O ciążeniu

„Posłu­szeń­stwo sile cią­że­nia naj­więk­szy grzech” – czy­tam na drzwiach swo­jej lodów­ki, te sło­wa Simo­ne Weil wraz z jej rysun­ko­wym por­tre­tem znaj­du­ję na pocz­tów­ce, ale tak­że na tor­bie płó­cien­nej i innych „lite­rac­kich gadże­tach” zapro­jek­to­wa­nych przez Darię Miel­ca­rze­wicz. W kolek­cji prac („Oni mówią, Daria rysu­je”) poznań­skiej artyst­ki są rów­nież wize­run­ki: Geo­r­ge Sand, Fri­dy Kah­lo, Vir­gi­nii Woolf, Papu­szy, Susan Son­tag („Jestem femi­nist­ką jak każ­dy roz­sąd­ny czło­wiek”), jed­nak fra­zą „Posłu­szeń­stwo sile cią­że­nia naj­więk­szy grzech” myślę naj­chęt­niej. Wie­rzę w wypo­wia­da­nie posłu­szeń­stwa wszel­kim siłom obcią­ża­ją­cym, siłom naci­sku na kobie­tę, jej wyobraź­nię, jej twór­czość. Tym i nie tyl­ko tym jest naj­bliż­sza mi współ­cze­sna lite­ra­tu­ra pisa­na przez Polki.

Nie będę pierw­sza, stwier­dza­jąc, że cią­ży mi to okre­śle­nie „lite­ra­tu­ra kobie­ca”. Cią­ży mi powta­rza­ją­ca się pod­czas kolej­nych festi­wa­li for­mu­ła spo­tkań autor­skich, w któ­rych jed­no­cze­śnie uczest­ni­czy kil­ka pisa­rek, choć poza płcią nie łączy ich nic. I rów­nie moc­no cią­ży mi wyda­na przed paru laty anto­lo­gia nowo­cze­snej poezji pol­skiej, w któ­rej na kil­ku­set stro­nach nazwi­ska kobiet w zasa­dzie się nie poja­wia­ją. Co nie zna­czy, że za chy­bio­ne uwa­żam zbio­ry twór­czo­ści kobiet (męż­czyzn rów­nież) dedy­ko­wa­ne kon­kret­ne­mu tema­to­wi czy niszy cza­so­wej; wie­my dosko­na­le, że w przy­pad­ku kobiet rzecz się czę­sto kom­pli­ku­je dodat­ko­wo, że takie publi­ka­cje są wyjąt­ko­wo cen­ne, gdyż nie­rzad­ko przy­bli­ża­ją autor­ki zapo­zna­ne, wyklu­czo­ne z kano­nu czy nawet histo­rycz­no­li­te­rac­kich nar­ra­cji. Muszę dopre­cy­zo­wać (i wciąż nie będzie to nic nowe­go) – w zasa­dzie nie cią­ży mi samo okre­śle­nie „lite­ra­tu­ra kobie­ca”, ale cią­żą mi infan­ty­li­zu­ją­ce ją kono­ta­cje.

Bo – wydam się może nie­kon­se­kwent­na – jestem prze­ko­na­na o spe­cy­ficz­nej kobie­cej wraż­li­wo­ści, o osob­nych wła­ści­wo­ściach kobie­ce­go (w sen­sie gen­de­ro­wym) pisa­nia, moją wyobraź­nię czy­tel­ni­czą poru­szy­ła teo­ria Julii Kri­ste­vej doty­czą­ca pre­sym­bo­licz­ne­go, soma­tyczn­ne­go wręcz, cha­rak­te­ru mat­czy­ne­go (sze­rzej: kobie­ce­go) języ­ka. I jed­no­cze­śnie uwa­żam, że kobie­ce pisa­nie może (powin­no) przy­bie­rać wszel­kie odcie­nie, tony, brzmieć gło­sa­mi niski­mi i wyso­ki­mi. Dla­te­go tak bli­skie jest mi prze­kor­ne wobec femi­ni­stycz­nych teo­rii pisar­stwo Jeanet­te Win­ter­son wraz z wtó­ru­ją­cy­mi mu na począt­ku wie­ku szki­ca­mi Rena­ty Lis (to w jed­nym z nich czy­tam: „Jeśli lite­ra­tu­ra jest róż­ni­cą, to jej naj­więk­szym wro­giem jest reduk­cja”). W lite­ra­tu­rze bowiem cie­kaw­sze wyda­je mi się to, co nie­do­gma­tycz­ne, here­tyc­kie. Moje wąt­pli­wo­ści w tej kwe­stii traf­nie nazwa­ła ostat­nio Joan­na Muel­ler, uku­wa­jąc „ter­min” mani­fe­mi­nizm, okre­śla­ją­cy te wszyst­kie posta­wy, stra­te­gie (lite­rac­kie i kry­tycz­no­li­te­rac­kie), dla któ­rych wspól­na „spra­wa” sta­je się waż­niej­sza od twa­rzy, od sygna­tur piszą­cych kobiet. Wszak i tu, jak w przy­pad­ku infan­ty­li­zu­ją­cej pół­ki z „kobie­cą lite­ra­tu­rą”, poja­wia się ryzy­ko reduk­cjo­ni­zmu.

Z podob­nych powo­dów nie do koń­ca ufam tytu­ło­wi tej deba­ty – inklu­zo­wi Polki w Pol­sce. Mam nadzie­ję, że Polki (jak dotych­czas) nie będą rodzi­ły się wyłącz­nie z Pol­ski, mam nadzie­ję, że wciąż będą (bo od lat są) takie Polki, któ­re już daw­no gwał­tow­nie prze­cię­ły tę pępo­wi­nę, takie, któ­re żeby to zro­bić muszą prze­pra­co­wać (prze­pi­sać) jesz­cze parę spraw i takie, któ­re mają nie­za­go­jo­ną bli­znę po niej, po Pol­sce. Jed­no­cze­śnie nie szki­cu­ję pro­jek­tu odcią­że­nia lite­ra­tu­ry pisa­nej przez kobie­ty. Mam wra­że­nie (oraz nadzie­ję, że tak pozo­sta­nie), iż pol­skie pisar­ki siły potrze­bu­ją przede wszyst­kim, by nieść swo­je pry­wat­ne cię­ża­ry, nie są zobo­wią­za­ne do dźwi­ga­nia (choć­by w imię „słusz­nej spra­wy”) pro­ble­mów, któ­re, nawet jeśli iden­ty­fi­ku­ją się z nimi na jakimś pozio­mie, nie okre­śla­ją ich. Zresz­tą uwa­żam, że gło­sy tych, co „nie w chó­rze” (i nie mam na myśli tyl­ko twór­czo­ści poetek, któ­rych nazwi­ska pomiesz­czo­no w anto­lo­gii Solist­ki) dosko­na­le, choć jak­by mimo­cho­dem, po dro­dze do rze­czy wła­snych, te zobo­wią­za­nia wypeł­nia­ją. Nawet jeśli więk­szość z nich nie mówi wprost o pol­sko­ści i spo­łecz­nych czy poli­tycz­nych uwi­kła­niach kwe­stii kobie­cej. Za to wszyst­kie one, któ­rych nazwisk nie wymie­niam – argo­naut­ki języ­ków i wyobraź­ni, wraż­li­wo­ści i intym­no­ści, liry­zmu i opo­wie­ści, melan­cho­licz­ki i mistycz­ki, aro­gant­ki i bluź­nier­czy­nie, intro­wer­tycz­ki, eks­tra­wer­tycz­ki i akty­wist­ki (a jak­że!), wszyst­kie one z przy­czół­ków tych kra­in, któ­re raczej oswa­ja­ją, niż pod­bi­ja­ją, zamiesz­ku­ją, nie zawłasz­cza­ją, wysy­ła­ją listy i zapro­sze­nia (nigdy komu­ni­ka­ty czy obwiesz­cze­nia). Pisa­ne języ­kiem czu­łym, choć nie­rzad­ko podraż­nio­nym przez trau­my, języ­kiem upły­wa­ją­cym w tęsk­no­tę i nadzie­ję. Zakli­na­ją i zama­wia­ją.

Roz­wią­za­nie? (Tym razem meta­fo­ra położ­ni­cza się nie spraw­dzi). Nie ocze­ku­ję w sfe­rze lite­rac­kiej (ina­czej niż w kwe­stiach spo­łecz­nych) roz­wią­za­nia, chi­rur­gicz­nie pre­cy­zyj­ne­go cię­cia, a na pew­no nie przy­cię­cia. Nie wie­rzę w dobrze skro­jo­ną dia­gno­zę bądź pro­gno­zę kry­tycz­no­li­te­rac­ką. Myślę, że raczej jest ona, lite­ra­tu­ra kobiet w Pol­sce, „wycin­ką na jej” (Kry­sty­na Miło­będz­ka). I niech tak zosta­nie.