Niczego o nas nie ma w konstytucji?

Jest wie­czór, cho­ciaż popo­łu­dnie. O tej porze roku cały czas jest wie­czór. Więc wie­czór, sto­ję w oknie, palę papie­ro­sa. I widzę, że stoi ich wie­le. Tak, za oknem od chu­ja idei. A prze­cież jesz­cze wczo­raj nie sta­ła tam żad­na. A może? Moż­na prze­cież zauwa­żyć wyraź­ne śla­dy, któ­re owa Żad­na Idea wydep­ta­ła. Była to Idea rady­kal­ne­go zerwa­nia z wiel­ki­mi ide­ami. Słyn­ny „wiersz pół­fi­na­ło­wy” dosko­na­le wyra­żał zwrot, któ­ry przy­nio­sły lata 90. Histo­ria się skoń­czy­ła, kolek­tyw roz­szedł się z opusz­czo­nym ze wsty­du wzro­kiem. Przy­szedł czas, w któ­rym dro­gi Julian miał się dowie­dzieć, że język powin­no­ści, „obo­wiąz­ku i koniecz­no­ści skru­chy” się wyczer­pał. Nastę­po­wa­ło kolej­ne „ban­kruc­two sty­lu”. Przy­szło nowe – nic w tym nowe­go. Wcze­śniej Gaj­cy pisał o Ska­man­dry­tach, któ­rych „już nie potrze­bu­je­my”. Ci z kolei odjeż­dża­li star­szym na przed­niej plat­for­mie tram­wa­ju i cze­ka­li na wio­snę, któ­ra nie chcia­ła nadejść. W tym samym mniej wię­cej cza­sie Bru­no Jasień­ski, wbrew tra­dy­cji, pędził przez „całą Żecz­po­spo­li­tą Pol­ską” na poła­ma­nie języ­ka.

Palę papie­ro­sa, patrzę przez okno i widzę, jak skoń­czył się koniec histo­rii. Wraz z klę­ską kolej­nej uto­pii trzy­dzie­sto­lat­ko­wie zaczę­li dostrze­gać, że w poje­dyn­kę nie obro­nią się przed nie­wi­dzial­ną pię­ścią ryn­ku. Że jedy­ne, co zmie­nio­na eko­no­mia ma do zaofe­ro­wa­nia, to umo­wa – zle­ce­nie na pysk i gawę­dę o tym, że kie­dyś było gorzej. Trzech Mar­ci­nów w swo­im – para­dok­sal­nie – wspól­nym wier­szu wyry­wa­ło się z koniecz­no­ści uczest­ni­cze­nia. Zry­wa­li z przy­mu­sem bycia czę­ścią gru­py, któ­rą i dziś (przy­naj­mniej) jeden z nich koja­rzy z PGR-em. Z per­spek­ty­wy ćwierć­wie­cza widać, że odrzu­ce­nie życia wspól­no­to­we­go, utoż­sa­mia­ne­go jedy­nie z jego wyna­tu­rzo­ny­mi for­ma­mi, zro­dzi­ło pro­ble­my, któ­re są rewer­sem poprzed­nich pro­ble­mów. Pamięć o napo­tka­nej w mło­do­ści sytu­acji utrud­nia dostrze­że­nie nie­obec­nych wów­czas pro­ble­mów i ich ska­li. 25 lat temu mło­dzi poeci zastę­po­wa­li – za nowo­jor­czy­ka­mi – misyj­ność wier­sza tym, co wcze­śniej uzna­ne było za nie­god­ne poezji. Dziś we włą­cza­niu do wier­sza tego, co poli­tycz­ne, widzą gest nie­god­ny. Kolej­na gene­ra­cja pod­ję­ła pró­bę odbu­do­wy pozry­wa­nych wię­zów i odnaj­do­wa­nia wspól­nych inte­re­sów. To z kolei roz­po­czę­ło pro­ces eman­cy­pa­cji kolej­nych grup i sta­ło się jed­ną z głów­nych osi poko­le­nio­we­go spo­ru. Pod­wa­żo­ne zosta­ły ukła­dy i hie­rar­chie, któ­re do nie­daw­na były tak oczy­wi­ste, że wyda­wa­ły się nie­mal natu­ral­ne. Zmia­ny są powol­ne, bywa­ją topor­ne i bar­dzo czę­sto pro­wa­dzą w śle­pe ulicz­ki. I choć, nie­ste­ty, cza­sem sta­ją się wła­sną kary­ka­tu­rą, to są jed­nak pró­bą odpo­wie­dzi na real­ne, dłu­go nie­zau­wa­ża­ne pro­ble­my.

Chęć uchwy­ce­nia dzi­siej­szej rze­czy­wi­sto­ści wyma­ga odświe­że­nia języ­ka. Nie tyl­ko uzu­peł­nia­nia go o nowe ele­men­ty, ale rów­nież przy­wró­ce­nia zna­czeń wytar­tym sło­wom oraz wskrze­sze­nia wyga­słych stra­te­gii lite­rac­kich. W naj­now­szej poezji usły­szeć moż­na nowo­fa­lo­we echo, w któ­rym par­tyj­ną nowo­mo­wę zastą­pił słow­nik inter­ne­tu, neo­kon­ser­wa­tyw­nej eko­no­mii i reklam. Poma­ga to opi­sać doświad­cze­nia glo­ba­li­za­cji, cyfro­wej rewo­lu­cji, ato­mi­za­cji spo­łe­czeń­stwa, kry­zy­su unie­waż­nia­ją­ce­go eko­no­micz­ne para­dyg­ma­ty z jed­nej stro­ny, a z dru­giej wywo­łu­ją­ce­go bru­nat­ne duchy, w koń­cu woj­ny, któ­ra dotych­czas nie była tak nama­cal­na. Te doświad­cze­nia kształ­tu­ją opty­kę zarów­no debiu­tu­ją­cych nie­daw­no poetów i kry­ty­ków, jak i mło­dych czy­tel­ni­ków. Trzy­dzie­sto­lat­ko­wie zaczę­li dostrze­gać, że w kon­sty­tu­cji coś jed­nak o nich jest. Udo­wod­ni­ła to Kira Pie­trek. Kon­rad Góra upo­mniał się o pamięć o nie­pa­mię­ta­nych. Tomasz Bąk powo­łał do lite­rac­kie­go życia boha­te­ra wyplu­te­go przez współ­cze­sność. Joan­na Muel­ler, odświe­ża­jąc język awan­gar­dy, posze­rzy­ła zakres tego, co w lite­ra­tu­rze femi­ni­stycz­ne. Dawid Mate­usz zacho­wał emo­cje towa­rzy­szą­ce wyda­rze­niom, któ­re przej­dą do histo­rii jako jej waż­ny, a być może  klu­czo­wy moment. Wzmo­że­nie ostat­nich lat nie­ste­ty spra­wia rów­nież, że obok poezji dobrej, a cza­sem wręcz wybit­nej, poja­wia­ją się uda­ją­ce wier­sze mani­fe­sty, kry­ty­ka lite­rac­ka zastę­po­wa­na bywa zaś przez kula­wą, domo­ro­słą poli­to­lo­gię.

Kolej­na gene­ra­cja powta­rza sło­wa Gaj­ce­go sprzed 75 lat: „Mło­de, rodzą­ce się teraz poko­le­nie twór­cze odwra­ca się z nie­chę­cią od dorob­ku [wcze­śniej­szej] lite­ra­tu­ry, praw­do­po­dob­nie nie dla­te­go, że jest ona już okre­sem zamknię­tym, histo­rycz­nie zano­to­wa­nym, ale przede wszyst­kim ze wzglę­du na tam­tą moral­ność arty­stycz­ną, obcą cza­som dzi­siej­szym”. Idee odmien­ne, mecha­nizm ten sam. A za dwie deka­dy – mam nadzie­ję – młod­si poeci prze­wra­cać będą kształ­tu­ją­ce się obec­nie hie­rar­chie. Życzę tego wszyst­kim poet­kom i poetom swo­je­go poko­le­nia, w tym i sobie same­mu. Świad­czyć to będzie jedy­nie o tym, że nasze wier­sze są czy­ty­wa­ne.

P.S. Współ­cze­sna poezja jest oczy­wi­ście znacz­nie bar­dziej boga­ta i ide­olo­gicz­no-poko­le­nio­wy kon­flikt nie jest jedy­nym mecha­ni­zmem nada­ją­cym dyna­mi­kę jej roz­wo­jo­wi. Mnó­stwo zna­ko­mi­tych wier­szy powsta­je obok nakre­ślo­nych prze­ze mnie spo­rów: „cia­ła ryb prze­su­wa­ją się bez­sze­lest­nie pod powierzch­nią lodu” nie­za­leż­nie od walk toczo­nych na brze­gu. Mówiąc o zmia­nie poko­le­nio­wej, ogra­ni­czam się do tego frag­men­tu życia lite­rac­kie­go, któ­ry sku­pia w sobie wyraź­ne napię­cie. Co wię­cej – odno­sząc się do współ­cze­snej poezji zaan­ga­żo­wa­nej, się­gam po ten jej wyci­nek, któ­ry usy­tu­owa­ny jest po lewej stro­nie. To oczy­wi­ste zawę­że­nie – jed­nak ten obszar wyda­je mi się szcze­gól­nie inte­re­su­ją­cy i mam prze­czu­cie, że po latach oka­że się waż­ny.
Mówiąc o poko­le­nio­wym tar­ciu, nie tyl­ko zawę­żam obraz mojej gene­ra­cji, ale i poprzed­nie­go poko­le­nia – to uprosz­cze­nie jest świa­do­me. Poma­ga ono opi­sać pew­ne istot­ne ten­den­cje. Się­gam przy tym głów­nie po Mar­ci­na Świe­tlic­kie­go oraz Mar­ci­na Sen­dec­kie­go. Po pierw­sze­go ze wzglę­du na to, że stał się mimo­wol­nym boha­te­rem nie­daw­nej, gło­śnej kłót­ni, po dru­gie­go dla­te­go, że w tę kłót­nię się włą­czył. Niech będą oni sym­bo­lem tej czę­ści swo­je­go poko­le­nia, któ­ra nie chcia­ła być czy­ta­na jako gene­ra­cja. Cóż, taki los kla­sy­ków.