Ustalenia z Maastricht

Kanonierki świtu

Wzo­rem kubań­skich fachow­ców
zbie­ra­my deski. Żyw­ność, wodę
i gwoź­dzie dostar­czy na czas
mały przed­się­bior­ca. Dziec­ko samo
nadmu­cha­ło tygry­sa,

więc nie pój­dzie na dno.
O tych płu­cach jesz­cze usły­szy­my.
Wycią­gam rękę i szu­kam pola.
Jam­nik zosta­je w domu, bo pogryzł
kom­pas. Nikt go nie kocha. Jest pole.

Pot Gudrun (urywek)

Zatrzy­mu­je­my się w lesie. Do Gudrun zosta­ło nam coś koło dwóch kilo­me­trów. Wczo­raj mia­no nas zlu­zo­wać, ale nas nie zlu­zo­wa­no. Jakaś inna kom­pa­nia napeł­nia brzu­chy faso­lą z woło­wi­ną, popra­wia­jąc podwój­ny­mi por­cja­mi kieł­ba­sy i chle­ba. Jakaś inna kom­pa­nia jest syta i zado­wo­lo­na. Zamiast biwa­ko­wać, oko­pu­je­my się. Cięż­ka pra­ca nie pozwa­la nam jed­nak zapo­mnieć o faso­li z woło­wi­ną i podwój­nych por­cjach kieł­ba­sy i chle­ba, któ­rych nie zje­my. Żeby coś zjeść, trze­ba to naj­pierw obej­rzeć, dotknąć i pod­grzać. Roz­glą­da­my się, lecz nie widzi­my faso­li z woło­wi­ną i podwój­nych por­cji kieł­ba­sy i chle­ba. Ostat­ni raz tak głod­ni byli­śmy w Rosji, pod­czas ope­ra­cji „Łzy Anny”. Wte­dy dowódz­two zapew­nia­ło nas, że powin­ni­śmy od cza­su do cza­su mar­nie wyglą­dać, bo ina­czej Anna nigdy się nie wzru­szy. Tak zgłod­nie­li­śmy, że w koń­cu Annie pocie­kło. Teraz, w Niem­czech, kie­dy naszym zada­niem jest wyci­śnię­cie paru kro­pel potu z chwi­lo­wo nie­do­stęp­nej Gudrun, przy­dał­by się nam kucharz, któ­ry dołą­czył do nas w Szwe­cji pod koniec tra­gicz­nej w skut­kach ope­ra­cji „Ani­ta Ekberg”. Nazy­wał się Schulz. Sam pchał się z jedze­niem. Został w Szwe­cji, bo doszedł do prze­ko­na­nia, że to kraj wiel­kich moż­li­wo­ści. Ostat­nio posu­wał za gotów­kę stu­dwu­dzie­sto­ki­lo­gra­mo­wą cór­kę pierw­sze­go zastęp­cy rabi­na Sztok­hol­mu, któ­ry prze­szedł na pale­styń­ską stro­nę i zosta­wił dziew­czy­nę bez opie­ki. Napraw­dę nie­przy­jem­nie robi się przy tym kopa­niu, kie­dy sier­żant mówi, że nie dosta­nie­my na czas naszych papie­ro­sów. Kopie­my dalej, po swo­je­mu, z wyczu­ciem, cho­ciaż dale­ko nam do rekor­dów, któ­re usta­no­wi­li­śmy w Rosji.

Zasta­na­wia­my się, dla­cze­go sier­żant zawsze pierw­szy wie takie rze­czy, ale posta­na­wia­my zała­twić tę spra­wę po dokład­nym wyżę­ciu pięk­nej Gudrun, co podob­no nie poci się bez powo­du, a pol­ską szko­łę kocha­nia od uro­dze­nia ma w facho­wo oszli­fo­wa­nej, nad­reń­skiej dupie.

Płyta roku

Kie­dy uda­ło mi się podejść
do bia­łe­go dom­ku
z zakra­to­wa­nym oknem,
zadzwo­nił tele­fon. Puści­łem kra­tę
i pod­nio­słem słu­chaw­kę.
Sły­sza­łem ją dokład­nie,
jak­by była tuż obok. Mgła
cicho opa­dła z drzew.

Kro­ple rosy zadrża­ły
na paję­czy­nach. Ptak
prze­le­ciał jak nie­to­perz
koło mojej twa­rzy. Zapy­ta­ła
o żonę, któ­ra pra­cu­je w kinie,
więc powie­dzia­łem,
że jej nie ma, bo jest
w kinie. Kształt nie­to­pe­rza

roz­ma­zy­wał się w mro­ku.
Zapy­ta­ła, czy wiem coś
o pły­cie z muzy­ką
do Pasji Mela Gib­so­na,
któ­rą żona obie­ca­ła odło­żyć
dla niej. Mrok zgęst­niał.
Zro­bi­ło się zim­no. Zamie­rza­łem
pier­dol­nąć słu­chaw­ką,

lecz na szczę­ście dotar­ło do mnie,
że roz­ma­wiam z kobie­tą,
na któ­rą gapi­łem się kie­dyś
przez całą wywia­dów­kę,
bo mój syn chciał,
żebym zali­czył cho­ciaż jed­ną
wywia­dów­kę. Bez bólu
zali­czy­łem jed­ną wywia­dów­kę,

w cią­gu godzi­ny zdo­ła­łem
zoba­czyć wszyst­ko
i pra­wie polu­bi­łem jesień,
a tu nagle coś takie­go.
Nie wie­rzę. Ptak
prze­le­ciał jak nie­to­perz
koło mojej twa­rzy. Gry­zoń
obu­dził kota i szy­ku­je się na śmierć.

Nokturn polski

Sobo­ta na fol­war­ku po wypła­cie robo­ci­zny. Zano­si się na wiel­ki sejm żura­wi. Pust­ko­wie przy ogni­sku wypeł­nia się powo­li. Muzy­ka z karcz­my daje leciut­ko po uszach czer­wo­nych. Nie widać żad­nych nie­gdy­siej­szych powstań­ców jadą­cych przez kar­to­fli­sko, bo syn drob­ne­go zie­mia­ni­na zabrał ich na obiad po spra­wie u wój­ta, a kar­to­fli­sko zma­sa­kro­wa­ły dzi­ki nie­tu­tej­sze. Widzia­ła to dziew­czy­na z gra­bia­mi i nic nie powie­dzia­ła.

Koń cią­gnie zaprzęg, lecz tego nie widać. Jak dziec­ko w zbo­żu, któ­re­go już nie ma, pija­ny chłop bie­gnie za dziew­czy­ną z koszy­kiem, poty­ka­jąc się co chwi­la o coś na kształt sto­gu. Tym­cza­sem dziew­czy­na z koszy­kiem, któ­ra wcze­śniej była dziew­czy­ną z gra­bia­mi, prze­ista­cza się w kobie­tę z grzy­ba­mi. Nie ma miej­sca dla gip­so­we­go konia. Nie ma miej­sca na gąszcz leśny, babie lato, kruch­tę wiej­skie­go kościół­ka i kaczeń­ce.

Jesień już. Nie­ba­wem ujrzy­my krzyż przy­droż­ny w sro­giej zadym­ce zimo­wej. W przy­szłym roku osta­tecz­nie porzu­ci­my Mazow­sze – gdzie tyle nowe­go zoba­czyć moż­na, mimo że według sche­ma­tów tury­stycz­nych to naj­uboż­sza, naj­mniej malow­ni­cza dziel­ni­ca – by udać się na Ukra­inę, do ojczy­zny pej­za­żu bez­sło­necz­ne­go, w któ­rej zbo­że jest ogniem, a ogień zbo­żem.

Miej­sco­wa lud­ność odle­wa się na mik­ser.

Nielaska

Bie­da­cy, powia­dasz. A niby komu uka­zu­ją się świę­ci? Czy pre­ze­si ban­ków bywa­ją nawie­dza­ni przez świę­tych i anio­łów? Zjedz mar­chew­kę.
Don DeLil­lo, „Pod­zie­mia”

1

Był ponie­dzia­łek, więc ubra­ni jak gang­ste­rzy na otwar­cie nowe­go kasy­na sie­dzie­li­śmy przy pla­sti­ko­wym sto­li­ku w moim ogród­ku we czte­rech: Dean Moriar­ty, Sta­ry Byk Lee, Car­lo Marx i ja, Sal Para­di­se.
Arka­diusz, Damian, Patryk i Hora­cy to nie są imio­na dla pisa­rzy.
Męż­czyź­ni nie noszą takich imion.
Więc sie­dzie­li­śmy w moim ogród­ku, kie­dy nowa loka­tor­ka domu naprze­ciw­ko zaczę­ła w koń­cu wyła­do­wy­wać swój skrom­ny doby­tek z czar­nej fur­go­net­ki.
W ponie­dział­ki przy­jeż­dża­ły do nasze­go mia­stecz­ka czar­ne fur­go­net­ki, z któ­rych wysia­da­ły nowe loka­tor­ki domów posta­wio­nych po to, by zasie­dla­ły je nowe loka­tor­ki.
Po raz pierw­szy wita­li­śmy nową loka­tor­kę, sie­dząc w moim ogród­ku.
Pozo­sta­li mie­li już swo­je loka­tor­ki z naprze­ciw­ka.
Ja nie mia­łem.
Trzy mie­sią­ce cze­ka­łem na tę chwi­lę.

2

Nasze mia­stecz­ko posta­wio­no za rzą­do­we pie­nią­dze, ponie­waż w dużych mia­stach było za dużo pisa­rzy. Rząd posta­no­wił pora­dzić sobie jakoś z tym pro­ble­mem, więc posta­wił tysiąc domów w tysiąc godzin. Oko­licz­na lud­ność doro­bi­ła sobie przy tej oka­zji, bo mari­hu­ana jakoś tego roku nie obro­dzi­ła i zano­si­ło się na cięż­ką zimę.
Z nie­wia­do­mych powo­dów mini­ster­stwo kul­tu­ry do dzi­siaj nie roz­strzy­gnę­ło kon­kur­su na nazwę tej miej­sco­wo­ści. W naszych dowo­dach oso­bi­stych nadal figu­ro­wa­ły nazwy dużych miast, w któ­rych for­mal­nie nadal było za dużo pisa­rzy.
Zapro­po­no­wa­łem Sztok­holm, ale dorad­cy mini­stra z Kra­ko­wa nie zgo­dzi­li się. Dorad­com z kil­ku innych miast mój pomysł nawet przy­padł do gustu, ale momen­tal­nie nomi­no­wa­no ich do Nike, zmu­szo­no do prze­nie­sie­nia się do sto­li­cy i usu­nię­to z gro­na dorad­ców.

3

Nowa loka­tor­ka bar­dzo mi się spodo­ba­ła.
Louise Bro­oks i Isa­bel­la Ros­sel­li­ni w jed­nej.
W czar­nych ciu­chach.
Lee spoj­rzał na mnie wzro­kiem sta­re­go byka.
– Sal, dobrze wiesz, że to nie­la­ska jest – rzekł, kie­dy już się napa­trzył.- Nie­la­ska aż huczy.
– Mam nadzie­ję, że cię w tym roku nomi­nu­ją do Nike – powie­dzia­łem przez zaci­śnię­te zęby. – Dla pisa­rza z takim zmy­słem obser­wa­cji to mia­sto jest już za małe.
Lee zamilkł, pod­niósł się z pla­sti­ko­we­go krze­sła i ruszył w kie­run­ku swo­je­go domu, tra­dy­cyj­nie zawa­dza­jąc o bar.
Chy­ba za moc­no mu dowa­li­łem, ale sam o to pro­sił.
W naszym mia­stecz­ku mogli miesz­kać tyl­ko ci pisa­rze, któ­rzy nie byli nomi­no­wa­ni.
Nomi­no­wa­ny miesz­ka­niec nasze­go mia­stecz­ka musiał się spa­ko­wać tuż po ogło­sze­niu nomi­na­cji i naj­szyb­szym trans­por­tem walić na War­sza­wę.

4

Parę dni póź­niej spo­tka­łem nową loka­tor­kę w skle­pie na rogu.
– Dzień dobry – powie­dzia­łem.
– Dzień dobry – powie­dzia­ła.
Dobrze idzie, pomy­śla­łem.
I zamar­łem.
Do skle­pu wszedł pija­ny Sta­ry Byk Lee, któ­ry zaczął zacho­wy­wać się gorzej niż pija­ny Sta­ry Byk Lee.
Na począ­tek zaczął wąchać nową loka­tor­kę.
Bez­wied­nie się­gną­łem po „Gaze­tę Wybor­czą” i roz­ło­ży­łem ją, żeby jak naj­do­kład­niej zasło­nić się przez wzro­kiem mojej wiel­kiej miło­ści.
Traf chciał, że na kul­tu­rze mi się otwo­rzy­ła.

5

On nadal wąchał, a ja wciąż czy­ta­łem.
Sprze­daw­ca nic nie widział, bo wyszedł na zaple­cze po moje ulu­bio­ne papie­ro­sy.
Prze­czy­ta­łem, zło­ży­łem gaze­tę i cał­kiem nor­mal­nie pod­sze­dłem do Sta­re­go Byka Lee.
– Zosta­łeś nomi­no­wa­ny do Nike – powie­dzia­łem. – Przy­kro mi.
Lee zamilkł, kupił egzem­plarz „Wybor­czej” na pamiąt­kę i wyszedł ze skle­pu.
Wyje­chał do War­sza­wy z Car­lo Mark­sem, któ­re­go tak­że nomi­no­wa­no.

6

Poda­łem jej papie­ro­sy i powie­dzia­łem:
– Zapi­szę ci wszyst­kie nie­pu­bli­ko­wa­ne kawał­ki, jeśli mi powiesz, jak masz na imię.
– To zna­czy, że zapi­szesz mi wszyst­kie kawał­ki – powie­dzia­ła. – Nic do tej pory nie opu­bli­ko­wa­łeś.
Mia­ła rację.
Nie gro­zi­ła mi nomi­na­cja do Nike, a inte­li­gent­ne kobie­ty lecia­ły na mnie, bo mia­łem dom i doży­wot­nie sty­pen­dium, więc nie musia­ły mnie utrzy­my­wać i męczyć się z moimi wło­sa­mi w wan­nie.
Powie­dzia­ła mi, jak ma na imię, a ja zapi­sa­łem jej wszyst­kie nie­pu­bli­ko­wa­ne kawał­ki.

7

Byli­śmy szczę­śli­wi do cza­su, gdy wpa­dła na pomysł opu­bli­ko­wa­nia mojej książ­ki pod swo­im nazwi­skiem.
Od razu nomi­no­wa­no ją do Nike.
Popro­si­ła mnie, żebym pomógł jej zała­do­wać skrom­ny doby­tek do czar­nej fur­go­net­ki.
Powie­dzia­łem, żeby popro­si­ła o pomoc Deana, bo jego też nomi­no­wa­no.
Poszła do Deana i popro­si­ła go o pomoc. Od pię­ciu lat miesz­ka­ją razem gdzieś na Moko­to­wie.
Rząd się pomy­lił.
Kie­dy nad­szedł ponie­dzia­łek, wypra­so­wa­łem mój gang­ster­ski kra­wat, zasia­dłem przy pla­sti­ko­wym sto­li­ku w ogród­ku i poło­ży­łem rewol­wer na krze­śle Sta­re­go Byka Lee.
Po godzi­nie pod dom naprze­ciw­ko zaje­cha­ła czer­wo­na toyo­ta, z któ­rej wysia­dła lala w czer­wo­nej kiec­ce.
Na począ­tek prze­strze­li­łem opo­ny.

Mężczyzna z różą w zębach

Wal­kę klas zosta­wił za któ­rymś rogiem, meto­dycz­nie
nożem pocię­tą, więc nie­war­tą grze­chu. Księ­go­wy
szep­tem powie­dział, że dokład­nie tak ma być. Jest
jak mia­ło być. Nikt nie potrze­bu­je Wal­ki Klas,
co do któ­rej ist­nie­je cał­kiem poważ­ne podej­rze­nie,

że krwa­wi. Poza tym z roz­mia­rem tył­ka u niej
było mar­nie. Nie­do­kład­nie nato­miast City stąd widać,
co wła­ści­wie nijak się ma do porzu­co­nej Wal­ki Klas,
ale przy­zwo­icie brzmi, powo­du­je chwi­lę namy­słu
nad wyso­ko­ścią czyn­szu i pozwa­la spo­nie­wie­rać

opa­lo­ną żonę, któ­ra kocha i od uro­dze­nia grze­chu
jest war­ta, ale maru­dzi jak suszar­ka do wło­sów
pamię­ta­ją­ca Mar­ga­ret That­cher. Jesz­cze raz skrę­ci
gdzie nie trze­ba, prze­pła­ci i prze­krzy­czy, a różę
zamo­cu­je mu nad ranem poeta, któ­re­go pozna przy barze.

Muzeum feminizmu

1

Pew­ne­go popo­łu­dnia, kie­dy wra­ca­li­śmy z Vir­gi­nią Woolf z otwar­cia wysta­wy pięt­na­sto­to­no­wych rzeźb jakie­goś kre­ty­na, zza rogu wyszła dziew­czy­na nie­prze­cięt­nej uro­dy, któ­ra spoj­rza­ła mi w oczy, minę­ła nas i wsia­dła do zapar­ko­wa­ne­go nie­opo­dal czar­ne­go volks­wa­ge­na gol­fa.
– Femi­nizm – powie­dzia­ła Vir­gi­nia Woolf – to opo­na zimo­wa, bez któ­rej ani rusz.
Roz­pacz­li­wie pró­bo­wa­łem zapa­mię­tać nume­ry czar­ne­go volks­wa­ge­na gol­fa, bo przy Vir­gi­nii Woolf nie wypa­da­ło mi zapi­sy­wać cze­go­kol­wiek na zapro­sze­niu na otwar­cie wysta­wy pięt­na­sto­to­no­wych rzeźb jakie­goś kre­ty­na.

2

Pew­nej sobo­ty Vir­gi­nia Woolf zapro­si­ła mnie na obiad. Vir­gi­nia Woolf rzad­ko zapra­sza­ła mnie na obia­dy. Kie­dy wsze­dłem do jej jadal­ni, otwie­ra­ła wła­śnie pusz­kę, w któ­rej była chy­ba zupa pomi­do­ro­wa z bodaj­że ame­ry­kań­skich zrzu­tów. Wie­dzia­łem skąd­inąd, że sobot­nie obia­dy były dla Vir­gi­nii Woolf oka­zją do wie­lu waż­nych prze­my­śleń. Uwiel­bia­łem te cie­płe chwi­le w zim­nym laza­re­cie lite­ra­tu­ry. Posta­no­wi­łem roz­pa­lić w komin­ku, więc ruszy­łem w stro­nę drzwi, by przy­nieść kil­ka suchych gałą­zek.
– Femi­nizm – powie­dzia­ła Vir­gi­nia Woolf – to dobry otwie­racz do nie­do­bre­go opa­ko­wa­nia.
Przy­nio­słem pla­stry i ban­da­że.

3

Kie­dy kil­ka dni póź­niej wsze­dłem do domu Vir­gi­nii Woolf, w sie­ni potkną­łem się o dużą pacz­kę.
– Co to może być, Sal? – zapy­ta­ła Vir­gi­nia Woolf, poka­zu­jąc mi zaban­da­żo­wa­ne dło­nie, o któ­rych prze­cież nie zapo­mnia­łem.
Ocho­czo zabra­łem się do roz­pa­ko­wy­wa­nia.
W środ­ku była dwu­dzie­sto­ki­lo­gra­mo­wa rzeź­ba jakie­goś kre­ty­na.
– Femi­nizm – powie­dzia­ła Vir­gi­nia Woolf – to komór­ka zawa­lo­na dwu­dzie­sto­ki­lo­gra­mo­wy­mi rzeź­ba­mi jakichś kre­ty­nów, o któ­re poty­ka­ją się dobrzy zna­jo­mi Vir­gi­nii Woolf.
Na wszel­ki wypa­dek potkną­łem się jesz­cze raz.

4

Kie­dyś spo­tka­łem Vir­gi­nię Woolf pod budą z ham­bur­ge­ra­mi. Wzię­li­śmy po jed­nym śred­nim, bo było to w cza­sach, kie­dy jesz­cze moż­na było wziąć po śred­nim, i usie­dli­śmy na pobli­skiej ław­ce. Przez pół godzi­ny roz­ma­wia­li­śmy o tym, czy sprze­daw­cy ham­bur­ge­rów prze­cho­dzą na eme­ry­tu­rę w tym samym wie­ku, co inni oby­wa­te­le.
– Femi­nizm – powie­dzia­ła Vir­gi­nia Woolf – to musz­tar­da, któ­ra wycie­ka­jąc z buł­ki na but, zmu­sza nas do natych­mia­sto­wej reak­cji. Jeśli nie zare­agu­je­my odpo­wied­nio szyb­ko, musz­tar­da zaschnie, zmu­sza­jąc nas w ten spo­sób do bez­sen­sow­nej agre­sji.
Chu­s­tecz­ki higie­nicz­ne naby­łem trzy prze­czni­ce dalej, kie­dy musz­tar­da zaschła już na moim bucie. Wygra­ża­jąc pię­ścia­mi sprze­daw­cy ham­bur­ge­rów, któ­ry mnie nie widział, uda­łem się w swo­ją stro­nę.

5

Pod­czas ule­wy Vir­gi­nia Woolf mia­ła zwy­czaj wie­sza­nia psów na kry­ty­kach lite­rac­kich.
– Femi­nizm – powie­dzia­ła Vir­gi­nia Woolf – to dwu­stu­stro­ni­co­wa recen­zja dwu­stu­stro­ni­co­wej powie­ści.
Zebra­łem się w sobie.
– Nie – powie­dzia­łem – femi­nizm to opa­sły pod­ręcz­nik budo­wy okrę­tów, przy­nie­sio­ny z osie­dlo­wej biblio­te­ki publicz­nej przez dziew­czyn­kę, któ­rą ojciec wysłał po skrom­ny wybór wier­szy zapo­zna­nej dzie­więt­na­sto­wiecz­nej poet­ki litew­skiej chłop­skie­go pocho­dze­nia.
Vir­gi­nia Woolf po raz pierw­szy spoj­rza­ła na mnie jak na męż­czy­znę.
– Przy­mknij się, Sal – powie­dzia­ła.