Poetę zaangażowanego poznam

Zaję­ty czy­ta­niem i opi­sy­wa­niem inte­re­su­ją­cych mnie, zawsze w coś zaan­ga­żo­wa­nych, tomi­ków, zupeł­nie przy­pad­kiem dowie­dzia­łem się o tej dys­ku­sji; a potem Rafał Gawin wezwał mnie niczym umar­łe­go do tabli­cy żywych. Dużo tego życia na niej. Spo­ro skre­śleń, wykrzyk­ni­ków, apo­rii, aro­gan­cji, trud­nych słów. Bied­na poezja upra­wia­na w ciszy doro­bi­ła się więc pomru­ku, to nic, że chwi­la­mi nie­zro­zu­mia­łe­go, ale mówi się, mówi. Takie cza­sy, że mówi się na modłę poli­tycz­ną, z moc­no pod­kre­śla­ną sygna­tu­rą zaan­ga­żo­wa­nia. Przy­słu­chu­jąc się dys­ku­sji o niej, stwier­dzam, że jed­na nisza przy­ga­nia dru­giej, a ich języ­ki roz­mi­ja­ją się ze sobą jak wście­kłe mona­dy. Czy to zna­czy, że coś drgnę­ło w świe­cie opi­sa­nym przez Mar­tę Koron­kie­wicz jako wie­lo­gło­so­wy, lecz nie kon­tak­tu­ją­cy się ze sobą, nie wcho­dzą­cy w rela­cje? Nie potra­fię tego oce­nić, poru­sze­nie wyda­je się mode­ro­wa­ne, sztucz­ne, nacią­ga­ne; aż chcia­ło­by się, żeby ktoś krzyk­nął, bądź zaśpie­wał tęsk­nie, po swo­je­mu i nie na temat (któ­ry po cza­sie oka­że się t y m tema­tem), bez­ce­re­mo­nial­nie łamiąc „gra­ni­ce pól” i „kra­wę­dzie dys­kur­sów”. Zda­je się jed­nak, że to obec­nie już nie­moż­li­we, jesteś cały w zale­ca­nej (zale­ca­ją­cej się) meto­do­lo­gii albo nie ma cię wca­le.

Zostaw­my Mar­tę Koron­kie­wicz, Paw­ła Kacz­mar­skie­go, Jaku­ba Skur­ty­sa i Dawi­da Kuja­wę w spo­ko­ju – opi­sy ich prze­dzie­ra­nia się przez zna­cze­nia, któ­rych sen­sy tak zręcz­nie upo­li­tycz­nia­ją się w inter­pre­ta­cji, bywa­ją fascy­nu­ją­ce. Dla­cze­go nie mogą wyda­wać anto­lo­gii i pisać do nich okre­ślo­nych wstę­pów? To jak zawsze dzie­je się obok – głów­ny obiekt poezji (poetyc­ko­ści) pozo­sta­je nie­po­ru­szo­ny, każ­do­ra­zo­we świa­tło pada na chwi­lę i szyb­ko gaśnie. Nie da się oświe­tlać obiek­tu cią­gle w ten sam spo­sób. Obiekt tego nie cier­pi, zaci­ska się, zamy­ka w sobie, nie ufa­jąc następ­nej uzur­pa­cji. Ale ta uzur­pa­cja w tej chwi­li dzie­jo­wej, w cza­sie neu­ro­tycz­nie roz­ko­ły­sa­ne­go hory­zon­tu aksjo­lo­gicz­ne­go była nie­odzow­na. Moim zda­niem, stwo­rzy­li swo­ją opo­wieść, nie zawio­dła ich intu­icja w traf­nej dia­gno­zie pew­ne­go języ­ka, jed­ne­go spo­śród innych docho­dzą­cych do gło­su. Szko­da, że te inne języ­ki nie znaj­du­ją tak świet­nie przy­go­to­wa­nych inter­pre­ta­to­rów, takie­go nagło­śnie­nia, wyol­brzy­mie­nia.

A co było­by, pofan­ta­zjuj­my, gdy­by nasze uni­wer­sy­te­ty kształ­ci­ły ina­czej i ci mło­dzi, wybi­ja­ją­cy się, kry­ty­cy wzra­sta­li w atmos­fe­rze inte­lek­tu­al­nej, powiedz­my (o, zatrwa­ża­ją­ca naiw­no­ści), bar­dziej libe­ral­nej czy wręcz pra­wi­co­wej? Jak wyglą­da­ła­by taka anto­lo­gia? Czy śli­na nie była­by słod­sza od opłat­ka czy cze­goś w tym rodza­ju? I co, gdy­by ten wie­lo­krot­nie przy­wo­ły­wa­ny Spek­takl pod­szy­ty był więk­szą meta­fi­zycz­no­ścią? Jak wyglą­da­ło­by zaan­ga­żo­wa­nie?

Ocza­mi duszy już widzę ów nowy wstęp (bo wła­ści­wie w czym Debord lep­szy od Elia­de­go czy Levi­na­sa?). Inny Paweł Kacz­mar­ski i inna Mar­ta Koron­kie­wicz pisa­li­by o zaan­ga­żo­wa­niu pier­wot­nym (tak nazy­wa­jąc każ­de zerwa­nie ze spo­łecz­nym mil­cze­niem, każ­de otwar­cie się na inność nagle odkry­tej w sobie goto­wo­ści mówie­nia-bycia-sta­no­wie­nia), a potem zaan­ga­żo­wa­niu wtór­nym, pole­ga­ją­cym na bez­kom­pro­mi­so­wej i kło­po­tli­wej – w świe­tle reli­gij­nych, ducho­wych, ide­olo­gicz­nych kano­nów – „wymia­nie języ­ka” wcho­dzą­ce­go w kon­takt z trans­cen­den­cją. Być może, któ­reś (jeśli nie wszyst­kie po tro­chu) z opi­sy­wa­nych przez nich zaan­ga­żo­wań mia­ło­by poli­tycz­ny odcień, a szcze­gól­nie ten jego rodzaj, któ­ry był­by owo­cem kon­flik­tu ze spo­łecz­nym przy­zwo­le­niem (ogra­ni­cze­niem) na uży­cie języ­ka i języ­ków. Ku wła­snej eks­ta­zie!

Ku wła­snej eks­ta­zie, któ­ra sta­je się eks­ta­zą innych (albo od tego inne­go nad­cho­dzi) – ze śli­ną czy bez, nie­waż­ne. Samo­na­pę­dza­ją­cy się spek­takl odgry­wa­ny obok uni­wer­sy­tec­ko-lewi­co­we­go dys­kur­su. A może wca­le nie obok? Może wła­śnie to się wszyst­ko prze­ni­ka, a ci mło­dzi kry­ty­cy czy­ta­ją tyl­ko to, co widzą ocza­mi teo­rii, pomi­ja­jąc całą skom­pli­ko­wa­ną resz­tę?

Nie ma żad­nej resz­ty. Tym bar­dziej skom­pli­ko­wa­nej. Jest to, co wyczy­ta­my. Co nam teo­ria pozwo­li wyczy­tać. Rozu­miem, że dzi­siaj nie moż­na ina­czej. Że nie może­cie. Pozwól­cie więc zdzi­wa­cza­łym, chy­bia­ją­cym, umar­łym (nie mają­cym już nicze­go do stra­ce­nia) być poza roz­da­ny­mi kar­ta­mi, zide­olo­gi­zo­wa­nym podzia­łem inter­pre­ta­cyj­nej pra­cy. Oni muszą ist­nieć nie tyl­ko dla wasze­go dobre­go samo­po­czu­cia, lecz przede wszyst­kim dla tych, któ­rzy dok­to­ra­tu z wer­sy­fi­ka­cji nigdy nie zro­bią, a czu­ją, cho­ler­nie dużo czu­ją w związ­ku z poezją. Wol­ność czy­ta­nia, czy­li orze­ka­nia po swo­je­mu, co jest napraw­dę zaan­ga­żo­wa­ne, bo moc­no anga­żu­je, wcią­ga w grę wyobra­żeń, odczuć i prze­my­śleń warun­ko­wa­nych wsze­la­ko, tak­że spo­łecz­nie.

Mówię ze swo­jej niszy – tyl­ko tyle. Nie jestem w niej tak cał­kiem sam. Widzę m.in. Jac­ka Pod­sia­dłę i Krzysz­to­fa Śliw­kę, któ­rzy anga­żo­wa­li się już w cza­sach, kie­dy to dzi­siej­szym zaan­ga­żo­wa­nym nie śni­ło się, że zaan­ga­żu­ją się w cokol­wiek, na przy­kład w przy­go­dę życia. I jest też Darek Foks, uzmy­sła­wia­jąc jesz­cze inną eks­pre­sję zaan­ga­żo­wa­nia, total­ną, ale jak­by nie­oczy­wi­stą, łamiąc coś, co wyda­wa­ło się tegoż zaan­ga­żo­wa­nia mie­rzal­no­ścią i for­ma­tem. Są – w tej per­spek­ty­wie czy­ta­ni – Ceza­ry Doma­rus i Kac­per Bart­czak. (A jak nazwać spe­cy­ficz­ny kształt zaan­ga­żo­wa­nia w wier­szach Rado­sła­wa Wiśniew­skie­go?). Jest tak ład­nie nie­za­an­ga­żo­wa­ny Woj­ciech Bono­wicz, w któ­re­go naj­now­szym tomi­ku czy­tam: „Napisz do poety./ Wyślij kartkę/ albo napisz na Facebooku// że jego śle­py upór/ jest ci potrzeb­ny”.

Śle­py upór – w takie zaan­ga­żo­wa­nie wie­rzę. Krok dalej to już publi­cy­sty­ka. Śle­py upór Rober­ta Rybic­kie­go. Pio­tra Janic­kie­go. Kon­ra­da Góry. Mar­ka Kry­stia­na Ema­nu­ela Baczew­skie­go. Miło­sza Bie­drzyc­kie­go. Itd. I sza­leń­stwo jako for­ma naj­wyż­sze­go zaan­ga­żo­wa­nia we wszyst­kie war­stwy rze­czy­wi­sto­ści naraz. Kła­niam ci się, Iva­nie Blat­ny, Kazi­mie­rzu Bicu­le­wi­czu, Janie Rie­sen­kamp­fie, itd. O, widzę rów­nież Kla­rę Nowa­kow­ską, któ­ra jako „nie­za­an­ga­żo­wa­na bud­dyst­ka” zna­la­zła się tu przez przy­pa­dek, mru­cząc coś pod nosem i – jak dla mnie – tra­fia­jąc w punkt (z przy­go­to­wy­wa­nej do dru­ku „Czar­nej Nici” wyry­wam frag­men­cik):

Peleng

Poetę zaan­ga­żo­wa­ne­go poznasz po tym, że

kie­dy cału­je, to zawsze też pomy­śli o
cia­stecz­ku,

a kie­dy głasz­cze kota, to
o cze­ko­lad­kach.

*

„Dobrze, przy­znam ci się do tego snu. Była w nim Joan­na Orska. Krzy­cza­ła, że nie było żad­nych bar­ba­rzyń­ców i żad­nych kla­sy­cy­stów. A ja jej mówię, że tak samo w swo­im cza­sie nie było żad­nych tur­pi­stów, a jed­nak ktoś taki stem­pel odci­snął i coś sobie o nich opo­wia­da­my, bo mamy jakiś uchwyt, że bar­ba­rzyń­cy byli i będą, że na zawsze zosta­li w pew­nej opo­wie­ści. I pytam, czy wobec tego ma pomysł i odwa­gę na wła­sną opo­wieść i odpo­wiedź, jak się chce odnieść do wyma­gań cza­su i poety­ki, i mówię jej, że wła­ści­wie pro­po­nu­je kolej­ną czar­ną dziu­rę bez nazwy (za to peł­ną aka­de­mic­kie­go mam­ro­ta­nia). A tego się mimo wszyst­ko poetom nie robi, bo spójrz, dziew­czy­no, na ten zie­ją­cy pust­ką cmen­tarz lat osiem­dzie­sią­tych, tyle nie­uchwy­co­nej w porę poezji, nie­na­zwa­nej po swo­je­mu przez prze­ko­nu­ją­cych pasjo­na­tów” (Po debiu­cie, Wro­cław 2008, s. 110–11)