Powiadacie, że chcecie rewolucji

Po tego­rocz­nym Por­cie Wro­cław ktoś w gaze­cie napi­sał: for­mu­ła festi­wa­lu już się prze­ży­ła. Hmm. Zawsze mi się wyda­wa­ło, że pod­sta­wą tej impre­zy jest publicz­ne czy­ta­nie wier­szy przez ich auto­rów. Ba! do dziś jestem prze­ko­na­ny o nie­zby­wal­nym cha­rak­te­rze tej for­my rela­cji mię­dzy (żyją­cym) poetą a czy­tel­ni­kiem. Ale widać dzien­ni­ka­rze wie­dzą lepiej, zwłasz­cza po kwa­dran­sie obec­no­ści na Por­cie.

Na kon­fe­ren­cjach pra­so­wych, w trak­cie któ­rych ogła­sza się nomi­no­wa­nych do nagród poetyc­kich, w mia­rę czę­sto powra­ca pyta­nie: a co z mło­dy­mi? Nie powiem, pyta­nie jak naj­bar­dziej istot­ne, tyle że, jasny gwint, czu­ję w tym zanie­po­ko­je­niu dzien­ni­ka­rzy o naj­młod­szych jakąś hipo­kry­zję. Za moc­no? No to niech będzie: hipo­kry­zię. Bo już widzę, jak jeden czy dru­ga spo­śród pyta­ją­cych roz­glą­da­ją się na co dzień za debiu­ta­mi, jak są goto­wi oma­wiać tomi­ki na swo­ich łamach, jak pędzą na spo­tka­nia z naj­młod­szy­mi.

Jeden z pro­gra­mów tele­wi­zyj­nych jesz­cze z cza­sów for­tecz­nych zaty­tu­ło­wa­ny został Rewo­lu­cja potrzeb­na od zaraz. Na któ­rymś zaś z fil­mi­ków poka­zy­wa­nych w tym roku Piotr Czer­niaw­ski stwier­dził, iż poezja z kolej­nych For­tów i Por­tów zane­go­wa­ła to, co było wcze­śniej.

Te skąd­inąd wca­le róż­ne wypo­wie­dzi (powierz­chow­na publi­cy­sty­ka, ste­reo­ty­po­we pyta­nia, efek­tow­ny tytuł pro­gra­mu, opi­nia kry­tycz­no­li­te­rac­ka) łączy jed­no: we wszyst­kich mani­fe­stu­je się pra­gnie­nie wiel­kiej zmia­ny. Powia­da­cie zatem, że chce­cie rewo­lu­cji. Para­fra­zu­ję pierw­szą linij­kę pio­sen­ki Beatle­sów, gdyż bar­dzo mi odpo­wia­da­ją jej wie­lo­znacz­ność  i iro­nia. W 1968 roku, jak­że prze­cież rewo­lu­cyj­nym, Len­non poło­żył się na pod­ło­dze stu­dia i wol­nym, nie­co roz­le­ni­wio­nym gło­sem jął śpie­wać o rewo­lu­cji…

W tego­rocz­nym Por­cie za dużo było przed­się­wzięć auto­mi­to­lo­gi­zu­ją­cych, zabra­kło nato­miast solid­niej­sze­go poga­da­nia o tym, co dzię­ki For­tom i Por­tom sta­ło się w poezji pol­skiej. Bo wiel­ka zmia­na po roku 1989 nie­wąt­pli­wie się doko­na­ła, tyle że – co dziś, z per­spek­ty­wy histo­rycz­no­li­te­rac­kiej, cał­kiem nie­źle już widać – była to wła­śnie zmia­na, skła­da­ją­ca się na cały skom­pli­ko­wa­ny i zróż­ni­co­wa­ny pro­ces. Zmia­na, a nie rewo­lu­cyj­ne zerwa­nie i cał­kiem nowy począ­tek.

Na począt­ku lat dzie­więć­dzie­sią­tych namięt­nie wycze­ki­wa­no zmia­ny. Sko­ro zmie­nił się ustrój, to musi się też zmie­nić lite­ra­tu­ra. Maria Janion w te dyr­dy ogło­si­ła „wol­ny rynek marzeń” z cze­go pięk­nie podrwi­wa­li Błoń­ski z Pil­chem, zarzu­ca­jąc (skąd­inąd wiel­kiej) huma­ni­st­ce mark­si­stow­skie myśle­nie na zasa­dzie baza – nad­bu­do­wa. Nie­mniej po raz bodaj czwar­ty w XX wie­ku (naj­pierw odzy­ska­nie nie­pod­le­gło­ści w 1918, póź­niej 1956, a ostat­nio w sta­nie wojen­nym) znów się zain­te­re­so­wa­no poezją: cze­ka­no na nowe nazwi­ska. Dwóm zna­ko­mi­tym auto­rom, Świe­tlic­kie­mu i Pod­sia­dle, przy­szło ode­grać rolę kogoś w rodza­ju papu­żek nie­roz­łą­czek nowej poezji pol­skiej. Sły­sze­li o nich nie­le­d­wie wszy­scy: czy­tel­ni­cy gazet, nauczy­cie­le (obaj szyb­ko tra­fi­li do lice­al­nej anto­lo­gii Matu­szew­skie­go), może nawet zna­la­zło­by się paru posłów, któ­rym obaj poeci jakoś się nawet koja­rzy­li. Czy­ta­no ich jako przede wszyst­kim wła­śnie nowych poetów, nie za bar­dzo inte­re­su­jąc się kon­tek­sta­mi ani histo­rycz­ny­mi powi­no­wac­twa­mi. A prze­cież obu moż­na (dziś) opi­sać jako inno­wa­to­rów tra­dy­cji już ist­nie­ją­cych w poezji. I, oczy­wi­ście, nikt z nich nie tra­ci przy tym na ory­gi­nal­no­ści. Nawet rady­kal­ni inno­wa­to­rzy mode­li i języ­ków poezji – Foks, Pió­ro, Sosnow­ski – też nie wzię­li się zni­kąd.

Szóst­ka z Mon­ty Pytho­na sama okre­śli­ła swo­je miej­sce w cią­gło­ści: kie­dy roz­pa­dli się Beatle­si, myśmy się zaczę­li. Nie wyklu­czam, że coś w mia­rę podob­ne­go da się powie­dzieć rów­nież przy innej oka­zji: kie­dy prze­stał się uka­zy­wać „bru­Lion”, zaczął się Fort Legni­ca i jego cią­gi dal­sze. Jasne, w Legni­cy ani Wro­cła­wiu aż tak się nie liczy­ła stra­te­gia skan­da­lu, idzie mi o coś inne­go. Otóż naj­pierw „bru­Lion”, a póź­niej Fort – Port – Biu­ro oka­za­ły się istot­ny­mi insty­tu­cja­mi poezji pol­skiej, prze­strze­nia­mi, w któ­rych mogła publicz­nie zaist­nieć, dzię­ki któ­rym łatwiej docie­ra­ła do czy­tel­ni­ków, była bar­dziej roz­po­zna­wal­na (jako nowa poezja pol­ska wła­śnie). Dość szyb­ko zresz­tą nie­któ­rzy auto­rzy bru­lio­no­wi sta­li się auto­ra­mi por­to­wy­mi czy biu­ro­wy­mi.

Rewo­lu­cji for­tecz­no-por­to­wej raczej więc nie było, w Legni­cy i Wro­cła­wiu doko­na­ło się za to coś waż­niej­sze­go: cią­głość poezji pol­skiej reali­zo­wa­ła się tam w swej inno­wa­cyj­nej róż­no­rod­no­ści. Nie tyl­ko tam, rzecz jasna, nie­mniej oba mia­sta wie­lo­krot­nie będą się powta­rzać w adre­sach biblio­gra­ficz­nych histo­rii poezji z prze­ło­mu wie­ków.