Czytelnik osobny

I
Gdy czy­ta­łem nową książ­ka Jac­ka Guto­ro­wa, na biur­ku leża­ły obok sie­bie inne jego książ­ki ze szki­ca­mi, wier­sze zebra­ne z lat 1990–2010, tomy z prze­kła­da­mi. Uświa­do­mi­łem sobie, że to pisarz, któ­ry swo­ją wszech­stron­ną dzia­łal­no­ścią towa­rzy­szy mi od daw­na i wca­le nie tak łatwo mi go uchwy­cić. Jego twór­czość roz­pa­da się w mojej lek­tu­rze na kom­ple­men­tar­ne, ale jed­nak oddziel­ne zatrud­nie­nia. Potra­fię wyobra­zić sobie z łatwo­ścią zwo­len­ni­ka jego prze­kła­dów, szcze­gól­nie, że wybie­ra anglo­sa­skie wier­sze czę­sto nie­oczy­wi­ste i nie­uła­twia­ją­ce trans­la­tor­skiej robo­ty (nie tyl­ko Wal­la­ce­’a Ste­ven­sa, na któ­rym zna się jak nikt w Pol­sce, ale też Simo­na Armi­ta­ge­’a czy Rona Pad­get­ta). Jego poezja – dostrze­ga­na, nomi­no­wa­na – ma z pew­no­ścią wier­nych odbior­ców.

Jed­nak mnie – i z pew­no­ścią nie jestem jedy­ny – naj­bar­dziej cie­ka­wi, co Guto­row ma do powie­dze­nia o naj­now­szej pol­skiej poezji. Mogę liczyć na to, że zasko­czy mnie per­spek­ty­wą uję­cia wier­sza czy tomu i cza­sem zmu­si do zmia­ny wła­snej. Ufam jego wybo­rom, nawet, gdy się z nimi nie zga­dzam. Podzi­wiam kunszt, no wła­śnie, jaki? Kry­tycz­ny? Inter­pre­ta­cyj­ny? Chy­ba naj­le­piej powie­dzieć: czy­tel­ni­czy, bo w szki­cach Guto­ro­wa wie­le jest bez­in­te­re­sow­no­ści i fascy­na­cji wier­sza­mi oraz empa­tii czy przy­jaź­ni – waż­ne sło­wo w lek­sy­ko­nie tego auto­ra, wska­zu­ją­ce na ety­kę, któ­rą dało­by się sko­ja­rzyć mię­dzy inny­mi z twór­czo­ścią póź­ne­go Der­ri­dy – przy­jaź­ni, tak wobec opi­sy­wa­ne­go auto­ra, jak wobec czy­tel­ni­ków (w wie­lu szki­cach jest to wypo­wia­da­ne wprost, może nie­co zbyt osten­ta­cyj­nie, a meta­fo­ra gło­su, leit­mo­tiv tego pisa­nia, sta­je się ozdob­ni­kiem, prze­sta­je być wska­zów­ką…). Co chwi­la ma się wra­że­nie, że to nie on, kry­tyk, pro­wa­dzi przez utwór czy zbiór, ale daje się pro­wa­dzić tek­sto­wi. Nie boi się przy­gód.

II
Księ­ga zakła­dek przy­po­mi­na pierw­szą książ­kę kry­tycz­ną Jac­ka Guto­ro­wa, Nie­pod­le­głość gło­su (2003). Zbie­ra bowiem pisa­ne w kil­ku ostat­nich latach recen­zje, szki­ce, inter­pre­ta­cje, ese­je, impre­sje (tu nie wystar­cza pro­ste okre­śle­nie kry­ty­ka lite­rac­ka, to z pew­no­ścią nie jest pisa­ne na jed­nej nucie, choć zaśpie­wa­ne moc­nym gło­sem) – powta­rza­ją się nazwi­ska: Andrzej Sosnow­ski (któż go wni­kli­wiej czy­ta?), Jar­nie­wicz (świet­ny, prze­kro­jo­wy tekst), Świe­tlic­ki, Sośnic­ki (rze­czy o nim ukła­da­ją się we fra­pu­ją­cą całość). Ale są też nowe nazwi­ska, skąd­inąd dobrze zna­ne: Tka­czy­szyn-Dyc­ki, Baran, Wró­blew­ski, Bono­wicz, Grze­bal­ski (wier­sze zebra­ne docze­ka­ły się zasłu­żo­ne­go, rze­tel­ne­go omó­wie­nia) i młod­si: Mar­cin Ham­ka­ło, Piotr Czer­niaw­ski, Kla­ra Nowa­kow­ska, Agniesz­ka Mira­hi­na. Oczy­wi­ście, wier­ny czy­tel­nik, może tro­chę powz­dy­chać, że nie ma kolej­ne­go tek­stu o Som­me­rze czy Sen­dec­kim, albo o Różyc­kim czy Zaga­jew­skim… Zestaw nazwisk opi­sa­nych w książ­ce, wbrew pozo­rom, nie jest oczy­wi­sty, trud­no dopa­trzeć się tu jakie­goś klu­cza, poka­zy­wa­nia zależ­no­ści czy ukła­da­nia kano­nu współ­cze­snej poezji. Ale nie jest to też zestaw przy­pad­ko­wy – autor Nie­pod­le­gło­ści gło­su po pro­stu uważ­nie szu­ka dobrych wier­szy i nie zakła­da z góry, co to zna­czy dobry wiersz. Tyl­ko tyle. Aż tyle.

III
Jed­nak Guto­row zada­je tak­że pyta­nia o cią­głość i waż­ne punk­ty w histo­rii pol­skiej poezji XX wie­ku. Choć histo­ry­kiem lite­ra­tu­ry sta­ra się nie być za wszel­ką cenę, to nie uda­je mu się uciec od epok, prze­ło­mów i grup w lite­ra­tu­rze współ­cze­snej. Ale to na ogół nic nie szko­dzi, bo dobrze zna­na siat­ka pozo­sta­je punk­tem odnie­sie­nia, któ­ry jest co chwi­la pod­da­wa­ny w wąt­pli­wość. Naj­cie­kaw­sza jest pró­ba zre­de­fi­nio­wa­nia (wła­śnie tak) tra­dy­cji awan­gar­do­wej. Klu­czo­wą rolę odgry­wa­ją tu umiesz­czo­ne w pierw­szej czę­ści książ­ki szki­ce o Kry­sty­nie Miło­będz­kiej (szcze­gól­nie: „Glif” oraz „Zatrzy­ma­na w kadrze”). Autor­ka gubio­nych dopi­sa­na zosta­ła w ten spo­sób do Wirp­szy, Róże­wi­cza i Sosnow­skie­go, któ­rzy w Urwa­nym śla­dzie (2007) uło­ży­li się w wie­lo­gło­so­wy kanon pol­skiej poezji nowo­cze­snej. Głos Jac­ka Guto­ro­wa sta­je się sta­now­czy, na tych wier­szach zale­ży mu wyjąt­ko­wo. Tak­że teraz war­to go uważ­nie wysłu­chać.