Historia kultury początku stulecia i inne wiersze

Historia kultury początku stulecia

Odpi­szesz jesz­cze dziś, doty­ka­jąc cie­płych liter,
prze­bie­ra­jąc je w ciem­no­ści, mie­sza­jąc spół­gło­ski z samo­gło­ska­mi,
jak maszy­nist­ka w sta­rym war­szaw­skim kan­to­rze.
Cięż­kie pla­stry pisma
już ciem­nie­ją tym zło­tem, z któ­re­go spla­ta się język.
Pisz, tyl­ko się nie zatrzy­muj,
zadru­ko­wuj te bia­łe pust­ki, prze­mie­rzaj ich kop­ny śnieg.
Nikt nie powró­ci z dłu­gich noc­nych błą­kań
i zapo­mnia­ne przez wszyst­kich śli­ma­ki pomrą w mokrej tra­wie.

W bia­łych śnie­gach, jak w ser­wet­kach, leży Cen­tral­na Euro­pa.
Zawsze wie­rzy­łem leni­wej cygań­skiej pla­stycz­no­ści,
bo nie każ­de­mu tra­fia się ten star­ty sze­ląg.
Gdy­byś popa­trzy­ła w ich pasz­por­ty,
któ­re pach­ną gor­czy­cą i sza­fra­nem,
gdy­byś usły­sza­ła ich zde­ze­lo­wa­ne akor­de­ony,
któ­re pach­ną skó­rą i arab­ski­mi spe­cja­ła­mi –
mówią, że kie­dy jedziesz – dokąd­kol­wiek byś jecha­ła –
tyl­ko się odda­lasz i nigdy nie będziesz bli­żej, niż jesteś;
kie­dy cich­nie śpiew sta­rych gra­mo­fo­nów,
wycie­ka z nich smar
jak pomi­do­ry z roz­bi­tych bla­sza­nek
po zupie.

Nie za tymi drzwia­mi, nie w wypa­lo­nych przez słoń­ce mia­stach
każ­de­go ran­ka kra­je się epo­ce stru­dzo­ne ser­ce.
Czas rze­czy­wi­ście prze­cho­dzi. Ale prze­cho­dzi tak bli­sko, że ty,
przyj­rzaw­szy się, już roz­róż­niasz jego ocię­ża­łe włók­na
i powta­rzasz szep­tem posły­sza­ne od nie­go zda­nia,
jak­byś chcia­ła, by potem, gdzieś, roz­po­znaw­szy twój głos, moż­na było powie­dzieć –
tak wła­śnie powsta­wa­ła epo­ka,
tak się otwie­ra­ła – cięż­ko, jak bom­bo­wiec,
pozo­sta­wia­jąc zga­słe pla­ne­ty i prze­cią­żo­ne komu­ta­to­ry,
prze­ga­nia­jąc z nad­brzeż­nych zaro­śli dzi­kie kacz­ki,
któ­re, roz­la­tu­jąc się, prze­krzy­ku­ją
tra­ga­rzy,
boga,
bar­ki.

Wybie­ra­jąc kie­ru­nek stu­diów, pośród innych rze­czy
powin­naś się dowie­dzieć –

napraw­dę kul­tu­ra począt­ku stu­le­cia

już odci­snę­ła się żyła­mi na twej powol­nej ręce,
zako­rze­ni­ła w zło­mach twych moc­nych wło­sów,
przy­gry­zio­nych nie­dba­le na wie­trze,

roz­wia­nych pod pal­ca­mi,

jak stru­mie­nie cie­płej wody nad umy­wal­ką,
jak gli­nia­ne kolo­ro­we naszyj­ni­ki nad fili­żan­ka­mi i popiel­nicz­ka­mi,
jak dłu­gie jesien­ne nie­bo
nad kuku­ry­dzia­nym polem.

Sprzedajni poeci lat sześćdziesiątych

Sprze­daj­ni poeci lat sześć­dzie­sią­tych powin­ni się cie­szyć,
że wszyst­ko tak dobrze się skoń­czy­ło;
tyle prze­cież było nie­bez­pie­czeństw,
a spójrz – prze­ży­li, spła­ci­li kre­dy­ty,
chy­ba tyl­ko bitew­ne rany
ćmią pod­czas cyklo­nów
jak w dni mie­siącz­ki.

Sprze­daj­ni poeci lat sześć­dzie­sią­tych cią­gną za sobą
wiel­kie wali­zy z żół­tej sztucz­nej skó­ry;
zatrzy­mu­jąc się w hote­lach,
ramie­niem przy­trzy­mu­ją słu­chaw­kę, jak skrzyp­ce,
na ich wali­zach błysz­czą rekla­mo­we nalep­ki.
Wiet­kong, dziew­czy­no, to rów­nież nasza zbio­ro­wa pod­świa­do­mość.
Co ci do mnie? – bez żalu wyrzu­cisz zmię­tą wizy­tów­kę.
O jed­ną wizę w pasz­por­cie wię­cej,
o jed­ną mniej.

Kie­dyś na zaśnie­żo­nym lot­ni­sku
któ­re­muś przy­po­mną się wszyst­kie te wykła­dy,
ber­liń­skie radio i mosty na Wiśle.
„W porząd­ku – pomy­śli – w porząd­ku,
to były nie­złe cza­sy – nasze sprze­daj­ne sześć­dzie­sią­te,
cho­ciaż zosta­ła po nich w gło­wie
sama pede­ra­stia i socjal­de­mo­kra­cja.
Nas pro­wa­dzi­ła miłość,
miłość wyry­wa­ła nam mig­dał­ki
jak słu­chaw­ki z ulicz­nych tele­fo­nów.
Poezję pisze się gar­dłem,
ale gar­dło jest bez­na­dziej­nie wyzię­bio­ne”.

Wedle wszel­kich praw lite­ra­tu­ry,
według wszel­kich umów, jakie pod­pi­sa­li,
napraw­dę wal­czy­li o wol­ność.
A wol­ność, jak wia­do­mo, wyma­ga,
żeby o nią od cza­su do cza­su wal­czyć –
w oko­pach, w lasach
i na szpal­tach nie­za­leż­nej pra­sy.

Mówiąc o poezji,
wspo­mni­my wszyst­kich, któ­rzy pozo­sta­li
na ulicz­kach i pla­żach sta­rych dobrych sześć­dzie­sią­tych,
wszyst­kich, któ­rzy nie skoń­czy­li kur­su reha­bi­li­ta­cji
i nad któ­ry­mi wciąż jesz­cze prze­pły­wa­ją chmu­ry,
przy­po­mi­na­ją­ce struk­tu­rą ame­ry­kań­ski vers libre;
wspo­mni­my ich, o ile to, co wy nazy­wa­cie cza­sem,
jest czymś w rodza­ju zwy­czaj­nej rzeź­ni,
gdzie kisz­ki wypusz­cza się po pro­stu dla­te­go,
że trze­ba to robić wła­śnie tutaj,
i prze­ży­wać to mogą
chy­ba tyl­ko sprze­daj­ni poeci
z płu­ca­mi roze­rwa­ny­mi
przez miłość.

Poczta

Pocz­ta, nad któ­rą prze­czoł­gu­je się odwilż,
i poran­ne super­mar­ke­ty, przez któ­re idą roz­no­si­cie­le piz­zy –
jak bez wysił­ku trzy­masz rze­czy potrzeb­ne ci każ­de­go dnia,
faj­kę z haszy­szem
i fili­żan­kę z her­ba­tą,
zimo­we naczy­nia popać­ka­ne mio­dem,
jak sta­ran­nie uni­kasz prze­cią­gów i kore­spon­den­cji;

z wido­kiem na mia­sto, któ­re cał­kiem umil­kło,
o tej porze roku ulicz­ny han­del nie­zbyt jest oży­wio­ny,
dwaj–trzej sprze­daw­cy pra­żo­nych kasz­ta­nów
patrzą w nie­bo,
i pada śnieg, ale taki pogu­bio­ny,
że topi się już tam – zale­d­wie dole­ci
do pierw­szych pta­sich zgraj;

pta­ki mają nie­złą zaba­wę –
nad gło­wą tyle śnie­gu,
a pod skrzy­dła­mi już tak pusto,
że aż się pro­si, by latać dłu­go mię­dzy przę­sła­mi mostów
z zapa­chem pra­żo­nych kasz­ta­nów w dzio­bach;

każ­dy coś sobie znaj­dzie, byle dobrze szu­kał,
anio­ły sypią ci pod nogi murar­ski piach i dia­men­ty,
bez­rad­ne słoń­ce pośrod­ku zimy
może jedy­nie się poru­szać –
ze Wscho­du na Zachód, kocha­na,
ze Wscho­du na Zachód.

—————————————-

Kon­tra­ban­da

W roz­bi­tym fote­lu wycią­gnię­tym z cię­ża­rów­ki,
w wytar­tym fote­lu już od same­go rana,
śle­dząc chmu­ry nad gło­wą,
„buba­ma­rę” w cygań­skiej kra­dzio­nej komór­ce,
owi­ja się w pucho­wą kurt­kę
mło­dy bóg euro­pej­skiej kon­tra­ban­dy.

Roda­cy, oto przy­szła zima do nasze­go kra­ju,
świe­ci się olej w piw­ni­cach, zasy­pia­ją ryby w zbior­ni­kach wod­nych,
cer­kwie i dwor­ce nagrze­wa­ją się od wewnątrz dłu­gi­mi roz­mo­wa­mi –
w gło­sach zimą zawsze jest wię­cej cie­pła niż sen­su.

Roz­ry­wać zęba­mi gar­bo­wa­ną skó­rę kożu­chów i ofi­cer­skich mary­nar­skich kur­tek;
naszych synów, roda­cy, nie ima­ją się ani noże, ani kule,
nie porwie ich nurt ani nie wywie­je połu­dnio­wy wiatr,
dopó­ki będzie­my zna­li z imie­nia
wszyst­kich świę­tych na naszej gra­ni­cy.

Śnieg na prze­łę­czy,
suki na cle,
zabio­rą broń,
zabio­rą nar­ko­ty­ki.
Będziesz stał jak przy­nę­ta pośród mgły i zło­ta,
dokąd mi teraz, Boże, Boże, gdzie two­je kar­pa­ty?

Z kim mam dotrwać do świ­tu na tym bez­śnież­nym polu,
jak mam przejść na tam­tą stro­nę, jak mam wytrzy­mać
swą złość, któ­rej nabra­łem bez two­jej pie­czy,
wycią­gnij mnie, Boże, z tego łaj­na,
jeśli mnie widzisz w tej mgle.

Tocz się przez nasze ciche dni, zbłą­ka­ne słoń­ce,
dalej, moja rado­ści, grzej się winem i ogniem,
już nawet zima mija, kie­dy ty się tak męczysz,
jest tyl­ko nasze cie­pło – nie ma nicze­go wię­cej,
jest tyl­ko rze­ka pomię­dzy mną i tobą,
wypeł­nio­na ryba­mi i wodą.

Kolaboranci

Darem­nie myśleć, że rze­ka to ta ilość wody,
jaka w niej pły­nie, darem­nie myśleć, że rze­ki
for­mu­ją kra­jo­braz, napra­wia­ją go, pły­nąc na połu­dnie.
Rze­ki to nazwy, słod­ka wata fone­ty­ki, któ­ra
przy­le­pia się wraz ze śli­ną do języ­ka, gdy wypo­wia­dasz nazwy naszych
rze­czu­łek – waż­niej­sza jest dla prze­strze­ni
niż przy­głu­szo­ne kory­ta, któ­re wgry­za­ją się w czar­no­ziem.

Możesz powie­dzieć – oni wal­czy­li za nazwy. Żoł­nie­rze
eses­mań­skich bata­lio­nów o sło­wiań­skich nazwi­skach,
z przed­wo­jen­ny­mi jesz­cze stop­nia­mi, ucie­ki­nie­rzy z kar­nych kom­pa­nii,
wczo­raj­si zeko­wie, najem­ni­cy
na wiel­kich pust­ko­wiach pod słoń­cem;
ta rów­ni­na, któ­rą się poru­szasz, ta pusta ojczy­zna,
w któ­rej przy­szło ci wal­czyć, wypo­wia­da­jąc
„nasz Dniestr”, „nasz Bug”, nasz Kal­mius”,
dla cie­bie dzi­siej­sze­go, dla cie­bie przy­szłe­go –
to oble­pio­ne dźwię­ka­mi imio­na, któ­ry­mi co noc
prze­cho­dzą boha­te­ro­wie
wal­czą­cych armii.

Możesz powie­dzieć – dorze­cza rzek to jedy­ne war­to­ścio­we rze­czy. Wte­dy, w tej woj­nie
rze­ki ucie­ka­ły na połu­dnie, wypły­wa­jąc z kra­jo­bra­zu;
zaj­mo­wać się poli­ty­ką, każ­de­mu
z nich wypa­dło zaj­mo­wać się poli­ty­ką,
wal­czyć za kraj, któ­re­go jesz­cze nie wymy­ślo­no,
war­to było spró­bo­wać, żeby potem mówić, jak się chce.

Posłu­chaj, patrio­tyzm to jest to, co się odno­si
tyl­ko do mnie i cie­bie;
naj­waż­niej­sze to wie­dzieć, cze­go się bro­ni.

Moje życie, któ­re nawet po śmier­ci się nie skoń­czy,
moja dusza, któ­ra jak kacz­ka leci nad brze­giem,
moje imię, któ­rym obra­ca­ją spe­ku­lan­ci,
moi przy­ja­cie­le roz­szar­pa­ni przez desz­cze w słoń­cu,
moje tery­to­rium z wysty­głą sierp­nio­wą rybą,
moja topo­gra­fia ze wspo­mnie­nia­mi fron­to­wych ofi­ce­rów,
moje zgu­bio­ne we mgle woj­sko,
moja gwiezd­na USRR.

Socjalizm

Powol­ne lato, trwa bez koń­ca i nie­któ­re dni – mło­de
źdźbła, zdol­ne do cał­ko­wi­tej zmia­ny struk­tu­ry, prę­żą­ce
włók­na: nie­bo nad sta­cją kole­jo­wą, jakieś poje­dyn­cze nowi­ny,
w takie dni zawsze przy­po­mi­na mi się daw­ny zna­jo­my, z któ­rym gra­łem
w jed­nej dru­ży­nie; był star­szy ode mnie o dwa­dzie­ścia lat,
swe­go cza­su nawet chciał go ścią­gnąć jeden z klu­bów wte­dy jesz­cze
ogól­no­związ­ko­wej „szpi­cy” do cie­płe­go por­to­we­go mia­sta;
grał­by dla mary­na­rzy, klub opła­cał­by wszyst­ko, wie­czo­ra­mi
cho­dził­by na miej­ską pla­żę – bożysz­cze spa­lo­nych przez słoń­ce palan­tów;
jed­nak odmó­wił, zajął się han­dlem, sprze­da­wał hasz,
nawet sie­dział przez rok, ktoś go wysta­wił, jak potem opo­wia­dał, choć ja
oso­bi­ście mu nie wie­rzę – jed­nak hasz,
wyszedł pod koniec osiem­dzie­sią­tych i gry­wał na koniec w ama­tor­skich
dru­ży­nach, któ­re sam rów­nież tre­no­wał, wte­dy go pozna­łem,
nawet teraz czę­sto go wspo­mi­nam.

Wiesz – zaczy­nał kie­dy indziej – sowie­cja nauczy­ła mnie
prost­sze­go odno­sze­nia się do sie­bie, to, oka­zu­je się, wystar­czy, aby wybie­rać z życia
tyl­ko potrzeb­ne ci kawał­ki: chcesz posłu­chać, cze­mu wte­dy
odmó­wi­łem? po pro­stu pomy­śla­łem, że napraw­dę nie ma róż­ni­cy – grać czy
nie grać, żad­nej róż­ni­cy, rozu­miesz?
karie­ra? cóż, jesz­cze i teraz mógł­bym zwy­czaj­nie grać, co praw­da hasz, rozu­miesz?
sta­le mdło­ści na boisku, a tak to nic;
wte­dy mało go rozu­mia­łem, a teraz
myślę, że fak­tycz­nie, facet miał czym się sku­sić –
sło­necz­ne lata osiem­dzie­sią­te wiel­kie­go kra­ju, czar­ny rynek zale­wa­ją­cy sowie­cję,
komu­nizm, estra­da i jugo­sła­wia,
jesz­cze teraz wyglą­da nor­mal­nie, tyl­ko mdli go
sta­le pod­czas gry, a poza tym – nor­mal­ny mistrz spor­tu,
jak nale­ży.

Jest taki zły nawyk – wyno­sić z prze­szło­ści róż­ne bara­chło,
nie­po­trzeb­ne rze­czy, żeby w któ­rymś momen­cie zatrzy­mać się
i zro­zu­mieć, że nie moż­na znieść tyle smut­ku i rado­ści,
życie nie­sie zbyt wie­le pokus, zbyt pocią­ga­ją­ca sztu­ka to życie,
dość krót­kie, żeby opo­wie­dzieć je za jed­nym razem,
i zbyt przy­gnę­bia­ją­ce, żeby zna­leźć słu­cha­czy dla takiej opo­wie­ści:
każ­de­go lata to samo – nie możesz się poła­pać,
czy wię­cej stra­ci­łeś, czy wię­cej zyska­łeś,
a wszyst­ko jakimś nie­wia­ry­god­nym spo­so­bem trwa
i nawet woda stop­nio­wo się nagrze­wa
od tego, że w niej ryt­micz­nie biją
pla­stycz­ne ser­ca ryb.

Skazany, ale niezwyciężony

Hej, pasa­że­rze z roz­wa­lo­nym ładun­kiem,
z krwią w kie­sze­niach płasz­cza, ze zło­tem w żołąd­ku,
cze­mu krę­cisz się na prze­jaz­dach i dener­wu­jesz psy?
Na co cze­kasz na swo­ich wor­kach z zebra­ną
przez kon­duk­to­rów poście­lą?

Cze­kam, aż kie­dyś przy­pad­kiem otwo­rzą się ślu­zy
i mnie wynie­sie stąd w cie­płą i nie­tknię­tą prze­strzeń, gdzie się zni­ka bez śla­du,
któ­rej tak zażar­cie strze­gą owczar­ki.
Cze­kam, aż one cho­ciaż raz się pomy­lą
i zosta­wią bez dozo­ru to przej­ście,
ten kory­tarz w noc­nym powie­trzu.

No i co tam, w tych two­ich wali­zach?
Co tam – pod pod­szew­ką two­je­go ubra­nia?

Tam jest wszyst­ko, cze­go trze­ba, żeby nigdy nie powra­cać:
zabaw­ki, któ­re roz­gry­za­łem, żeby zoba­czyć ich krę­go­słu­py,
i pocz­tów­ki z poeta­mi, któ­rym wydłu­by­wa­łem oczy, kocha­jąc ich i osą­dza­jąc,
i któ­rych wier­szy – prze­myśl­nych jak nume­ry tele­fo­nów – usi­ło­wa­łem
nauczyć się na pamięć.
Tam są listy od bra­ci i kobiet,
tam jest zie­mia z gro­bów i stal z fabrycz­nych warsz­ta­tów,
i ostre kawał­ki por­ce­la­ny, o któ­re sta­le rani­łem dło­nie,
i drob­ne, któ­re wybie­ra­łem z puszek w cer­kwiach, gdzie chro­ni­łem się przed zim­nym desz­czem,
i dzie­cię­ce ubra­nia, któ­re kolek­cjo­no­wa­łem po świe­cie, jak ziel­nik.

I co ty będziesz robił, pasa­że­rze,
kie­dy prze­drzesz się na tam­tą stro­nę?

O, ja już o wszyst­ko zadba­łem.
Zamiesz­kam w naj­bar­dziej nie­bez­piecz­nym z przy­tuł­ków.
Nawią­żę zna­jo­mo­ści z naj­gor­szym ele­men­tem miej­skim,
z naj­gło­śniej­szy­mi skan­da­li­sta­mi i śpie­wa­ka­mi.
Będę han­dlo­wał buta­mi i natchnie­niem,
stra­ciw­szy gło­wę, zgu­biw­szy smu­tek.
Roz­bio­rę naj­bar­dziej nie­uf­ne kobie­ty w mie­ście.
Pra­gnie­nie i moje zmę­czo­ne pal­ce
uczy­nią je nie­ule­czal­nie lek­ki­mi.

Spa­liw­szy ser­ce, jak paro­wo­zo­wy węgiel,
będę się bił i zwy­cię­żał, żeby, gdy nadej­dzie czas,
zabrać się gdzieś dalej, wszyst­kim się odwdzię­czyw­szy i wszyst­kich oszu­kaw­szy.

Dokład­nie wszyst­kich?
Nawet mnie?

Nawet cie­bie, śmier­ci.
Nawet cie­bie.