Dożynki: podsumowanie

Kry­ty­cy nie­chęt­nie zabie­ra­li głos w ankie­cie doty­czą­cej naj­waż­niej­szych wyda­rzeń lite­rac­kich ubie­głe­go roku. Powo­dy – przy­naj­mniej te wymie­nio­ne – były prze­wi­dy­wal­ne. Po pierw­sze brak odpo­wied­nie­go dystan­su wobec zja­wisk wydaw­ni­czych i insty­tu­cjo­nal­nych, co prze­kła­da się zazwy­czaj na pochop­ne oce­ny, któ­rych dany kry­tyk nie chce fir­mo­wać swo­im nazwi­skiem. Po dru­gie zbyt duża ilość publi­ka­cji i zda­rzeń, któ­re z nie­od­le­głej prze­cież per­spek­ty­wy cza­so­wej nie­mal cał­ko­wi­cie tra­cą wyra­zi­stość, a nie­rzad­ko po pro­stu zacie­ra­ją się w pamię­ci. I wresz­cie po trze­cie: ogól­na nie­chęć do pod­su­mo­wań lite­rac­kich, któ­re zmu­sza­ją do posłu­gi­wa­nia się spe­cy­ficz­nym dys­kur­sem kry­tycz­nym.

Ankie­ta doty­czy­ła czte­rech zagad­nień: 1) naj­waż­niej­szych ksią­żek; 2) istot­nych imprez lite­rac­kich; 3) nagród poetyc­kich; 4) istot­nych wypo­wie­dzi kry­tycz­nych (książ­ki, dys­ku­sje, szki­ce).

Z tych kil­ku tek­stów, dys­ku­sji i wie­lu roz­mów, jakie toczy­ły się rów­no­le­gle do publi­ko­wa­nych na łamach Przy­sta­ni mate­ria­łów, wyła­nia się dosyć spój­ny obraz. Jeśli cho­dzi o nowe książ­ki poetyc­kie, to nie ma pra­wie żad­nych zaska­ku­ją­cych wska­zań. Lista naj­waż­niej­szych ksią­żek zeszłe­go roku jest nie­mal dokład­nym powtó­rze­niem wyni­ków Biu­ro­wej ankie­ty z grud­nia 2008. Na uwa­gę zasłu­gu­ją kil­ka­kroć powta­rza­ne pochwa­ły pod adre­sem debiu­tan­ta Kon­ra­da Góry, któ­re­go tom Requ­iem dla Sad­da­ma Husaj­na i inne wier­sze dla ubo­gich duchem wywo­łał spo­re zamie­sza­nie. Karol Mali­szew­ski napi­sał o auto­rze, że „zawsty­dza nas (…) nie­obli­czal­no­ścią, pasją, roz­ma­chem, wia­rą w jedy­ną praw­dę, jaka nam zosta­ła na tym świe­cie; praw­dę dzie­cię­ce­go bun­tu”. Z nie­obli­czal­no­ścią, pasją i roz­ma­chem chęt­nie bym się zgo­dził, nato­miast z dzie­cięc­twem Góry bym nie prze­sa­dzał, albo­wiem jego książ­ka jest nie­zwy­kle kon­se­kwent­nym, prze­my­śla­nym i miej­sca­mi zadzi­wia­ją­co sku­tecz­nym ata­kiem na zacho­waw­cze pozy­cje poetyc­kie, spo­łecz­ne i poli­tycz­ne.

Jeśli cho­dzi o ubie­gło­rocz­ne impre­zy lite­rac­kie, to zaska­ku­je (i powin­no dać do myśle­nia Mini­ster­stwu Kul­tu­ry) nie­mal cał­ko­wi­te pomi­nię­cie imprez zwią­za­nych z Rokiem Her­ber­ta. Spo­śród 23 kry­ty­ków, któ­rzy odda­li ofi­cjal­ne i nie­ofi­cjal­ne gło­sy w ankie­cie, tyl­ko jed­na oso­ba wymie­ni­ła jubi­le­usz auto­ra Pana Cogi­to. Czy cho­dzi o nikły poten­cjał samej twór­czo­ści, któ­ra – tak­że za spra­wą tego cyklu pomni­ko­wych imprez – odcho­dzi do archi­wum, czy też o złe wyko­rzy­sta­nie tego poten­cja­łu? Oce­nę pozo­sta­wiam czy­tel­ni­kom Przy­sta­ni.

Co do nagród, to zda­je się, że uczest­ni­cy pol­skie­go życia lite­rac­kie­go dopie­ro przy­zwy­cza­ja­ją się do ich obec­no­ści. Znacz­nie wię­cej miej­sca poświę­ca­ją samym nagro­dom, ich poli­tycz­nym i ide­olo­gicz­nym kon­tek­stom, insty­tu­cjom przy­zna­ją­cym, moty­wa­cjom juro­rów… ani­że­li nagro­dzo­nym auto­rom i książ­kom. Bez wąt­pie­nia doce­nie­ni mogli się czuć Andrzej Sosnow­ski (Po tęczy), Adam Wie­de­mann (Pen­sum) i debiu­tu­ją­ca (dwa­kroć nagra­dza­na) Julia Szy­cho­wiak.

Nie­wie­le wypo­wie­dzi doty­czy­ło kry­ty­ki lite­rac­kiej i dys­ku­sji o poezji. Zde­cy­do­wa­ne wska­za­nie (z kil­ku wypo­wie­dzi) padło na książ­kę Pio­tra Śli­wiń­skie­go Świat na brud­no – zbiór szki­ców o wcho­dze­niu współ­cze­snej poezji pol­skiej w rze­czy­wi­stość (tak­że rze­czy­wi­stość poli­tycz­ną i upo­li­tycz­nio­ną), o jej moco­wa­niu się z nie­przej­rzy­sto­ścią świa­ta i coraz sil­niej­szą siłą odśrod­ko­wą, któ­ra zmie­nia pozy­cję wier­sza w obrę­bie kul­tu­ry. Książ­ka Śli­wiń­skie­go ze wszech miar zasłu­gu­je na wyróż­nie­nie! War­to wsze­la­ko zauwa­żyć, że jest to publi­ka­cja z 2007 roku. Z rze­czy ubie­gło­rocz­nych trze­ba wymie­nić Wolę odróż­nie­nia. O poezji moder­ni­stycz­nej Anny Kału­ży, dwa tomy zbio­ro­we wyda­ne przez poznań­skie WBPi­CAK, poświę­co­ne Kry­sty­nie Miło­będz­kiej i Ryszar­do­wi Kry­nic­kie­mu i zna­ko­mi­tą książ­kę Jerze­go Jar­nie­wi­cza Od pie­śni do sko­wy­tu o poezji ame­ry­kań­skiej, któ­rą moż­na czy­tać z nie­usta­ją­cym odnie­sie­niem do poezji pol­skiej.

Jak napi­sał Brad­bu­ry po udzie­le­niu wyczer­pu­ją­cej rela­cji w podob­nej ankie­cie: „Niech nikt mnie nie budzi przez następ­ny rok. Może prze­ga­pię coś waż­ne­go!”