Emily forever

W ponie­dzia­łek Emi­ly ma iść na komen­dę poli­cji. Już od śro­dy, kie­dy póź­no po pra­cy otwo­rzy­ła skrzyn­kę pocz­to­wą i zna­la­zła wezwa­nie w bia­łej koper­cie, zasta­na­wia się, co powie, jak prze­bie­gnie to spo­tka­nie, o co ją będą pytać, jak będą wyglą­dać wnę­trza komen­dy, poko­je, twa­rze i mun­du­ry.

Na kart­ce scho­wa­nej teraz w toreb­ce Em jest napi­sa­ne, że ją wzy­wa­ją i że o godzi­nie 13, i jesz­cze jest tam adres.

Pablo nie dzwo­ni teraz pra­wie wca­le (to zna­czy: dzwo­ni, gdy ma ocho­tę), ale kil­ka dni temu zadzwo­nił i powie­dział, że jest zim­no i że był dłu­go na dwo­rze, ale nie wyja­śnił, jak dłu­go ani gdzie wła­ści­wie jest. To jego decy­zja, czy jej powie, ona nie może tego od nie­go żądać, poza tym Pablo dodał, że ludzie w ogó­le za dużo żąda­ją, ludzie są trud­ni i nie chcą mu zapła­cić pie­nię­dzy, któ­re mu się nale­żą od jakie­goś zło­dzie­jasz­ka. Zano­co­wał u kole­gi, dostał wła­sny pokój, wła­sne łóż­ko, a kole­ga poka­zał mu, jak się robi napraw­dę dobre nale­śni­ki z jajek, mąki, mle­ka i bana­nów, bana­ny trze­ba roz­gnieść widel­cem i to waż­ne, żeby były doj­rza­łe i mięk­kie. Nale­śni­ki są tro­chę grub­sze niż zwy­kle i mają takie jak­by grud­ki, powie­dział Pablo, a dzię­ki bana­nom robią się słod­sze i jesz­cze lep­sze, jak się je posma­ru­je kre­mem cze­ko­la­do­wym. Poło­żył się spać, a następ­ne­go dnia oka­za­ło się, że znik­nę­ła zarów­no komór­ka Pabla, jak i ten kole­ga, więc teraz on dzwo­ni do Emi­ly z inne­go tele­fo­nu. Wczo­raj ogrza­ło go tro­chę słoń­ce, nie bar­dzo, ale tro­chę, był na dwo­rze może mak­sy­mal­nie ze dwie godzi­ny i cho­dził po takich bar­dziej pustych uli­cach, na wypa­dek, gdy­by mia­ła prze­je­chać poli­cja. Emi­ly nie może dość do sło­wa, bo on wciąż gada jak naję­ty, więc ona prze­ry­wa mu w koń­cu i mówi: „Ale ja jestem w cią­ży, nie możesz tak po pro­stu się z tego wypi­sać”, na co on oświad­cza, że już musi koń­czyć.

Brzuch jest wiel­ki i cięż­ki, Em musi poru­szać się powo­li, pod­trzy­my­wać ten brzuch, wszy­scy inni pasa­że­ro­wie wysia­da­ją­cy z metra prze­ci­ska­ją się koło niej w pośpie­chu, nie mają cza­su, a ona chce zama­chać ręką i powie­dzieć „Zacze­kaj­cie na mnie”. Em nadal jest na pero­nie, gdy wszy­scy pozo­sta­li zdą­ży­li już dotrzeć do rucho­mych scho­dów.

Całą dro­gę na komen­dę musi prze­być pie­szo, a dro­ga jest dość dłu­ga, trze­ba tro­chę podejść pod gór­kę, poko­nać kil­ka skrzy­żo­wań, a potem wejść przez drzwi, sta­nąć przy kon­tu­arze i powie­dzieć, kim się jest i z kim się ma umó­wio­ne spo­tka­nie. Em zapla­no­wa­ła, co powie, wyobra­ża sobie sto­ją­ce­go za kon­tu­arem umun­du­ro­wa­ne­go poli­cjan­ta, któ­ry ją woła, a ona wte­dy wsta­je i mówi, jak się nazy­wa, po czym wyja­śnia, że zosta­ła wezwa­na na prze­słu­cha­nie, poli­cjant pro­wa­dzi ją do inne­go poko­ju, przez kory­tarz, idą, a on poda­je jej ramię, by mogła się na nim wes­przeć.

Ale nic z tych rze­czy, kobie­ta za kon­tu­arem posy­ła ją dalej na trze­cie pię­tro i każe skrę­cić w dłu­gi kory­tarz po lewej stro­nie. Em znaj­du­je tam toa­le­tę, sika i dłu­go sie­dzi na sede­sie, by mieć choć chwi­lę spo­ko­ju, tro­chę odpo­cząć, bo boli ją brzuch, tak dłu­go wstrzy­my­wa­ła mocz. Wkła­da tro­chę papie­ru w majt­ki, spusz­cza wodę, myje ręce i prze­glą­da się w lustrze.

Dosta­je kawę w małym tek­tu­ro­wym kubecz­ku. Wle­wa do niej trzy pako­wa­ne poje­dyn­czo śmie­tan­ki i mie­sza małym pal­cem. Nie bar­dzo wie, od cze­go ma zacząć, poli­cjant­ka pro­po­nu­je, żeby opo­wie­dzia­ła o pierw­szym spo­tka­niu z Pablem. Czy dało­by się je opi­sać? „Jeste­śmy zain­te­re­so­wa­ni wszyst­kim, co pozwo­li nam zyskać szer­szy ogląd spra­wy” – wyja­śnia poli­cjant­ka.

Em opo­wia­da wszyst­ko, co przyj­dzie jej do gło­wy, snu­je histo­rię swo­je­go życia. Słu­cha­ją­ca tej histo­rii poli­cjant­ka zie­wa trzy i pół raza (jed­no ziew­nię­cie uda­je jej się zdu­sić).

Em widy­wa­ła Pabla wie­le razy w cią­gu swo­je­go życia, w pew­nym sen­sie zawsze zwra­ca­ła na nie­go uwa­gę, czyż nie? Raz zoba­czy­ła go w skle­pie. Mia­ła wte­dy pięt­na­ście lat. On – chy­ba sie­dem­na­ście. Nie wie­dzia­ła, w jakim dokład­nie był wie­ku, cho­dził kie­dyś do jej szko­ły, ale nie była pew­na, do któ­rej kla­sy. Stał wte­dy w skle­pie i porząd­ko­wał towa­ry. Pra­co­wał wła­śnie nad papie­rem toa­le­to­wym, co było trud­nym zada­niem, bo pacz­ki są ogrom­ne i gdy tyl­ko klient je roz­ry­wa, by wziąć sobie rol­kę, robią się wiel­kie dziu­ry i wszyst­ko wyglą­da nie­ład­nie. Gdy Em poszła do kasy, by zapła­cić, Pablo przy­biegł ją obsłu­żyć, prze­sko­czył przez sto­ją­cą na pod­ło­dze skrzyn­kę z napo­ja­mi, bar­dzo szyb­ko i bez wysił­ku, jak bły­ska­wi­ca, nie, jak zawo­do­wy spor­to­wiec. Ich spoj­rze­nia się skrzy­żo­wa­ły, ale nie roz­ma­wia­li ze sobą, on tyl­ko powie­dział, ile Em ma zapła­cić i spy­tał, czy chce para­gon.

Em ma sie­dem­na­ście lat za pierw­szym razem, gdy roz­ma­wia z Pablem, za pierw­szym razem, gdy roz­ma­wia­ją tak napraw­dę, na impre­zie w pra­cy, a Pablo kła­dzie swo­ją pła­ską dłoń mię­dzy łopat­ka­mi Em, gdy ta wsta­je od sto­łu, bo nie chce, żeby upa­dła. Piła piwo razem z inny­mi, jest pija­na, mówi bar­dzo dużo i bar­dzo szyb­ko, tak szyb­ko, że cza­sem pomi­ja całe sło­wa albo ich czę­ści. Pablo, któ­ry pra­cu­je w innym skle­pie, mówi: „Czy ja cię nie widzia­łem gdzieś wcze­śniej?” A Em odpo­wia­da: „Nie, raczej nie sądzę”, na co Pablo: „Ależ tak, robi­łaś zaku­py w tym skle­pie, w któ­rym pra­cu­ję”, Em zaś rzu­ca: „Nie, to była moja sio­stra”.

Em widzi oczy­ma duszy Pabla na impre­zie, bia­łe spodnie i bia­ły T‑shirt z pół­okrą­głym wycię­ciem pod szy­ją. Czar­ny pasek i czar­na blu­zo-kami­zel­ka z kap­tu­rem. Pablo był może niski, ale za to bar­dzo miły i kocha­ny, bar­dzo ser­decz­ny, gdy chciał takim być. (Nie rozu­miem, co ona w nim widzi, nie wiem, jak moż­na się zako­chać w takim czło­wie­ku, on ma uśmiech, któ­ry zaj­mu­je za dużo miej­sca na twa­rzy).

Cza­sem miłość się do nas zakra­da, cza­sem razi jak grom z jasne­go nie­ba, a Em nie potra­fi roz­róż­nić tych dwóch przy­pad­ków. EMILY CHCE PRZECIEŻ TYLKO BYĆ KOCHANĄ, to wszyst­ko, cze­go pra­gnie każ­da mło­da dziew­czy­na, czyż nie? Być kocha­ną za swój wygląd (?) i swo­ją mło­dość (??), a póź­niej czło­wiek bywa kocha­ny za inne rze­czy, za coś głęb­sze­go, ale ona tego nie chwy­ta. Jest zupeł­nie tak, jak­by Emi­ly nie mogła roz­wi­nąć opo­wie­ści o swo­im zako­cha­niu, nie wie, co ono ozna­cza i nie jest w sta­nie go opi­sać jako cze­goś poza tym, że Pablo jest dobry i miły. Czyż­by to było jak użą­dle­nie osy, któ­re z począt­ku boli, ale póź­niej zmie­nia się w małą brą­zo­wą kro­pecz­kę na dło­ni? Jak wyja­śnić miłość na prze­słu­cha­niu, to zna­czy na spo­tka­niu, nie prze­słu­cha­niu, jak wyja­śnić je rze­czo­wej poli­cjant­ce, któ­ra zapi­su­je na kart­ce rze­czo­we i krą­głe lite­ry?

„To było faj­ne spo­tka­nie” – mówi Em – „on sie­dział na kana­pie i cały czas na mnie zer­kał, a ja zer­ka­łam na nie­go, pomy­śla­łam sobie wte­dy, że może coś z tego być, i fak­tycz­nie tak się sta­ło”.

A potem Pablo poszedł z nią do domu, wspiął się na wszyst­kie scho­dy i wszedł do jej nie­wiel­kie­go miesz­ka­nia, ona go opro­wa­dzi­ła, tu jest kory­tarz, tu toa­le­ta, tu jest kuch­nia, a tu moje rze­czy, Pablo zaś rozej­rzał się dooko­ła, dotknął szkla­ne­go ptasz­ka sto­ją­ce­go na pół­ce, tak, była tego cał­kiem pew­na, a na koniec usiadł na kana­pie. Em zaję­ła miej­sce obok nie­go, a wte­dy Pablo poło­żył jej dłoń na ramie­niu, ona zaś dosta­ła gęsiej skór­ki, któ­ra roze­szła się od punk­tu jego dotknię­cia w dół, po całych ple­cach.

Czy jest wte­dy czy­sta i nie­win­na? Do chwi­li, gdy roz­ło­ży­ła nogi w łóż­ku i może na boisku pił­kar­skim, na boisku pił­kar­skim w środ­ku nocy, jest tro­chę jak szes­na­sto­lat­ka, któ­ra nie rozu­mie, jak to jest zacząć z kimś być, wyda­je jej się, że ludzie na sie­bie patrzą i to się po pro­stu dzie­je. W przy­pad­ku Pabla wyglą­da to podob­nie, on też nicze­go nie wie. Nicze­go nie wie­dzą, krę­cą się po mie­ście, są jasne let­nie noce, w powie­trzu uno­si się zapach bzów, Pablo zry­wa bez i go zja­da, to wła­śnie teraz ona nie może mu się oprzeć, po pro­stu musi cały czas o nim myśleć. Co w nim ją urze­kło? A tak, że Pablo wyda­wał się bar­dzo dobry i miły, że dotknął jej ramie­nia i zapy­tał, czy to dla niej okej, że poło­żył dłoń na jej ramie­niu, czy ta dłoń ją pokle­pa­ła, ści­snę­ła jej ramię, czy na nim spo­czę­ła? Em nie pamię­ta. Ser­ce jej wali­ło (podob­nie jak ser­ce Pabla), robi­ła coś takie­go po raz pierw­szy w życiu. Ale dzie­je się wię­cej. Em mówi, że wie­lo­krot­nie upra­wia­ła seks z Pablem, po kil­ka razy dzien­nie, może powin­na bar­dziej wejść w szcze­gó­ły, powie­dzieć, że Pablo lubił to robić na prze­szklo­nym bal­ko­nie, twarz Em była przy­ci­śnię­ta do szy­by i musia­ła potem zmy­wać powsta­łe w ten spo­sób śla­dy.

Pablo wysy­ła ese­me­sy, tele­fon Em z klap­ką jest zamknię­ty, a gdy go otwie­ra, na ekra­nie poja­wia się duża iko­na żół­tej koper­ty. CO TAM, pisze Pablo. I pisze rów­nież: CO ROBISZ? JESTEŚ W DOMU? JESTEŚ W DOMU? MOGĘ PRZYJŚĆ?

A póź­niej Pablo jej mówi, że będą razem przez kil­ka lat, potem się prze­pro­wa­dzą, wyja­dą do Kosta­ry­ki, jest tam pięk­nie, albo nie, wró­cą do San­tia­go, kupią samo­chód, nowy samo­chód, będą mie­li dziec­ko, potem jesz­cze jed­no, dzie­ci mogą miesz­kać u jego rodzi­ny, ty nawet nie będziesz musia­ła pra­co­wać. „Nie będziesz tęsk­ni­ła za tym, co masz tutaj” – mówi Pablo.

To spra­wia­ło, że czu­ła łasko­ta­nie w brzu­chu.

Poli­cja myśli, że Em wie coś o Pablu i o zna­le­zi­sku w tam­tym miesz­ka­niu, a Em nie rozu­mie, cze­mu ją wypy­tu­ją, zapra­sza­ją, prze­słu­chu­ją, nie wie prze­cież nicze­go, co mia­ło­by jakieś zna­cze­nie. Napraw­dę nic nie wie. Wyobra­ża sobie, że wie wię­cej, że gdy Pablo wycią­ga z kie­sze­ni bank­no­ty, to ona poj­mu­je, skąd one się wzię­ły, przez czy­je prze­szły ręce, kto z kim roz­ma­wiał. Wyobra­ża sobie, że on kupu­je hero­inę, choć nawet nie wie do koń­ca, co to takie­go, i że daje pie­nią­dze Ousma­no­wi, pod jaki­miś scho­da­mi, pod scho­da­mi na klat­ce. Pablo spra­wiał, że Em czu­ła się jak cele­bryt­ka (?), czu­ła się pięk­na, dosta­ła od nie­go wisio­rek z motyl­kiem, a gdy szła uli­cą w stro­nę Pabla, sie­dzą­ce­go na krze­śle przy sto­le w knaj­pia­nym ogród­ku, to on potra­fił zagwiz­dać na jej widok. Czyż­by ona tak wła­śnie myśla­ła, że wiel­kie gwiaz­dy są nie­ska­zi­tel­ne i prze­bo­jo­we? Pablo spra­wiał, że Em mało spa­ła i mało jadła, tro­chę od tego schu­dła. Raz Pablo zabrał ją ze sobą do porząd­nej restau­ra­cji z bia­ły­mi obru­sa­mi i ład­ny­mi kie­lisz­ka­mi i Em mogła wte­dy zamó­wić, co tyl­ko chcia­ła. „Co tyl­ko chcę?” – zapy­ta­ła Em, patrząc na ceny, któ­re były absur­dal­nie wyso­kie, a Pablo poki­wał gło­wą. „Dla cie­bie wszyst­ko” – powie­dział nawet. Dla­te­go też Em zamó­wi­ła obiad i dwa kie­lisz­ki wina, dobrze to pamię­ta, ale o tym nie mówi, no i mimo że nie wzię­ła dese­ru, to Pablo wściekł się na całą restau­ra­cję, gdy zoba­czył rachu­nek, suge­ro­wał, by ucie­kli od sto­łu, dokład­nie spraw­dzał, czy nie ma jakie­goś błę­du w wyli­cze­niach i nie zosta­wił kel­ne­ro­wi napiw­ku.

Em myśli o twa­rzy Pabla, zna­mie­niu na jego policz­ku i żół­ta­wej cerze. To boli, gdy Em myśli o tym, że Pablo ją porzu­cił, zaczy­na ją boleć gło­wa. Bo czyż nie to wła­śnie ją spo­tka­ło?

Mogła­by powie­dzieć, że cia­ło Pabla jest, to zna­czy nie, cia­ło Pabla było chu­de i żyla­ste, jego czo­ło prze­waż­nie się świe­ci­ło, choć cza­sem bywa­ło też zupeł­nie suche. Em myśla­ła sobie, że jego cia­ło musi być jak rodzyn­ka, bo nigdy nie widzia­ła, żeby on pił wodę. Pablo czę­sto pił kawę, naj­le­piej od razu cały dzba­nek, czte­ry albo pięć kub­ków jeden po dru­gim, albo kil­ka kub­ków kawy roz­pusz­czal­nej, mnó­stwo tek­tu­ro­wych kubecz­ków z eks­pre­su w mar­ke­cie Rema, no ale rzad­ko pił wodę. Nie pił jej po tym, jak się ze sobą kocha­li, nie pił wody po prze­bu­dze­niu, nawet po wie­czo­rze z wie­lo­ma szkla­necz­ka­mi Jac­ka Daniel­sa.

Co się sta­nie z dziec­kiem, czy będziesz je wycho­wy­wać zupeł­nie sama, czy masz pie­nią­dze, prze­cież potrze­bu­jesz wię­cej pie­nię­dzy, nie będzie ci star­czyć pie­nię­dzy, co, jeśli popad­niesz w nędzę, jak mogę ci pomóc, chcia­ła­by zapy­tać mat­ka, ale nie wie, jak to zro­bić i dla­te­go mil­czy.

Wcho­dzi do miesz­ka­nia, przej­mu­je je, jej zapach, jej rze­czy są wszę­dzie. Mat­ka ma ze sobą waliz­kę na kół­kach, sta­wia ją na pod­ło­dze przy kana­pie, w środ­ku leżą ubra­nia, schlud­nie poskła­da­ne w kost­kę i pocho­wa­ne w folio­wych toreb­kach. Mat­ka spę­dza cały dzień, kupu­jąc nowe rze­czy do miesz­ka­nia. Miski, podusz­ki, uchwy­ty do garn­ków, ozdo­by świą­tecz­ne, butel­ki ze smocz­kiem i maleń­kie dzie­cię­ce ubran­ka. Dosta­ła swój wła­sny klucz, będzie przy­cho­dzić i wycho­dzić, kie­dy jej pasu­je, dziec­ko poja­wi się już wkrót­ce, a wte­dy dobrze jest być we dwie, mówi mat­ka, gdy Em wyła­nia się z łazien­ki. Kie­dy ty się uro­dzi­łaś, nasza sytu­acja też nie była do koń­ca usta­bi­li­zo­wa­na, mie­li­śmy taka brud­ną sofę, po kimś odzie­dzi­czo­ną. Jak będę zosta­wać na noc, to mogę spać na kana­pie, mówi rów­nież. Ma to być ze stro­ny mat­ki coś w rodza­ju pocie­sze­nia. Mat­ka ście­ra kurze i szo­ru­je łazien­kę, spry­sku­je lustro nie­bie­skim pły­nem do mycia i pole­ru­je szkło ręcz­ni­kiem kuchen­nym, usta­wia rze­czy Em na sto­le w salo­nie, Emi­ly leży na kana­pie, a mat­ka wska­zu­je na każ­dy przed­miot. Chcesz to zatrzy­mać? Do cze­go to słu­ży? Napraw­dę musisz mieć aż dwie sztu­ki? Więk­szość rze­czy lądu­je w czar­nym wor­ku na śmie­ci, mat­ka usta­wia resz­tę na pół­ce w łazien­ce. Em zgro­ma­dzi­ła przez ostat­nie lata mnó­stwo dziw­nych przed­mio­tów, wie­le z nich po pro­stu u niej zosta­ło, zuży­te kre­my i poroz­cią­ga­ne gum­ki do wło­sów, mydło, spin­ki, wszyst­ko to, co mat­ka nazy­wa bibe­lo­ta­mi, czym jej zda­niem maleń­stwo mogło­by się poka­le­czyć, choć minie prze­cież jesz­cze dużo cza­su, zanim dziec­ko zacznie cho­dzić, a Em uwa­ża, że trud­no jest pozbyć się wszyst­kich tych dro­bia­zgów. W koń­cu mat­ka prze­bi­ja się przez całe miesz­ka­nie, sprzą­ta­jąc i szo­ru­jąc, w powie­trzu uno­si się zapach pły­nu do mycia pod­łóg, a ostat­nia bute­lecz­ka szam­po­nu lądu­je pod umy­wal­ką. No i goto­we, mówi. Teraz powin­naś tyl­ko się zasta­no­wić, gdzie sta­nie łóżecz­ko. Dziec­ko przez pierw­szy rok nie potrze­bu­je aż tylu rze­czy, no ale łóżecz­ko jest koniecz­ne.

Czy ona nie ma przy­pad­kiem swo­jej pra­cy, cze­mu spę­dza tu cały czas?

Jesz­cze dwa lata temu mat­ka pra­co­wa­ła w przed­szko­lu, na oddzia­le dla naj­młod­szych dzie­ci. Była jed­ną z tych asy­sten­tek przed­szkol­nych, któ­re się dener­wu­ją, wewnętrz­nie i zewnętrz­nie, któ­re zaczy­na­ją się jąkać i seple­nić, gdy rodzi­ce przy­cho­dzą ode­brać swo­je malu­chy.

Po wie­lu latach spę­dza­nych na dwo­rze w obszer­nych czer­wo­nych albo nie­bie­skich kom­bi­ne­zo­nach mat­ka stra­ci­ła pew­ne­go dnia rów­no­wa­gę przy huś­taw­kach, pośli­zgnę­ła się na udep­ta­nym, twar­dym śnie­gu i zła­ma­ła sobie bark.

To bar­dzo przy­kre, powie­dzia­ła peda­goż­ka przed­szkol­na, gdy mat­ka musia­ła iść na zwol­nie­nie trwa­ją­ce wie­le tygo­dni czy nawet mie­się­cy. A kie­dy po dłuż­szym cza­sie skar­że­nia się leka­rzom na ból mat­ka musia­ła iść na ope­ra­cję, dyrek­tor­ka powie­dzia­ła to samo i stąd cze­ka­ła już mat­kę krót­ka dro­ga do zasił­ku przej­ścio­we­go, a póź­niej, gdy sta­ła się czło­wie­kiem zupeł­nie bez­u­ży­tecz­nym, do ren­ty.

Pew­ne­go dnia mat­ka mówi coś o pogo­dzie, a potem coś o kimś, kogo spo­tka­ła na skrzy­żo­wa­niu, i jesz­cze doda­je, suro­wym tonem, bo pró­bu­je być sta­now­cza, że Em musi zjeść do koń­ca śnia­da­nie, mówi to też w taki tro­chę żar­to­bli­wy spo­sób, tak jej się przy­naj­mniej wyda­je, bo chy­ba tak zwra­ca­ła się do Em, gdy ta była dziec­kiem, a mimo to Em na nią patrzy, przez sekun­dę, bar­dzo agre­syw­nym wzro­kiem, po czym krzy­czy; NO KURWA TEŻ COŚ i wyplu­wa jogurt z powro­tem do misecz­ki, po czym idzie do łazien­ki. Mat­ka wsta­je dopie­ro po dłuż­szej chwi­li, drżą jej dło­nie, w koń­cu bie­rze misecz­kę z jogur­tem i wsta­wia ją pod bie­żą­cą wodę, zmy­wa tak­że kub­ki po kawie i patel­nię. Och, jest jej tak bar­dzo przy­kro! Nigdy wcze­śniej nie zosta­ła do tego stop­nia ura­żo­na (tak jej się wyda­je), jak to moż­li­we, że jej wła­sna cór­ka zacho­wu­je się w ten spo­sób, mat­ka chcia­ła prze­cież tyl­ko pomóc, nic z tego nie rozu­mie. Myśli o Em jako nasto­lat­ce, przy­po­mi­na sobie, jak Em mia­ła szes­na­ście lat, nie chcia­ła wró­cić do domu i sta­ła przed blo­kiem, wykrzy­ku­jąc do niej prze­kleń­stwa, albo gdy sobie wmó­wi­ła, że prze­nie­sie się do inne­go mia­sta albo inne­go kra­ju, do San­tia­go, mat­ka nie pamię­ta już za dobrze, nie wie, czy San­tia­go to mia­sto, czy kraj, ale na pew­no zapy­ta­ła wte­dy: „Ale dla­cze­go?”, nic z tego nie rozu­mia­ła i była bar­dzo wystra­szo­na, a Em odpar­ła: „Bo tego chcę, chcę się wypro­wa­dzić, jestem doro­sła, nie wtrą­caj się w moje życie”. Mat­ka nie wie­dzia­ła w tym momen­cie, co zro­bić, i dla­te­go wyszar­pa­ła z port­fe­la trzy bank­no­ty stu­ko­ro­no­we i cisnę­ła je w twarz Em, choć wła­śnie sie­dzia­ły w restau­ra­cji i mia­ły miło spę­dzać czas, zjeść uro­czy­sty uro­dzi­no­wy obiad. Mat­ka nie poj­mu­je, cze­mu jej cór­ka urzą­dza takie cyr­ki ani dla­cze­go ona sama sobie wyobra­ża, że Em się nagle jakoś roz­pad­nie, zatra­ci się, że Em sta­nie pew­ne­go dnia na stoł­ku na bal­ko­nie i po pro­stu sko­czy.

Ist­nie­ją jed­nak­że, o czym nie wol­no zapo­mnieć, dwie albo trzy pio­sen­ki, któ­re spra­wia­ją, że dło­nie mat­ki zaczy­na­ją się szyb­ciej poru­szać, że mat­ka pro­stu­je ple­cy i dostrze­ga świa­tło (?) albo nadzie­ję, (?) albo przy­szłość (??), pio­sen­ki, któ­re wspie­ra­ją ją i pcha­ją do dzia­ła­nia. Ta szwedz­ka, w któ­rej śpie­wa­ją: „Kto to wie, nie wiesz ty, kto to wie, nie wiem ja” i ta o tytu­le „Mån­dags­barn”, któ­ra wła­śnie leci w radiu, a mat­ka zmy­wa do jej ryt­mu kub­ki, widel­ce, noże i tale­rze (któ­rych Em nie opłu­ka­ła, przy­le­pi­ły się do nich okrusz­ki chrup­kie­go chle­ba). W tej wła­śnie chwi­li nawet cał­kiem przy­jem­nie jest zmy­wać.

Przed wizy­tą pie­lę­gniar­ki śro­do­wi­sko­wej mat­ka spa­ce­ru­je nie­spo­koj­nie mię­dzy sto­łem w salo­nie a kuchen­nym bla­tem. Wysta­wia na stół róż­ne rze­czy, wafel­ki i dwie słod­kie bułecz­ki z pie­kar­ni, któ­re kroi na pół i ukła­da na tale­rzu. Ter­ko­cze, bar­dzo się przy tym stre­su­jąc: to bar­dzo waż­ne, by Em nie mówi­ła nic kon­kret­ne­go (muszą robić wra­że­nie spo­koj­nych, poka­zać, że to dobre miej­sce do wycho­wy­wa­nia dziec­ka), bo jak powie coś kon­kret­ne­go, to może oni zechcą zabrać im dziec­ko, albo to może zna­czyć, że będą je obser­wo­wać, a w naj­gor­szym wypad­ku umiesz­czą je gdzieś indziej.

Pie­lę­gniar­ka robi rund­kę po miesz­ka­niu, po czym sia­da i wyj­mu­je plik bro­szu­rek oraz notat­nik. Ukła­da bro­szur­ki na sto­le w salo­nie, by Em i mat­ka mogły je obej­rzeć. Wydru­ko­wa­ne hasła gło­szą: witaj w dziel­ni­cy, jak spa­ko­wać tor­bę do szpi­ta­la, chcesz z kimś poroz­ma­wiać, co, jeśli dziec­ko nie prze­sta­je pła­kać. „Naj­waż­niej­sze” – mówi pie­lę­gniar­ka – „jest to, żebyś nie potrzą­sa­ła dziec­kiem, jak się na nie zezło­ścisz, no i kar­mie­nie, dziec­ko będzie chcia­ło jeść od pierw­szej chwi­li”. Ma ze sobą mięk­ką piłecz­kę, któ­ra ma przy­po­mi­nać pierś, i poka­zu­je, jak nale­ży przy­sta­wiać do niej dziec­ko. Mat­ka wspo­mi­na coś o mle­ku mody­fi­ko­wa­nym, a pie­lę­gniar­ka mówi, że zazwy­czaj nie jest ono potrzeb­ne, ale oczy­wi­ście nale­ży je sto­so­wać, jeśli to będzie koniecz­ne, mat­ka zaś wyja­śnia, że Em nie chcia­ła pić z pier­si jako nie­mow­lę, bar­dzo schu­dła i trze­ba jej było dawać butel­kę.

– Ja też zaj­mo­wa­łam się nią sama – mówi mat­ka. – Jej ojciec nie odgry­wał żad­nej roli w naszym życiu.

– Rozu­miem – odpo­wia­da pie­lę­gniar­ka.

– I nigdy nie pła­cił ali­men­tów – doda­je mat­ka. – Więc wszyst­ko na pew­no się uło­ży. No i ja tu prze­cież jestem.

– Dobrze, że Emi­ly ma tak sil­ną mat­kę jak pani – stwier­dza pie­lę­gniar­ka.

Mówi to zupeł­nie tak, jak­by Em była nie­obec­na przy tej roz­mo­wie. A potem zmie­nia temat i zaczy­na wypy­ty­wać o sytu­ację z Pablem.

– Kon­tak­to­wa­łaś się z ojcem dziec­ka? – chce się dowie­dzieć.

– Nie, już ze sobą nie roz­ma­wia­my – odpo­wia­da Em. Bo on nie odbie­ra od niej tele­fo­nów.

– Zazwy­czaj radzi­my w takich sytu­acjach, że dobrze jest pod­pi­sać oświad­cze­nie o ojco­stwie, zanim dziec­ko przyj­dzie na świat, ale moż­na to też zro­bić w szpi­ta­lu – stwier­dza pie­lę­gniar­ka. – Czy on mówił coś wcze­śniej na ten temat, na przy­kład, że nie chce dzie­ci?

Em nie wie, jak ma odpo­wie­dzieć na to pyta­nie. Mówi, że Pablo pla­no­wał przyjść na spo­tka­nie, na któ­rym mia­ło być pod­pi­sa­ne oświad­cze­nie o ojco­stwie.

– Dla wie­lu dzie­ci rela­cja z ojcem jest waż­na (chłop­cu może być trud­niej dora­stać bez taty niż dziew­czyn­ce) – oświad­cza pie­lę­gniar­ka, zupeł­nie jak­by zapo­mnia­ła o wszyst­kim, co przed chwi­lą mówi­ła mat­ka. – Czy macie w rodzi­nie jakichś męż­czyzn, któ­rzy mogli­by was wes­przeć w tym zakre­sie? – pyta.

– Nie – stwier­dza Em.

– Ależ tak, mam prze­cież bra­ta – rzu­ca mat­ka.

Pie­lę­gniar­ka mówi, że mogą razem poszu­kać roz­wią­zań, prze­dys­ku­to­wać to, zanim dziec­ko przyj­dzie na świat. Pisze coś w swo­im notat­ni­ku, nawet nie ruszy­ła kawy, ale za to wypi­ła całą szklan­kę wody.

Po wyj­ściu pie­lę­gniar­ki mat­ka wsta­wia wszyst­kie naczy­nia do zmy­war­ki i ją uru­cha­mia. Prze­cie­ra stół w salo­nie ście­recz­ką i pró­bu­je powie­dzieć coś roz­sąd­ne­go o całej tej sytu­acji, coś o tym, że wszyst­ko się na pew­no uło­ży. Em zdą­ży­ła już włą­czyć tele­wi­zor, a mat­ka też sia­da na kana­pie, kła­dzie sobie sto­py Em na kola­nach i zaczy­na je maso­wać. Może mat­ka coś mówi, pyta, co Em zamie­rza zro­bić, gdy dziec­ko się uro­dzi, bo napraw­dę ją to zasta­na­wia, Em zaś odpo­wia­da, że oczy­wi­ście będzie razem z dziec­kiem, co ma wła­ści­wie ozna­czać, że wie, potra­fi sobie wyobra­zić, jak to wszyst­ko będzie wyglą­dać.

Trud­no zdo­być to, co naj­lep­sze, ale łatwo zado­wo­lić się czymś, co jest pra­wie albo pra­wie-pra­wie naj­lep­sze, tym, co się już ma, tak było w przy­pad­ku mat­ki i ojca, jak rów­nież bab­ci i dziad­ka, i to wła­śnie robi teraz Em, postę­pu­je tak, jak postę­pu­ją z regu­ły kobie­ty, bo trud­no powie­dzieć, co się ma, a cze­go się nie ma, nim nie spró­bu­je się cze­goś inne­go. I tak to wyglą­da aż do tego śro­do­we­go poran­ka, gdy Em jest świad­ki­nią ślu­bu Harry’ego i Meghan w tele­wi­zji i zosta­je skon­fron­to­wa­na z wiel­ki­mi pyta­nia­mi: Czy napraw­dę moż­na to mieć, taki baj­ko­wy ślub? Czy ktoś tego doświad­cza? Bo Har­ry budzi się codzien­nie wcze­śniej niż Meghan, by zapa­rzyć dla niej poran­ną her­ba­tę z mle­kiem i kar­da­mo­nem. I mówi, że Meghan jest jego naj­lep­szą przy­ja­ciół­ką. A ona ma dłu­gą bia­łą suk­nię, Har­ry wygła­sza mowę i patrzy na Meghan ze łza­mi w oczach, zwra­ca­jąc się do niej zdu­szo­nym, łamią­cym się gło­sem.

„Nie tak wyglą­da praw­dzi­wa miłość” – mówi mat­ka do Em, wzdy­cha i wyłą­cza tele­wi­zor, a oczy Em napeł­nia­ją się łza­mi. „Ależ moja mała! Prze­cież to nie jest napraw­dę! Nie tak to wyglą­da w rze­czy­wi­sto­ści” – pocie­sza ją mama.

Mat­ka chce spró­bo­wać poroz­ma­wiać o tym, co się sta­ło przed uro­dze­niem Em, wyda­je jej się, że może to mieć jakieś zna­cze­nie, ale jakie, tego nie jest pew­na, cho­dzi po pro­stu o to, że gdy poja­wia się dziec­ko, mogą zacząć wypły­wać róż­ne rze­czy z prze­szło­ści. Mat­ka ma nie­wiel­kie drew­nia­ne pude­łecz­ko, któ­re jest poma­lo­wa­ne na czar­no i któ­re chcia­ła­by poka­zać Em. Nale­ża­ło kie­dyś do jej ojca, to w pew­nym sen­sie jedy­ny przed­miot, któ­ry po sobie zosta­wił, może Em zechce je poda­ro­wać swo­je­mu dziec­ku, może to dziec­ko będzie ukła­dać w nim biżu­te­rię, mle­cza­ki i pukle obcię­tych wło­sów. „Umar­ła­bym, gdy­bym nadal z nim była” – mówi mat­ka. – „Ale nie zapo­mnia­łam o tam­tym cza­sie, nie mogła­bym o nim zapo­mnieć”. Mat­ka wie, że ojciec jest wiel­ką, czar­ną dziu­rą w życiu Em, wie, że Em nosi w sobie wie­le pytań, któ­re tak jak­by zasty­gły w jej wnę­trzu, ale teraz, gdy cho­dzi w ostat­nich tygo­dniach cią­ży, te pyta­nia mogą znów zostać zada­ne. Mat­ka ma wie­le doświad­czeń, któ­ry­mi chcia­ła­by się podzie­lić. „Mimo wszyst­ko wycho­wy­wa­łam cię sama” – mówi. – „Mimo wszyst­ko już to kie­dyś zro­bi­łam”. „Moż­na zada­wać pyta­nia” – mówi cicho (w ogó­le gada tyle bez­u­ży­tecz­nych rze­czy), do sie­bie samej albo do Em, któ­ra tak czy ina­czej jej nie słu­cha. Em głasz­cze się jed­ną ręką po brzu­chu, bar­dziej leży na kana­pie niż na niej sie­dzi, oczy ma bar­dziej zamknię­te niż otwar­te.

Upły­wa dużo cza­su, zanim Em zbie­ra się na odwa­gę i zaczy­na zada­wać pyta­nia, czę­sto tak bole­sne, że tra­fia­ją w mat­kę niczym pla­sti­ko­we kulecz­ki z zabaw­ko­we­go pisto­le­tu. Jak na przy­kład: „Gdzie był mój ojciec, gdy się uro­dzi­łam?”. Albo: „Cze­mu nie chciał z nami być?.

Sce­na gwał­tu:

Czy w histo­rii lecze­nia Emi­ly jest coś, co może utrud­nić poród?

Czy Emi­ly jest uza­leż­nio­na od leków?

Czy Emi­ly cier­pi na jakieś cho­ro­by, czy mia­ła wcze­śniej obni­że­nia nastro­ju, nawra­ca­ją­ce epi­zo­dy depre­syj­ne, czy doświad­czy­ła napa­ści albo mole­sto­wa­nia?

O to wszyst­ko pyta ta głu­pia położ­na (DLACZEGO), to tyl­ko stan­dar­do­we pyta­nia, na któ­re wszy­scy muszą odpo­wie­dzieć, rze­czy, o któ­rych lepiej mieć poję­cie. Położ­na wkle­pu­je do kom­pu­te­ra wyni­ki pomia­ru brzu­cha, a potem prze­pi­su­je te same infor­ma­cje do kar­ty zdro­wia. Żół­te świa­tło, pla­ka­ty, aku­szer­ka ma dziś na ustach szmin­kę w odcie­niu pudro­we­go różu i mięk­ką twarz, mięk­kie dło­nie, któ­ry­mi doty­ka­ła jej brzu­cha, ugnia­ta­ła go, a teraz te dło­nie lądu­ją na jej kola­nach. Ach, ci wzbu­dza­ją­cy zaufa­nie pra­cow­ni­cy ochro­ny zdro­wia, któ­rzy spra­wia­ją, że ma ocho­tę powie­dzieć im o wszyst­kim! Em tro­chę nie radzi sobie ze sło­wa­mi, kie­dyś czu­ła, nie, ujmu­je to ina­czej, nie wie­dzia­ła wła­ści­wie, co czu­je, może coś w rodza­ju para­li­żu? „Czy takie coś da się czuć?” – pyta gło­śno, a położ­na kiwa gło­wą, bo aku­szer­ka wie, jakie guzicz­ki nale­ży naci­snąć, by z ust cię­żar­nych zaczę­ły wypły­wać sło­wa i całe histo­rie. To po pro­stu waż­ne, by wie­dzieć takie rze­czy przed poro­dem, bo to może wpły­nąć na to, jak sobie będziesz radzić w trak­cie. „Praw­da?” – mówi położ­na.

Em patrzy w sufit.

Em przy­po­mi­na sobie Pabla, któ­ry ją bije, ude­rza raz w poli­czek, ale tyl­ko pła­ską dło­nią. Nie, nie to, nie o tym opo­wia­da, takim klep­nię­ciem nikt się nie przej­mu­je, cho­dzi raczej o coś, co leży scho­wa­ne od wie­lu lat, ale co Em teraz wycią­ga i coś o tym mówi. Potem znów sta­nie się to tajem­ni­cą na kolej­ne lata.

Em przy­po­mi­na sobie jed­ne­go z wuj­ków, któ­ry wpy­cha w nią jeden, dwa, a może trzy pal­ce, kie­dyś, gdy Em ma pięt­na­ście lat i leży przed domem, opa­la­jąc się na zjeź­dzie rodzin­nym. „Zjeź­dzie rodzin­nym?”. Tak, to była taka rodzin­na impre­za uro­dzi­no­wa na wsi. Wujek naj­pierw maso­wał jej nogi na wyso­ko­ści kostek, potem jego ręce prze­su­wa­ły się coraz wyżej, aż w koń­cu ścią­gnął jej majt­ki. Doty­kał jej pupy, a potem pal­ce powę­dro­wa­ły w kie­run­ku jej kro­cza. Po wszyst­kim Em zaczę­ła kopać i ode­pchnę­ła jego dło­nie. Majt­ki od kostiu­mu były jasno­ró­żo­we i mia­ły fal­ban­ki na brze­gach, z jakie­goś powo­du Em je zacho­wa­ła, leżą teraz w kar­to­no­wym pudeł­ku gdzieś w jej poko­ju, nie, powiedz­my raczej, że je wyrzu­ci­ła, bo cze­mu mia­ła­by trzy­mać coś takie­go?

Mówie­nie o tym nie spra­wia jej bólu, ale zaczy­na ją mdlić, a położ­na daje jej szklan­kę wody, zapi­su­je kolej­ne rze­czy na swo­jej kart­ce, jej pismo jest tak drob­ne, że Em nie może go odcy­fro­wać. Po skoń­czo­nej wizy­cie wycho­dzi, całą dro­gę do domu poko­nu­je pie­cho­tą, ten dzień jest dla niej tro­chę dziw­ny, takie dni zawsze są cał­kiem zamo­ta­ne, Em jest roze­dr­ga­na, zmę­czo­na, uci­na sobie dłu­gą popo­łu­dnio­wą drzem­kę i potem nie może zasnąć wie­czo­rem. Ale czy to będzie mia­ło jakieś kon­se­kwen­cje? Nie, wkrót­ce Em znów czu­je się nor­mal­nie, wkrót­ce zmie­nia się to tyl­ko w krzy­żyk w rubrycz­ce na kart­ce papie­ru, któ­rą ona zabie­ra ze sobą na poro­dów­kę, zosta­je to zapo­mnia­ne przez położ­ną i na powrót zapo­mnia­ne przez samą Emi­ly.

Przy­cho­dzi kolej­ny dzień i Emi­ly prze­glą­da się w lustrze. Jest taka cicha, ze swo­imi łza­mi i marze­nia­mi, dla­cze­go nie może nic powie­dzieć?

I czy ona nie ma żad­ne­go hob­by? Bar­dzo dobrze sobie radzi z maki­ja­żem i wło­sa­mi, codzien­nie uży­wa pię­ciu róż­nych pro­duk­tów do pie­lę­gna­cji skó­ry, mogła­by z pew­no­ścią, gdy­by tyl­ko chcia­ła, pójść do szko­ły kosme­tycz­nej i stać się spe­cja­list­ką od dba­nia o cerę albo prze­się­bior­czy­nią w bran­ży sty­li­za­cji brwi.

Potem wycho­dzi słoń­ce, ale tyl­ko na krót­ką chwi­lę, gdy Em stoi na dwo­rze i cze­ka na metro, sło­necz­ne pro­mie­nie pada­ją na jej twarz, a ona uśmie­cha się sze­ro­ko, marsz­czy czo­ło i patrzy w kie­run­ku, z któ­re­go ma przy­je­chać pociąg. Mat­ka Em stoi w kuch­ni i zmy­wa po lun­chu, na któ­ry poda­ła owsian­kę. Wyglą­da przez okno wycho­dzą­ce na sta­cję metra, ale nie widzi na niej Em. Owsian­ka ma gala­re­to­wa­tą kon­sy­sten­cję i zapy­cha zlew. Potem mat­ka idzie do skrzyn­ki, kła­dzie otwar­te koper­ty z rachun­ka­mi w kuch­ni, ukła­da je w schlud­ny sto­sik. Jest jesz­cze jeden plik listów z któ­rym mat­ka w pierw­szej chwi­li nie wie, co ma zro­bić, to kore­spon­den­cja do Pabla. W sumie pięć kopert.

Posta­na­wia w koń­cu scho­wać je do tor­by, któ­rą z kolei cho­wa w szaf­ce.

Gdy Em docie­ra do pra­cy, jest już nie­mal czwar­ta, są dzi­siaj w skle­pie we trój­kę, ona, Mare­wan i Tina, któ­ra cału­je Em na powi­ta­nie oraz ją przy­tu­la, przy­ci­ska się do niej dość dłu­go, wyraź­nie czuć zapach jej per­fum. „To nasz ostat­ni wspól­ny dzień w pra­cy!” – mówi Tina. Nie pyta, czy może dotknąć. Kła­dzie bar­dzo lek­ką dłoń na brzu­chu Em, a Em musi doci­snąć jej rękę nie­co moc­niej, by w ogó­le mogła coś poczuć. Potem sia­da przy kasie. Nie pamię­ta już wszyst­kich kodów na warzy­wa i owo­ce, wini za to cią­żę (zapo­mi­nam tyle rze­czy przez ten brzuch) i za każ­dym razem, gdy ktoś chce kupić jakieś warzy­wo, Emi­ly musi wołać Tinę. Tina musi też kil­ka razy pod­cho­dzić z kar­tą, by wpro­wa­dzić korek­tę, bo Em źle ska­nu­je towa­ry, co wywo­łu­je atak wście­kło­ści u jed­nej z klien­tek: „Nabi­jasz wię­cej niż kupi­łam, pró­bu­jesz mnie oszu­kać, to wyłu­dze­nie pie­nię­dzy”. Em naci­ska guzik wydru­ku zbyt wie­le razy i daje klient­ce pięć para­go­nów, a ona pyta, czy to ma być jakaś demon­stra­cja i wte­dy z ust Em wyry­wa się sło­wo „piz­da”, klient­ka zaś wybie­ga ze skle­pu z papry­ką i żół­tym serem w prze­zro­czy­stej folio­wej toreb­ce, krzy­cząc, że zgło­si to wszyst­ko kie­row­ni­ko­wi. A potem Mare­wan zapra­sza Em na zaple­cze, pro­si ją, by usia­dła na krze­śle, to prze­cież twój ostat­ni dzień, mówi. „Odpocz­nij sobie” – pro­po­nu­je Mare­wan. Włą­cza czaj­nik elek­trycz­ny, wycią­ga z szaf­ki kubek, wkła­da do nie­go toreb­kę z her­ba­tą i nale­wa wody. „Nie przej­muj się tą klient­ką” – mówi Mare­wan na samym począt­ku. „Przy­cho­dzi do nas wie­lu cho­rych ludzi, wiesz, tu zaraz obok jest NAV, Urząd Pra­cy i Opie­ki Spo­łecz­nej. To nie był nikt waż­ny, istot­ni są ci, któ­rzy robią u nas duże zaku­py do domu, tych nie może­my stra­cić.”

Mare­wan doda­je do her­ba­ty Em łyżecz­kę ole­ju koko­so­we­go, to dla nasma­ro­wa­nia jelit, no bo teraz to pew­nie tro­chę zwol­ni­ły obro­ty, mówi i do niej mru­ga. Wiel­kie oka tłusz­czu uno­szą się na powierzch­ni.

Do zamknię­cia zosta­ły trzy minu­ty, a nagle do skle­py wcho­dzi klient i chce zro­bić duże zaku­py, a to spra­wia, że Em musi zeska­no­wać ponad dwa­dzie­ścia towa­rów za ponad pięć­set koron, jest już czte­ry po jede­na­stej, ale klient stoi nad nią i sze­ro­ko się uśmie­cha, Em się nie odzy­wa, ale jest bar­dzo zmę­czo­na, a klient, męż­czy­zna po czter­dzie­st­ce, czu­je chy­ba mimo wszyst­ko, że powi­nien coś powie­dzieć i rzu­ca: „Prze­cież jesz­cze nie zamknę­li­ście, sklep jest otwar­ty”. Męż­czy­zna patrzy na Em, wpro­wa­dza­jąc swój kod pin, a Mare­wan cze­ka już, by odpro­wa­dzić go do drzwi i zamknąć je na klucz. Potem Mare­wan bie­rze pie­nią­dze, a Em roz­li­cza kasę, dziś też wyszło man­ko, na dwie­ście trzy koro­ny, kom­pu­ter mru­ga i pisz­czy.

Zbli­ża się pół­noc, gdy Em i Mare­wan gaszą świa­tła, po czym wycho­dzą ze skle­pu. Mare­wan nadal ma na sobie zie­lo­ny uni­form, wsia­da­ją do jego samo­cho­du, a on zawo­zi ją na Carl Ber­ner, albo na Tøy­en, w jakieś miej­sce, gdzie moż­na wsiąść do metra. Em przy­my­ka oczy, robi się cięż­ka, zasy­pia na chwi­lę. Zapa­da się w ciem­ność, a potem znów jest wid­no i zim­no, ona zaś wysia­da z auta.

Spójrz­cie na Emi­ly, zobacz­cie, jak zwi­nę­ła się w kłę­bek. Śpi, w tej samej pozy­cji co wczo­raj, gdy poło­ży­ła się wycień­czo­na do łóż­ka i zamknę­ła oczy, zupeł­nie jak jakaś bez­dom­na bie­dacz­ka.