­gent­ne. To naka­zu­je, żeby mar­ke­ting wydaw­ni­czy dzia­łał sub­tel­nie. Na robo­czym przy­kła­dzie mogło­by to wyglą­dać tak, że efek­tyw­niej­sze jest dopusz­cze­nie czy­tel­ni­ka do roz­mo­wy o lite­ra­tu­rze, niż infor­mo­wa­nie go o niej za pomo­cą – daj­my na to – blur­bów. Mam na myśli zaofe­ro­wa­nie czy­tel­ni­ko­wi moż­li­wo­ści wypo­wie­dze­nia się o liry­ce, zwłasz­cza poprzez ini­cjo­wa­nie debat, tra­dy­cyj­nych i inter­ne­to­wych. Wydaw­ca – oprócz czy­tel­ni­ka – powi­nien sza­no­wać sie­bie i poetów. Nie roz­da­wać ksią­żek za dar­mo, nie trzy­mać w piw­ni­cy – jeże­li tak ma być, może war­to zre­zy­gno­wać z papie­ro­wych wydań i roz­po­wszech­niać książ­ki w for­mie e‑booków. Nakład tomi­ku poetyc­kie­go oscy­lu­je dziś, tak samo zresz­tą jak kil­ka­na­ście lat temu, wokół 500 egzem­pla­rzy. To się nie zmie­nia. Ale dziś wydaw­cą nie jest ten, kto ten mini­mal­ny nakład wydru­ku­je. Samo wydru­ko­wa­nie dzi­siaj nie wystar­cza, nawet jeśli cho­dzi wyłącz­nie o 500 egzem­pla­rzy.