Barbarzyńcy i polska szkoła plakatu

Oglą­da­jąc Kon­gres Arie­go Fol­ma­na – obraz zbu­do­wa­ny z ani­ma­cyj­nych fajer­wer­ków, roz­gry­wa­ją­cy się na pogra­ni­czu real­no­ści i cyfro­we­go kosmo­su, filo­zo­fu­ją­cy – zaczą­łem sta­wiać sobie pyta­nie, jak bar­dzo potocz­na zna­jo­mość lite­ra­tu­ry odkle­iła się od współ­cze­sno­ści, od naj­waż­niej­szych nur­tów, zja­wisk, auto­rów i tren­dów.

Ta nie­przy­sta­wal­ność doty­czy przede wszyst­kim poezji.

Tak jak­by – kie­dyś w prze­szło­ści – stwo­rzo­no ide­al­ną kopię poety, sza­lo­ne­go wiesz­cza, piszą­ce­go w spo­sób cokol­wiek nie­zro­zu­mia­ły, oczy­wi­ście o hono­rze, bole­snej doli naszej ojczy­zny, ewen­tu­al­nie o miło­ści, a cza­sem o kwiat­kach. Tysią­ce sklo­no­wa­nych Robin Wri­ght sza­mo­cą się w tym koko­nie.

Skąd Lem i pro­blem toż­sa­mo­ści? Docho­dzi­my do zagad­nie­nia kano­nu. Zestaw nazwisk poja­wia­ją­cy się w każ­dym ran­kin­gu na znanych/rozpoznawalnych pol­skich poetów był­by pew­nie nastę­pu­ją­cy: Kocha­now­ski, Mic­kie­wicz, Sło­wac­ki, Tuwim, Nor­wid. Kanon poezji współ­cze­snej? Miłosz, Her­bert, Szym­bor­ska, Róże­wicz. To jest wła­śnie ten kokon – z poetów żyją­cych, poni­żej sześć­dzie­siąt­ki nikt nie prze­bił się do zbio­ro­wej świa­do­mo­ści. Może poza Świe­tlic­kim, ale jemu pomo­gło pro­wa­dze­nie „Pega­zu”, kon­cer­ty i autor­stwo kry­mi­na­łów. Choć kie­row­nik impre­sa­ria­tu jed­nej z waż­niej­szych kie­lec­kich insty­tu­cji nie miał bla­de­go  poję­cia o kim mówię (!).

Dla­cze­go Powrót Bar­ba­rzyń­ców i nie? W latach 90. Biu­ro Lite­rac­kie orga­ni­zo­wa­ło m.in. w Legni­cy spo­tka­nia, a i opu­bli­ko­wa­ło czter­na­ście zbio­rów poetyc­kich auto­rów uro­dzo­nych w latach 60. „Bar­ba­rzyń­cy” znów nad­cho­dzą. Ich utwo­ry to wła­śnie kanon współ­cze­snej poezji pol­skiej. Nale­żą do nie­go i zara­zem – przez nie­ist­nie­nie w szer­szej świa­do­mo­ści – nie nale­żą. Dla­te­go wra­ca­ją w for­mie anto­lo­gii pokon­kur­so­wej komik­su – inspi­ro­wa­ne­go wier­sza­mi – jako gatun­ku, któ­ry pozwa­la czy­tel­ni­ko­wi czu­ją­ce­mu wstręt do liry­ki uchwy­cić tek­sty: Mar­ci­na Bara­na, Miło­sza Bie­drzyc­kie­go, Dar­ka Fok­sa, Mariu­sza Grze­bal­skie­go, Krzysz­to­fa Jawor­skie­go, Macie­ja Melec­kie­go, Mar­ci­na Sen­dec­kie­go, Andrze­ja Sosnow­skie­go, Dariu­sza Sośnic­kie­go, Mar­ci­na Świe­tlic­kie­go, Ada­ma Wie­de­man­na, Grze­go­rza Wró­blew­skie­go.

Oglą­da­jąc kolej­ne plan­sze mia­łem nie­od­par­te sko­ja­rze­nie z pol­ską szko­łą pla­ka­tu. W Powro­cie.. nie­wie­le jest komik­sów, do jakich przy­wy­kli odbior­cy – tzw. środ­ka. Tak napraw­dę tyl­ko dwa: Bere­ni­ki Koło­myc­kiej (M – mor­der­stwo Świe­tlic­kie­go, II. nagro­da) i Woj­cie­cha Paw­liń­skie­go (Morze Grze­bal­skie­go, nagro­da publicz­no­ści).

Kadry są swo­bod­ną inter­pre­ta­cją, nie są dosłow­ną nar­ra­cją tek­stów, eks­pe­ry­men­tu­ją z typo­gra­fią, tech­ni­ka­mi gra­ficz­ny­mi. Stąd sko­ja­rze­nie z pol­ską szko­łą pla­ka­tu. Ewi­dent­nie do tej tra­dy­cji nawią­zał Jakub Koło­dzie­jak („Urbi et orbi” Świe­tlic­kie­go, kolej­na II. nagro­da ex aequo), echa Kiwer­skie­go odnaj­dzie­my w komik­sie Agniesz­ki Pik­sy do „Prze­strze­lo­ne­go kola­na” Fok­sa, poety­ka sza­blo­nu to „Mat” Melec­kie­go według Mag­da­le­ny Choj­now­skiej, wydaw­nictw pod­ziem­nych – „Latem 1987” Sosnow­skie­go zilu­stro­wa­ny przez Macie­ja Kotłow­skie­go (II. nagro­da). Malar­stwo, kolaż, rysu­nek komik­so­wy – Bru­no Altha­mer (wiersz „Poże­gna­nia” Wie­de­man­na) przy­po­mi­na tro­chę świet­ne pra­ce Igo­ra Baran­ki, Hele­na Sie­miń­ska (kolej­na II. nagro­da ex aequo) inter­pre­tu­jąc „Mas­sa­chu­setts” Bie­drzy­skie­go poszła w stro­nę roz­wią­zań Krzysz­to­fa Gaw­ron­kie­wi­cza.

Pierw­sze miej­sce dla Macie­ja Jasiń­skie­go z Byd­gosz­czy za ilu­stra­cję „Nie­od­wra­cal­nych skut­ków rusy­fi­ka­cji” Krzysz­to­fa Jawor­skie­go (pra­cow­nik UJK w Kiel­cach, autor m.in. zbio­rów Kame­ra­den, Czas trium­fu gołę­bi, Dusze monet, badacz życia i twór­czo­ści Bru­no­na Jasień­skie­go) to hołd dla sta­rej dobrej gra­fi­ki, może tro­chę w sty­lu Roma­na Cie­śle­wi­cza. Kil­ku­war­stwo­we kola­że zło­żo­ne z liter wycię­tych z gaze­ty, archi­wal­nych zdjęć pry­wat­nych i pra­so­wych opa­trzo­nych typo­wy­mi dla „sztu­ki zeszy­to­wej” dory­so­wa­nia­mi (wąsy, oku­la­ry) tek­stem wier­sza i komen­ta­rza­mi auto­ra rysun­ków two­rzą spój­ny obraz, gro­te­sko­wy, ale i nostal­gicz­ny komen­tarz do schył­ku PRL‑u, gdy każ­dy marzył o dłu­go­pi­sie „Zenith 5”, chiń­skim piór­ni­ku, a ido­la­mi mogli być agen­ci KGB.