„bardziej skuteczne przyswajanie”. O kilku tekstach Charlesa Bernsteina

Kac­per Bart­czak przed­sta­wia Char­le­sa Bern­ste­ina pol­skie­mu czy­tel­ni­ko­wi w posło­wiu do świet­ne­go tomu Świat w ogniu m.in. jako „pro­fe­so­ra poezji”. Zazna­cza, że w przy­pad­ku auto­ra Recal­cu­la­ting rola poety spla­ta się nie­ro­ze­rwal­nie z dzia­łal­no­ścią ese­istycz­ną, redak­tor­ską oraz doświad­cze­niem peda­go­gicz­nym. Na ten róż­no­kie­run­ko­wy, impo­nu­ją­cy doro­bek Bern­ste­ina skła­da się – pozwól­my sobie na szyb­kie wyli­cze­nie – 18 ksią­żek poetyc­kich (począw­szy od debiu­tanc­kie­go zbio­ru Asy­lums wyda­ne­go w poło­wie lat 70.), 6 obszer­nych ksią­żek ese­istycz­nych (do jed­nej z nich, Arti­fi­ce of Absorp­tion wyda­nej w koń­cu lat 80., za chwi­lę przyj­dzie tu jesz­cze zaj­rzeć), kil­ka­na­ście prac redak­tor­skich (sku­pio­nych przede wszyst­kim wokół tra­dy­cji poezji moder­ni­stycz­nej, ame­ry­kań­skiej poezji eks­pe­ry­men­tal­nej – z waż­nym miej­scem, jakie w tym pej­za­żu ode­grał ruch LANGUAGE; Bern­ste­in wraz z Bruce’em Andrew­sem w latach 1978–1981 wyda­wa­li pismo „L=A=N=G=U=A=G=E”, któ­re sta­ło się are­ną inau­gu­ra­cji wpły­wo­we­go ruchu LANGUAGE w ame­ry­kań­skiej poezji ostat­nich dekad; repre­zen­ta­tyw­ny wybór tek­stów z tego zało­ży­ciel­skie­go okre­su zawie­ra opu­bli­ko­wa­na w 1984 roku anto­lo­gia The L=A=N=G=U=A=G=E Book) oraz ponad już trzy­dzie­sto­let­nia aktyw­ność aka­de­mic­ka wykła­dow­cy i pro­pa­ga­to­ra poezji współ­cze­snej (kur­sy pro­wa­dzo­ne od koń­ca lat 80. na Uni­wer­sy­te­cie w Buf­fa­lo, a następ­nie Uni­wer­sy­te­cie Pen­syl­wa­nii – i stwo­rzo­ne tam waż­ne por­ta­le-archi­wa The Elec­tro­nic Poetry Cen­ter oraz Pen­n­So­und).

Bart­czak wypi­su­je pierw­sze zda­nie z ese­ju Bern­ste­ina Cre­ati­ve Wre­ading & Aesthe­tic Judg­ment (prze­dru­ko­wa­nym w książ­ce Attack of the Dif­fi­cult Poems): „I am pro­fes­sor of poetry”. Poka­zu­je ono bowiem dobrze nie tyl­ko pozy­cję kogoś, kto jest świa­do­my pery­fe­ryj­nej roli poezji w kształ­to­wa­niu współ­cze­snej wyobraź­ni kul­tu­ro­wej (to dia­gno­za wpi­sa­na już w pierw­szy aka­pit cyto­wa­ne­go tek­stu), ale tak­że tego, kto chciał­by zade­kla­ro­wać swo­istą wia­rę w tekst poetyc­ki. Przy czym tej dekla­ra­cji w przy­pad­ku Bern­ste­ina nie daje się w żaden spo­sób złą­czyć z pod­nio­sły­mi obwiesz­cze­nia­mi o wyróż­nio­nej, eks­po­no­wa­nej, ary­sto­kra­tycz­nej pozy­cji poety (i publicz­no­ści poetyc­kiej) we współ­cze­snym spo­łe­czeń­stwie. Cho­dzi raczej o zauwa­że­nie, że na wybra­ny zawód („pro­fes­sor”) skła­da się swo­iste zobo­wią­za­nie (do zoba­cze­nia we wpi­sa­ny weń cza­sow­nik „pro­fess”). Bern­ste­in zapi­su­je zatem zda­nie-dekla­ra­cję: „I pro­fess poetry […]”; a Bart­czak tak je prze­kła­da na język pol­ski: „Czy­li: «gło­szę, upra­wiam, nauczam», ale też «hoł­du­ję» idei poezji, a nawet «wyzna­ję» poezję”. Jeśli zatem poezja mia­ła­by odgry­wać jakąś rolę, trze­ba by o niej pomy­śleć nie tyle jako o pro­stym nośni­ku atrak­cyj­nych tema­tów, mod­nych i wpły­wo­wych ide­olo­gii (taki­mi piguł­ka­mi infor­ma­cji jeste­śmy na co dzień bom­bar­do­wa­ni i zazwy­czaj szyb­ko sobie z nimi radzi­my sku­tecz­ny­mi prze­su­nię­cia­mi kciu­ka po doty­ko­wym ekra­nie), ile jako o ćwi­cze­niach z, ucze­niu się dru­gie­go języ­ka. Dosły­szeć w tych postu­la­tach moż­na nie­bez­za­sad­nie echa moder­ni­stycz­nych z ducha prze­są­dzeń, że nie sama treść, ale struk­tu­ra zna­czeń, owe szcze­gól­ne ukła­dy słów prze­są­dza­ją o sku­tecz­no­ści wier­sza. Maja­czy tu też – dzie­dzi­czo­ne po Nowej Kry­ty­ce (szko­le lek­tu­ry poezji Wyso­kie­go Moder­ni­zmu) – prze­ko­na­nie, że szcze­gól­na uwa­ga nale­ży się for­mal­nej orga­ni­za­cji wier­sza.

To ucze­nie się dru­gie­go języ­ka nie może jed­nak – zda­niem Bern­ste­ina – zamie­niać się w chłod­ne i osta­tecz­nie nud­ne śle­dze­nie reto­rycz­nych mecha­ni­zmów wier­sza (jak chcie­li tego nowo­kry­ty­cy). Ma raczej pro­wa­dzić do inten­syw­ne­go zanu­rze­nia się w doświad­cze­niu, jakie wytwa­rza tekst poetyc­ki. Dla­te­go sztu­kę czy­ta­nia poezji pod­da­je Bern­ste­in per­ma­nent­ne­mu eks­pe­ry­men­to­wi – nie­mal od począt­ku swo­jej prak­ty­ki peda­go­gicz­nej wypra­co­wy­wał ze swo­imi stu­den­ta­mi taki wła­śnie inten­syw­ny spo­sób czy­ta­nia utwo­rów poetyc­kich. Inno­wa­cja dydak­tycz­na Bern­ste­ina – „cre­ati­ve (w)reading” – ma być zasad­ni­czą zachę­tą do aktyw­nej i kre­atyw­nej odpo­wie­dzi czy­tel­ni­ka na wiersz. Na prze­ko­na­niu, że nie uda się inter­pre­to­wać tego, cze­go się same­mu nie doświad­czy­ło, zosta­ły zbu­do­wa­ne przez auto­ra Recal­cu­la­ting roż­ne tech­ni­ki czytania/pisania (takie jak two­rze­nie imi­ta­cji, fal­sy­fi­ka­tów, prze­pi­sań, róż­nych prze­kształ­ceń, per­mu­ta­cji, tłu­ma­czeń wybra­nych utwo­rów w obrę­bie jed­ne­go języ­ka itp.), mają­ce zaan­ga­żo­wać czy­tel­ni­ka w mate­rial­ną orga­ni­za­cję wier­sza. W ten spo­sób czy­ta­nie poezji nie tyle zosta­je skon­cen­tro­wa­ne na dotar­ciu do ukry­te­go, ale uchwyt­ne­go zna­cze­nia, ile na inten­syw­nym doświad­cze­niu „trud­no­ści” for­mal­nej jego orga­ni­za­cji. Bern­ste­in skłon­ny jest prze­ko­ny­wać, że domi­nu­ją­ca poezja pro­stych lirycz­nych dekla­ra­cji nie­wie­le ma do zaofe­ro­wa­nia takiej prak­ty­ce lek­tu­ro­wej – że o wie­le cie­kaw­sza oka­zu­je się uwa­ża­na za „trud­ną” poezja na róż­nych pozio­mach for­mal­nej orga­ni­za­cji kom­pli­ku­ją­ca poetyc­ki komu­ni­kat. Nie może zatem dzi­wić przy­wią­za­nie Bern­ste­ina do awan­gar­do­wej linii moder­ni­zmu.

Podob­nie odcią­żo­ne z jało­we­go for­ma­li­zmu oka­zy­wać się mają same wier­sze auto­ra Recal­cu­la­ting. Choć w róż­nych okre­sach jego twór­czo­ści dawa­ło­by się wska­zać tek­sty poetyc­kie wyraź­nie czer­pią­ce z eks­pe­ry­men­ta­tor­skiej ener­gii awan­gard dwu­dzie­sto­wiecz­nych (od swo­iste­go ćwi­cze­nia w przy­swa­ja­niu skład­ni Ger­tru­dy Ste­in – jak moż­na by prze­czy­tać Par­sing z 1976 roku, po Sha­dow­ti­me z 2005 roku, któ­re war­to – na co zwró­ci­ła uwa­gę w roz­bu­do­wa­nej ana­li­zie w Uno­ri­gi­nal Genius Mar­jo­rie Per­loff – roz­po­zna­wać wobec tra­dy­cji kon­kre­ty­zmu i Ouli­po), nie cho­dzi jed­nak o zbu­do­wa­nie jakie­goś wyraź­ne­go zobo­wią­za­nia wobec okre­ślo­nej awan­gar­do­wej tra­dy­cji. Wszyst­kim tym, któ­rzy mie­li­by na taką lek­tu­rę ocho­tę, sam Bern­ste­in odpo­wia­da żar­to­bli­wym utwo­rem – skru­pu­lat­nie tłu­ma­czo­nym w Świ­cie w ogniu przez Bart­cza­ka – „Soli­dar­ność to nazwa cze­goś, cze­go nie jeste­śmy w sta­nie oka­zać”. Choć jego począt­ko­we wer­sy (np. „Jestem poetą nowojorskim/ w Kali­for­nii, poetą z San Fran­ci­sco na/ Lower East Side, obiek­ty­wi­stycz­nym poetą/ w Roy­au­mont, sur­re­ali­stycz­nym poetą w Jersey,/ poetą dada­istycz­nym na Harvard Square,/ poetą zaum­nym na Bro­okly­nie, merz poetą/ w Iowa, poetą kubi­stycz­no-futu­ry­stycz­nym w Cen­tral Par­ku”) zda­ją się obie­cy­wać jakąś zna­czą­cą pulę odnie­sień do tra­dy­cji lite­rac­kich, do któ­rych poeta chciał­by się przy­zna­wać, szyb­ko oka­że się, że nie tyle pro­sto­ta tych dekla­ra­cji, ile dema­ska­tor­skie ich nagro­ma­dze­nie dzia­ła w tym wier­szu sil­niej. Inny­mi sło­wy, być może trud­no nie pamię­tać dada­istycz­nych eks­pe­ry­men­tów z począt­ku wie­ku (i poeta taki jak Bern­ste­in woli o nich zupeł­nie nie zapo­mi­nać), ale też nie cho­dzi o to, żeby zacząć teraz pisać jak Tri­stan Tza­ra czy Kurt Schwit­ters.

Jak ma się zatem zacho­wy­wać wiersz? Jak pomy­śleć owo wią­za­nie, uza­sad­nie­nie Bern­ste­inow­skie­go wier­sza wobec „wiel­kiej moder­ni­stycz­nej tra­dy­cji lite­rac­kiej”? (Prze­pi­su­ję to pyta­nie w tym miej­scu za frag­men­tem książ­ki Moder­nizm XXI wie­kuMar­jo­rie Per­loff, poświę­co­nym twór­czo­ści auto­ra Recal­cu­la­ting). Rzecz jasna Char­les Bern­ste­in nie udzie­la jed­nej, jak­kol­wiek dogma­tycz­nej odpo­wie­dzi. Kac­per Bart­czak w swo­im posło­wiu do Świa­ta w ogniu pod­po­wia­da kon­cep­cję „badań zakrzy­wio­nych” (bent stu­dies), któ­rą wypi­su­je z ostat­niej czę­ści naj­now­szej książ­ki ese­istycz­nej Bern­ste­ina Pitch of Poetry(2016). Poszu­kam więc innej takiej moż­li­wej odpo­wie­dzi, zaglą­da­jąc do wcze­sne­go ese­ju-poema­tu Arti­fi­ce of Absorp­tion(pocho­dzą­ce­go z 1987 roku, wyda­ne­go zaś w osob­nej książ­ce w roku 1988, a następ­nie prze­dru­ko­wa­ne­go w A Poetics z 1992 roku). Otwie­ra­ją go pas­su­sy poświę­co­ne roz­wa­ża­niom nad róż­ni­cą wyczu­le­nia na struk­tu­rę zna­cze­nia; poeci roz­po­wszech­nio­nej w wie­ku XX nor­my lirycz­no­ści – jak prze­ko­nu­je Bern­ste­in – byli­by skłon­ni poświę­cić kom­pli­ka­cje for­mal­ne na rzecz dobit­no­ści, przej­rzy­sto­ści wpi­sa­nej w wiersz myśli, komu­ni­ka­tu (jed­nym sło­wem, poświę­ca­ją zagad­nie­nia for­my na rzecz tre­ści). Bern­ste­in tym­cza­sem pro­po­nu­je inten­syw­ne wyczu­le­nie na for­mal­ną orga­ni­za­cję wier­sza – inte­re­su­ją­cy mnie tu frag­ment Arti­fi­ce of Absorp­tion brzmi nastę­pu­ją­co: „to cre­ate a more power­ful / («souped up») / absorp­tion than possi­ble with tra­di­tio­nal / (…) tech­ni­qu­es”. Poeta dopo­wia­da, że o ile typo­wy dla domi­nu­ją­cej nor­my lirycz­no­ści wiersz był­by zain­te­re­so­wa­ny osią­ga­niem jed­no­li­te­go rezul­ta­tu dzię­ki uspój­nie­niu poetyc­kiej nar­ra­cji (zwy­kle wokół jed­ne­go tema­tu, moty­wu, eks­pre­sji odczuć i myśli pod­mio­tu mówią­ce­go), o tyle w wier­szu, w któ­rym docho­dzi do „bar­dziej sku­tecz­ne­go przy­swo­je­nia”, wytwa­rza­ne jest pole chło­ną­ce róż­ne ele­men­ty, na róż­nych pozio­mach orga­ni­za­cji komu­ni­ka­tu (lek­sy­kal­nym, skła­dnio­wym, odnie­sień inter­tek­stu­al­nych itd.). Przy czym te róż­ne ele­men­ty przy­swa­ja­ne, wchła­nia­ne przez wiersz nie muszą dzia­łać na rzecz jak­kol­wiek uspój­nio­ne­go komu­ni­ka­tu – cho­dzi raczej o wytwo­rze­nie efek­tu kon­tra­dyk­to­ryj­no­ści, wie­lo­ści tona­cji, poli­ryt­micz­no­ści. Przyj­rzyj­my się przez chwi­lę, jak to wytwa­rza­nie absorp­cyj­ne­go pola wyglą­da we wcze­snym poema­cie Bern­ste­ina Stan­ding Tar­get (z tomu Con­trol­ling Inte­re­sts, 1980). Otwie­ra go nastę­pu­ją­ce zda­nie:

Deser­ted all sud­den a all
Or glo­ves of notion.

Inny, zapi­sa­ny kur­sy­wą wers („All of a sud­den all deser­ted”) pod­po­wia­da, że porzą­dek powyż­sze­go zda­nia został zabu­rzo­ny, ponie­waż opusz­czo­ny w nim został przy­imek „of”. Może­my jed­nak w pewien spo­sób dosły­szeć bra­ku­ją­cy ele­ment, gdy zorien­tu­je­my się, że te dwa wer­sy są zor­ga­ni­zo­wa­ne bar­dzo wyraź­nie na odmien­nych samo­gło­skach (wers pierw­szy budu­ją sło­wa z domi­nu­ją­cy­mi „e” oraz „a”, dru­gi zaś – opar­ty zosta­je na „o”). Co wię­cej, bra­ku­ją­ce tu „of” powró­ci w przed­ostat­niej sek­cji poema­tu, swo­iście przy­wró­co­ne dla wzro­ku, una­ocz­nio­ne:

„                                  fati­gue

                       of                     of

                                   open for

to                                            , sees

doubles

glass                            must

are                   for

in                     : they

                                   , her”.

Przy­imek „of” pozwa­la tu zostać zoba­czo­nym „jej” („her”), przed­imek oka­zu­je się zna­kiem poja­wie­nia się kobie­ty (prze­pi­su­ję tę uwa­gę za inter­pre­ta­cją Stan­ding Tar­get pió­ra Lin­dy Rein­feld z książ­ki Lan­gu­age Poetry: Wri­ting as Rescue, 1992). Ale jak to się dzie­je? Otóż znacz­ni­ki wizu­al­ne są bar­dzo wyraź­ne – fal­licz­ne „l” („doubles”, „glass”) zosta­je odsu­nię­te na lewy mar­gi­nes, w cen­trum dzia­ła­ją zaś dwa przy­im­ki „of”, któ­re wyglą­da­ją jak oku­la­ry, przez któ­re moż­na dostrzec „ją”; otwie­ra­ją tak­że tę sek­cję na – by tak rzec – samo otwie­ra­nie („open for”), a dzia­ła tu kolum­na wizu­al­nie potro­jo­nej samo­gło­ski „o” („of” – „for” – „for”).

Zasad­nie zatem moż­na powie­dzieć, że w cyto­wa­nych frag­men­tach poema­tu Bern­ste­ina doświad­cze­nie jest nie tyle przed­sta­wia­ne (uspój­nia­ne wokół wyar­ty­ku­ło­wa­ne­go tema­tu), nie tyle sta­je się przed­mio­tem lirycz­nej eks­pre­sji, ile rodzi się z włą­cza­nia w tekst poetyc­ki róż­nych ele­men­tów. Zasad­ni­czą przy tym rolę odgry­wa­ją – zwy­kle mar­gi­na­li­zo­wa­ne w roz­po­wszech­nio­nej w wie­ku XX nor­mie lirycz­no­ści – ele­men­ty dźwię­ko­wy i wizu­al­ny. Takie zatem utwo­ry, jak wcze­sny poemat Stan­ding Tar­get, wie­le zawdzię­cza­ją „wiel­kiej moder­ni­stycz­nej tra­dy­cji lite­rac­kiej”; mamy w nich do czy­nie­nia z zasto­so­wa­nym na sze­ro­ką ska­lę kola­żo­wym zesta­wia­niem ele­men­tów, któ­re dzia­ła­ją na rzecz – zgod­nie z postu­la­ta­mi sfor­mu­ło­wa­ny­mi w Arti­fi­ce of Absorp­tion – wytwa­rza­nia wier­sza jako pola bar­dziej sku­tecz­nych przy­swo­jeń.

Dawa­ło­by się zresz­tą w twór­czo­ści Bern­ste­ina wyzna­czyć wyraź­ną linię owych rady­kla­nych, bez­kom­pro­mi­so­wych utwo­rów, wyraź­nie uni­ka­ją­cych – dzię­ki ćwi­cze­niom w przy­swa­ja­niu awan­gar­do­wych tech­nik – seman­tycz­ne­go zwor­ni­ka (do wymie­nio­nych już wier­szy, poema­tów dopi­sać by moż­na choć­by Hin­ge Pic­tu­re z książ­ki My Way, 1999). Bart­czak w swo­im wybo­rze poka­zu­je zaś inną waż­ną linię w twór­czo­ści Bern­ste­ina – prze­bie­ga­ją­cą od owych rady­kal­nych eks­pe­ry­men­tów z tomów przede wszyst­kim z lat 80. i 90. (na któ­re zosta­je­my napro­wa­dze­ni w Świe­cie w ogniu szcze­gól­nie wier­sza­mi z począt­ku czę­ści Ars poeti­ca; z genial­nym frag­men­tem poema­tu Dys­ra­fie i wpi­sa­nym weń namy­słem nad poezją, poety­ką), ku bar­dziej sub­tel­nej for­mal­nie, być może na pierw­szy rzut oka bar­dziej lirycz­nej poezji z kil­ku naj­now­szych tomów (przede wszyst­kim Recal­cu­la­ting, 2013 oraz Near/Miss, 2018). W wybo­rze, jaki zapro­po­no­wał Bart­czak w Świe­cie w ogniu, wyraź­niej widać – rów­nie cha­rak­te­ry­stycz­ne jak owe rady­kal­ne zesta­wia­nie ele­men­tów (czę­sto w ramach skom­pli­ko­wa­nych kra­jo­bra­zów dźwię­ko­wych i ukła­dów wizu­al­nych, czy też poetyk pro­ce­du­ral­nych) – pole­ga­nie wier­sza Bern­ste­ina na tech­ni­ce wyli­cze­nia, gubią­ce­go w ryt­mie per­mu­ta­cyj­nych powtó­rzeń skła­dnio­wych tym razem takie­go czy­tel­ni­ka, któ­ry łak­nął­by czy to line­ar­nie nara­sta­ją­ce­go duk­tem kolej­nych wer­sów zna­cze­nia (tak dzia­ła­ją m.in. utwo­ry Soli­dar­ność to nazwa cze­goś, cze­go nie jeste­śmy w sta­nie oka­zać, Powiedz­my, W dniu wybo­rów), czy takiej wyli­czan­ki, w któ­rej ów czy­tel­nik zawsze znaj­dzie coś dla sie­bie (ten pro­blem tema­ty­zu­je z kolei wiersz Auto­no­mia to zagro­że­nie).

Nie cho­dzi jed­nak o to – nie­za­leż­nie od tego, któ­rą linią roz­wo­ju twór­czo­ści Bern­ste­ina podą­ży­my – by czy­tel­ni­ka zgu­bić („w celo­wo nie­zbor­nym, dys­ra­ficz­nym wier­szu”), ale by oca­lić jego aktyw­ność. Autor Recal­cu­la­ting co praw­da nie dekla­ru­je, że wier­sze mają odważ­nie wkro­czyć na are­nę publi­cy­stycz­nych spo­rów, że mają w imię tej czy innej ide­olo­gii for­so­wać okre­ślo­ne spo­łecz­ne i poli­tycz­ne pro­jek­ty. Wie­lo­krot­nie wypo­wia­da­ne przy­wią­za­nie do awan­gar­do­wych eks­pe­ry­men­tów (naka­zu­ją­ce tak­że w ich stro­nę prze­pi­sy­wać nasze zain­te­re­so­wa­nia poezją moder­ni­stycz­ną), upar­te obsta­wa­nie po stro­nie zaan­ga­żo­wa­nia czytelniczego/pisarskiego w for­mal­ną orga­ni­za­cję wier­sza nie pozwa­la­ją Bern­ste­ino­wi odsu­nąć spraw poezji na cichy mar­gi­nes współ­cze­snych dys­ku­sji publicz­nych. W tek­ście Come­dy and the Poetics of Poli­ti­cal Form (w: The Poli­tics of Poetic Form, 1990) poeta prze­ko­nu­je, że wiersz (jako owo zaaran­żo­wa­ne ćwi­cze­nie z dru­gie­go języ­ka) ma do ode­gra­nia bar­dzo waż­ną rolę – ma wska­zy­wać na kon­wen­cje, pro­to­ko­ły zda­nio­we, w któ­rych na co dzień neu­tra­li­zu­je­my spo­łecz­ne napię­cia i kon­flik­ty. Przy czym Bern­ste­in nie sta­je po stro­nie żad­ne­go rady­kal­nie wywro­to­we­go pro­jek­tu poli­tycz­ne­go – zale­ży mu raczej na przy­wró­ce­niu demo­kra­cji nie­neu­tra­li­zo­wa­nych (choć­by przez pro­ste kon­fron­ta­cyj­ne kli­sze) indy­wi­du­al­nych gło­sów, zale­ży mu na kształ­co­nej przez wiersz zdol­no­ści do przy­glą­da­nia się for­mom, w któ­rych są reali­zo­wa­ne w spo­sób nie­unik­nio­ny wszel­kie kon­struk­cje świa­to­po­glą­do­we. Świet­nie zresz­tą te ulu­bio­ne, obra­ca­ne przez tek­sty poetyc­kie auto­ra Recal­cu­la­ting for­my wychwy­cił Bart­czak, porząd­ku­jąc now­sze utwo­ry Bern­ste­ina – pisa­ne zasad­ni­czo od prze­ło­mu XX i XXI wie­ku – w dwóch czę­ściach opra­co­wa­ne­go wybo­ru: Przy­po­wiast­ki i sofi­zma­ty oraz Prze­mo­wy.

Poli­tycz­nej sku­tecz­no­ści poezji – kon­klu­du­je Bern­ste­in w Come­dy and the Poetics of Poli­ti­cal Form – nie daje się prze­ło­żyć na jak­kol­wiek wymier­ne gro­no stron­ni­ków; bo też wiersz nie tyle ma szu­kać swo­je­go zwo­len­ni­ka, ile aktyw­ne­go part­ne­ra w opo­rze wobec klisz legi­ty­mi­zu­ją­cych uprosz­czo­ne, zide­olo­gi­zo­wa­ne obra­zy współ­cze­snej rze­czy­wi­sto­ści. Tyl­ko poezja szu­ka­ją­ca wciąż sty­li­stycz­nych, for­mal­nych inno­wa­cji może pod­po­wie­dzieć jed­nost­kom (czy­tel­ni­kom) alter­na­tyw­ne spo­so­by wytwa­rza­nia spo­łecz­nych for­ma­cji.

*

Kac­per Bart­czak jest wytrwa­łym i skru­pu­lat­nym czy­tel­ni­kiem twór­czo­ści Char­le­sa Bern­ste­ina od wie­lu już lat. Wcze­śniej­sze wer­sje nie­któ­rych prze­kła­dów, któ­re zło­ży­ły się na Świat w ogniu, publi­ko­wał na łamach „Arte­rii”, „Wizji”. Swo­je tłu­ma­cze­nia zdą­żył też już zaopa­trzyć w impo­nu­ją­ce wpro­wa­dze­nie do wier­szy auto­ra Recal­cu­la­ting – na łamach „Arte­rii” (2015, nr 3) opu­bli­ko­wał esej Pra­ca wier­sza, czy­li racjo­nal­ność sztucz­no­ści. Uwa­gi wstęp­ne o wier­szach Char­le­sa Bern­ste­ina. Pol­ski czy­tel­nik wyda­je się zatem dobrze przy­go­to­wa­ny, by pod­jąć zapro­sze­nie do aktyw­nych ćwi­czeń dru­gie­go języ­ka.