Krytyczna kontemplacja

W zna­cze­niach sło­wa Pasja – taki jest tytuł tomu wier­szy (a może jest to wie­lo­czę­ścio­wy poemat?) Prze­my­sła­wa Owczar­ka – kry­ją się cier­pie­nie i furia. Nie tyle jed­nak kry­ją się one, co mani­fe­sta­cyj­nie, furiac­ko cier­pią.

Cier­pie­nie jest nie tyl­ko egzy­sten­cjal­ne – to szar­pie się ze sobą, dez­in­te­gru­je się cała współ­cze­sna kul­tu­ra. Jest w tym i dia­gno­za i ból.

Furia jest nie tyl­ko emo­cją tego jed­ne­go poety – to roz­pacz­li­we odru­chy etycz­ne­go obu­rze­nia, jedy­ne­go na któ­re stać dzi­siej­szy świat.

Przy tym cha­osie, i to wyda­je mi się zdu­mie­wa­ją­cym, świet­nym osią­gnię­ciem poetyc­kim, ten tom jest zara­zem pre­cy­zyj­ną, inte­lek­tu­al­ną dia­gno­zą dzi­siej­szej potrza­ska­nej kul­tu­ry i ety­ki.

Eks­hi­bi­cjo­ni­stycz­na, żywio­ło­wa tech­ni­ka nowej pol­skiej liry­ki, rwa­ne zda­nia bru­tal­nie ury­wa­ne krop­ka­mi, tutaj nie spra­wia­ją wra­że­nia jało­wej egzal­ta­cji – sta­ją się narzę­dzia­mi chłod­ne­go pozna­nia. Przy lek­tu­rze tomu Prze­my­sła­wa Owczar­ka chy­ba po raz pierw­szy ową domi­nu­ją­cą dzi­siaj poetyc­ką tech­ni­kę uzna­łem w moim czy­tel­ni­czym doświad­cze­niu za w peł­ni wia­ry­god­ną.

Nie­omal jak w Odwró­co­nym świe­tle Kar­po­wi­cza żela­zna logi­ka kom­po­zy­cji tego poema­to­we­go cyklu nie dła­wi ryzy­kanc­kiej swo­bo­dy poszcze­gól­nych tek­stów, co chwi­la eks­ce­sy wyobraź­ni i traf­ne obser­wa­cje świa­ta wyry­wa­ją się z porząd­ku cało­ści.

Już na pierw­szy rzut oka i umy­słu widzi się i rozu­mie jak sam podział tomu na czte­ry czę­ści („pasja widze­nia”, „pasja dzie­le­nia”, „pasja śnie­nia”, „pasja uzdra­wia­nia”) i „epi­log” ukie­run­ko­wu­je czy­ta­nie tego poema­tu na kil­ka dzie­dzin świa­do­mo­ści: obser­wa­cję, ana­li­tycz­ny umysł, sen, ety­kę. Owszem, każ­da z tych dzie­dzin pod­da­na jest sar­ka­zmo­wi i iro­nii, ale rów­nież pobu­dza do kon­tem­pla­cji.

Jeśli miał­bym okre­ślić rodzaj tej liry­ki, nazwał­bym ją sprzecz­nym mia­nem – to jest „kry­tycz­na kon­tem­pla­cja”!

Ude­rza ilość cyta­tów, któ­ry­mi inkru­sto­wa­na jest książ­ka Owczar­ka. Ter­min „inter­tek­stu­al­ność” stał się dzi­siaj fety­szem pokry­wa­ją­cym zwy­czaj­ne epa­to­wa­nie powierz­chow­ną eru­dy­cją, sno­bi­stycz­nym blich­trem. Zupeł­nie ina­czej jest w Pasji. Już sam dobór cyta­tów świad­czy o naj­głęb­szym zako­rze­nie­niu w myśli­ciel­skich tra­dy­cjach – i wokół nich Owcza­rek odpra­wia inte­lek­tu­al­ny i zara­zem sza­mań­ski taniec kry­tycz­ne­go rozu­mu i poetyc­kiej intu­icji. W ten spo­sób i wła­sne wier­sze włą­cza w taki taniec.

Powi­nie­nem oczy­wi­ście przy­to­czyć kil­ka frag­men­tów Pasji. Nie czy­nię tego, bo inte­gral­ność poema­tu jest takiej kla­sy, że każ­de wyję­cie jakiejś czę­ści natych­miast pozba­wia ją wie­lo­stron­no­ści kon­tek­stu naj­bo­gat­sze­go z moż­li­wych.