Raczej się zbarbaryzowało, ogólnie

Spoj­rze­nie na mija­ją­ce dwu­dzie­sto­le­cie z per­spek­ty­wy biblio­te­ki lub biblio­gra­fii uspo­ka­ja: jest mnó­stwo dobrych ksią­żek i cza­so­pism. Inna rzecz, że nie ma ani solid­nej biblio­gra­fii obej­mu­ją­cej te dwie deka­dy, próż­no by też zapew­ne szu­kać biblio­te­ki, w któ­rej nie bra­ko­wa­ło­by jed­nej, dru­giej albo i nawet dzie­sią­tej waż­nej książ­ki. I tu zaczy­na się nader przy­kra część histo­rii lite­ra­tu­ry pol­skiej lat 1989–2009, czy­li upa­dek wie­lu insty­tu­cji. Na inny spo­sób powta­rza się sytu­acja peere­low­ska: jak to wte­dy ujął bodaj Bal­ce­rzan, jest dobra lite­ra­tu­ra, nie ma życia lite­rac­kie­go. Owszem, są nowe, waż­ne insty­tu­cje, powsta­ły wydaw­nic­twa abso­lut­nie nie do prze­ce­nie­nia, zda­rza­ją się poważ­ne lite­rac­kie i kry­tycz­ne dys­ku­sje – obok tego prze­cież lite­ra­tu­rą krę­ci się w roz­ma­itych medial­no-towa­ro­wych obie­gach, upa­da ona do roli przed­mio­tu zawi­nię­te­go w gaze­tę – cóż z tego, że naj­now­szą.

Inte­li­gen­cja pol­ska popeł­ni­ła pewien fatal­ny w skut­kach błąd. Przyj­mu­jąc w 1989 idee „Gaze­ty Wybor­czej”, pierw­szej nie­za­leż­nej gaze­ty w tym kra­ju od roku 1939, przy­ję­ła zara­zem i uzna­ła za swój język gaze­ty. I nie mówię już teraz o kon­kret­nym tytu­le ani (tym mniej) o poli­ty­ce. Cho­dzi mi o uprosz­czo­ny dys­kurs o kul­tu­rze, o dwie tezy zawar­te nie­le­d­wie w każ­dym pra­so­wym czy innym, za prze­pro­sze­niem, medial­nym tek­ście:

1. Nasza gazeta/stacja jest naj­waż­niej­sza.
2. Musi­my bar­dzo uwa­żać, żeby nasz czytelnik/ widz/ słu­chacz nie zwich­nął sobie głów­ki przy odbio­rze.

Nie ma już (poza „Tygo­dni­kiem Powszech­nym”) tygo­dni­ków spo­łecz­no-kul­tu­ral­nych daw­ne­go typu, umoż­li­wia­ją­cych szyb­ką, a zara­zem nie­płyt­ką wymia­nę kry­tycz­nych sądów. Tak zwa­ne „tygo­dni­ki opi­nii” to napraw­dę coś inne­go; pro­szę zresz­tą zauwa­żyć, jak bar­dzo sta­ją się te tytu­ły nie­odróż­nial­ne.

Cóż, praw­dzi­we życie lite­ra­tu­ry trwa w wier­szach, ese­jach, powie­ściach, w kom­pe­tent­nych recen­zjach, w kwar­tal­ni­kach i mie­sięcz­ni­kach, w paru księ­gar­niach i biblio­te­kach, oczy­wi­ście w poważ­nej kry­ty­ce i lite­ra­tu­ro­znaw­stwie.

A kul­tu­ra nie jest dodat­kiem do mediów.