Wolno po brzegach

Czy­ta­nie, wró­że­nie z daty tym razem zda się na nic, rok 2013 zapo­wia­dał się pod tym wzglę­dem zło­wiesz­czo, a oka­zał łaska­wy. Może zatem wró­że­nie z tytu­łów?

„Prze­kre­ślo­ny począ­tek”. Bo naj­waż­niej­sze sta­ły się dla mnie książ­ki auto­rów, któ­rzy z Biu­rem Lite­rac­kim nie byli zwią­za­ni na począt­ku swej twór­czo­ści. Szcze­gól­nie dwa tomi­ki się­ga­ją­ce odpo­wied­nio kil­ka­dzie­siąt i kil­ka­na­ście lat w prze­szłość.

Prze­kre­ślo­ny począ­tek odsy­ła do tytu­łu utwo­ru Ryszar­da Kry­nic­kie­go, któ­ry zna­lazł się rów­nież na okład­ce wyda­ne­go wcze­sną wio­sną wybo­ru dwu­dzie­stu dwóch wier­szy poety z lat 1965–2010. To książ­ka nie­zwy­kła (powie­dzia­ła­bym hołd, gdy­by nie nie­zno­śny patos tego sło­wa), pod każ­dym wzglę­dem (tak­że gra­ficz­nym) zgod­na z cha­rak­te­rem tej poezji; asce­tycz­na i prze­bo­ga­ta jed­no­cze­śnie, zapra­sza­ją­ca do clo­se reading, do zży­cia z każ­dym poje­dyn­czym wier­szem (albo do ponow­ne­go prze­ży­cia go).

Tak samo waż­ny był dla mnie retro­spek­tyw­ny zbiór poezji Justy­ny Bar­giel­skiej Szyb­ko przez wszyst­ko, na któ­ry skła­da­ją trzy tomi­ki poprze­dza­ją­ce Bach for my baby (zresz­tą rów­nież w tym roku uka­za­ło się dru­gie, posze­rzo­ne wyda­nie tej zna­ko­mi­tej książ­ki): Dating ses­sions, Chi­na ship­ping i Dwa fia­ty; zwłasz­cza dwa pierw­sze są w zasa­dzie, poza czy­tel­nia­mi biblio­tek, nie­do­stęp­ne. Zna­ne i nie­zna­ne. Tra­fi­łam tu na wiersz (wiersz do mnie wresz­cie tra­fił?), o któ­rym wiem, że będę do nie­go wra­cać. Wiersz, w któ­rym sku­pia się chro­pa­wa wraż­li­wość Bar­giel­skiej. Wiersz z wnę­trza nie­wła­sne­go, a jak­by wła­sne­go, macie­rzyń­stwa, o nie­ludz­kiej śmier­ci i o ludz­kim okru­cień­stwie, na razie wię­cej o nim nie napi­szę. Zbyt jest cen­ny, by poświę­cić mu zale­d­wie kil­ka słów.

Ta fra­za „szyb­ko przez wszyst­ko” przy­szła do mnie jako pierw­sza, kie­dy zapro­po­no­wa­no mi udział w deba­cie. Może dla­te­go, że od razu wie­dzia­łam – „szyb­ko przez wszyst­ko” nie uda­ło­by się, nawet gdy­bym bar­dzo chcia­ła, gdy­by pojem­ność tego rodza­ju wypo­wie­dzi była znacz­nie więk­sza. Nie wszyst­kie bowiem książ­ki wyda­ne przez Biu­ro Lite­rac­kie w tym roku (i w latach poprzed­nich zresz­tą też) były moimi książ­ka­mi naj­waż­niej­szy­mi. Na szczę­ście. Wydaw­nic­two nie jest od tego, aby nie­odmien­ne tra­fiać w gusta jed­nej czy­tel­nicz­ki. Wydaw­nic­two powin­no rów­nież posze­rzać wraż­li­wość, moż­li­wo­ści odbio­ru. Biu­ro Lite­rac­kie dba o – powie­dzia­ła­bym – kon­tro­lo­wa­ną poli­fo­nię, publi­ku­je twór­ców zna­nych i zapo­zna­nych, repre­zen­tu­ją­cych róż­ne, nie­kie­dy dys­ku­tu­ją­ce ze sobą idio­my, zawsze jed­nak twór­ców sta­wia­ją­cych czy­tel­ni­kom róż­ne­go rodza­ju wyzwa­nia. Odby­wa­ją­cy się pod szyl­dem wydaw­nic­twa wie­lo­głos (wciąż roz­sze­rza­ny, prze­cież dziś rów­no­praw­ne z serią poetyc­ką – serie pro­za­tor­ska czy trans­la­tor­ska, do nie­daw­na jesz­cze sytu­owa­ły się na mar­gi­ne­sie jego dzia­łal­no­ści) nie kłó­ci się z bar­dzo wyraź­nym, roz­po­zna­wal­nym pro­fi­lem ofi­cy­ny.

Więc o Biu­rze Lite­rac­kim myślę tytu­łem zna­ko­mi­te­go tomu Her­ty Mül­ler – Kola­że. Same Kola­że (w prze­kła­dzie Lesz­ka Sza­ru­gi) były wła­śnie jed­nym z moich tego­rocz­nych odkryć, są świa­dec­twem pod­ję­cia odważ­ne­go wyzwa­nia. I spro­sta­nia jemu. Wydaw­cy szcze­gól­nie zadba­li o tak waż­ną w przy­pad­ku tej książ­ki stro­nę gra­ficz­ną. Wier­sze budo­wa­ne ze słów, liter wycię­tych z gazet przy­po­mi­na­ją ano­ni­my, a może wręcz dono­sy, ale „dono­sy na rze­czy­wi­stość”, przej­mu­ją­ce, mówią o jej roz­pa­dzie i jed­no­cze­śnie pró­bu­ją odzy­skać język zawłasz­czo­ny przez reżim. W pew­nym sen­sie ta książ­ka, gdy potrak­to­wać ją jako swo­istą hiper­bo­lę, daje wgląd we współ­cze­sną kon­dy­cję poezji, nie tyl­ko w sytu­acji poli­tycz­ne­go, tota­li­tar­ne­go osa­cze­nia. I dla­te­go jest może symp­to­ma­tycz­na, gdy myśli­my o dzia­łal­no­ści wro­cław­skie­go wydaw­nic­twa.

Z kolei moje naj­in­ten­syw­niej­sze zapew­nio­ne przez Biu­ro Lite­rac­kie czy­tel­ni­cze prze­ży­cia tej jesie­ni są nie­po­etyc­kie sen­su stric­to. Mam na myśli zbio­ry szki­ców Joan­ny Muel­ler (Powle­kać rosną­ce) i Pio­tra Maty­wiec­kie­go (Myśli do słów). Każ­dy oczy­wi­ście z innych powo­dów. Pierw­sza z ksią­żek to soma­tycz­na auto­bio­gra­fia czy­tel­nicz­ki, któ­ra swo­imi i nie­swo­im języ­ka­mi, swo­imi i nie­swo­im wier­sza­mi opo­wia­da o cią­ży jako naj­bar­dziej rady­kal­nym naru­sze­niu inte­gral­no­ści ludz­kie­go cia­ła i toż­sa­mo­ści. Prze­my­śle­nie i zdy­stan­so­wa­nie się do wszel­kich zna­nych dys­kur­sów czy­ni z Powle­kać rosną­ce jedy­ną tego rodza­ju publi­ka­cję w języ­ku pol­skim. Nato­miast książ­ka Maty­wiec­kie­go, kie­dy piszę te sło­wa, jesz­cze się nie uka­za­ła, na razie zaj­rza­łam tyl­ko do spi­su tre­ści, poje­dyn­cze szki­ce znam skąd­inąd, jak ese­je o Bole­sła­wie Leśmia­nie czy o Krzysz­to­fie Kami­lu Baczyń­skim, może jeden z pięk­niej­szych o tym poecie. Autor Kamie­nia gra­nicz­ne­go czy­ta i inter­pre­tu­je w niszy, zdzie­ra ety­kiet­ki ze zna­nych okła­dek.

Osob­ną lek­tu­rą i tego­rocz­ną, i zeszło­rocz­ną, i z jesz­cze wcze­śniej­szych lat jest w moim przy­pad­ku zakład­ka „zapo­wie­dzi” na stro­nie inter­ne­to­wej Biu­ra Lite­rac­kie­go. I tym razem z niej wró­żę – czy­ta­jąc o mają­cym się uka­zać wybo­rze poezji Zuzan­ny Gin­czan­ki Wnie­bo­wstą­pie­nie zie­mi (przy­go­to­wy­wa­nym przez Tade­usza Dąbrow­skie­go w nie­oce­nio­nej serii „44. Poezja pol­ska od nowa”) czy o tomie oko­ło dwu­stu wier­szy Jac­ka Pod­sia­dły Być może nale­ża­ło mówić (pod redak­cją Pio­tra Śli­wiń­skie­go), któ­ry w moim prze­ko­na­niu ma szan­sę stać się waż­nym wyda­rze­niem (zno­wu z gatun­ku „prze­kre­ślo­ne­go począt­ku”) – wró­żę, jakich dwa­na­ście mie­się­cy nad­cho­dzi.