Dojrzeć międzygatunkowy transfer

Wyobraź sobie, że jesteś lekar­ką i tra­fiasz do spo­łecz­no­ści zamiesz­ku­ją­cej małą nad­mor­ską wieś, w któ­rej nie­zna­na cho­ro­ba ata­ku­je kobie­ty-mat­ki. Pozna­jesz ludzi, któ­rzy nie są stąd, wcze­śniej to miej­sce mia­ło innych miesz­kań­ców, ale o nich masz się dopie­ro dowie­dzieć. Pozna­jesz też żyją­ce we wsi zwie­rzę­ta, te domo­we i te dzi­kie. Obser­wu­jesz rela­cje panu­ją­ce mię­dzy spo­łecz­no­ścią a zwie­rzę­ta­mi i przy­ro­dą, ich wza­jem­ne oddzia­ły­wa­nie na sie­bie, choć jesz­cze nie do koń­ca rozu­miesz ska­lę tego zja­wi­ska.

Cho­ro­by, któ­ra panu­je we wsi, nie ma w książ­kach, musisz ją poznać samo­dziel­nie. I mimo że kie­ru­jesz się wyłącz­nie racjo­nal­nym myśle­niem, tym razem nie będzie ono przy­dat­ne, tu zadzia­ła­ją tyl­ko zmy­sły, intu­icja, emo­cje. To miej­sce i ta spo­łecz­ność będą testo­wać zarów­no two­ją moral­ność, jak i wraż­li­wość na wszyst­ko, co poza­ro­zu­mo­we.

Aga­ta Dycz­ko budu­je nar­ra­cję, któ­ra tyl­ko pozor­nie nosi zna­mio­na baśnio­wej rze­czy­wi­sto­ści, bo tak napraw­dę zupeł­nie wywra­ca uto­pij­ną wizję mikro­świa­ta, dema­sku­jąc struk­tu­ry rela­cji opar­tych na hie­rar­chii, wła­dzy, domi­na­cji. Tajem­ni­ce, któ­re prze­ni­ka­ją każ­dy ele­ment prze­strze­ni mate­rial­nej i nie­ma­te­rial­nej, nie mają doda­wać opo­wie­ści pikan­te­rii czy peł­nić funk­cji ini­cja­cyj­nej (jak to bywa w reali­zmie magicz­nym). To tajem­ni­ce, któ­re sta­no­wią klucz do onto­lo­gii świa­ta postrze­ga­ne­go z per­spek­ty­wy nie­an­tro­po­cen­trycz­nej.

Cho­ro­ba w tej opo­wie­ści tra­wi nie tyl­ko kobie­ty. Cho­ru­je i umie­ra też kra­jo­braz. Czy dla­te­go, że jest ska­żo­ny obec­no­ścią czło­wie­ka? Czy może to przy­ro­da, któ­rą chce­my widzieć jako nie­win­ną, zatru­wa ludz­kie cia­ła? By spró­bo­wać zro­zu­mieć zasa­dy orga­ni­zu­ją­ce tę rze­czy­wi­stość, trze­ba naj­pierw – podob­nie jak robi to boha­ter­ka – obrać antro­po­lo­gicz­ny punkt widze­nia, ale za chwi­lę lub jed­no­cze­śnie go cał­ko­wi­cie odrzu­cić. Rzecz w tym, aby w rela­cjach mię­dzy czło­wie­kiem, zwie­rzę­ta­mi i przy­ro­dą doj­rzeć mię­dzy­ga­tun­ko­wy trans­fer, któ­ry wymy­ka się antro­po­cen­trycz­nej, a co za tym idzie ‒ ogra­ni­cza­ją­cej per­spek­ty­wie.

Autor­ka Żuko­wa daje nam zada­nie prze­my­śle­nia tego, jak tę samą prze­strzeń, te same sytu­acje i zja­wi­ska, postrze­ga albo ‒ co bar­dziej ade­kwat­ne ‒ odczu­wa czło­wiek, a jak nie­ludz­kie zwie­rzę. I czy te dwie pod­mio­to­wo­ści są w sta­nie się mię­dzy sobą poro­zu­mieć za pomo­cą języ­ka opar­te­go na nie­stan­dar­do­wych regu­łach. Czy dzię­ki trans­ga­tun­ko­wej komu­ni­ka­cji rów­no­rzęd­nych part­ne­rów (ludzi i zwie­rząt) uda się zro­zu­mieć i roz­wią­zać pro­ble­my ludz­ko-zwie­rzę­cej koeg­zy­sten­cji w małej nad­mor­skiej osa­dzie?

Już wie­lo­krot­nie pró­bo­wa­no uchwy­cić zwie­rzę­co-przy­rod­ni­czy punkt widze­nia w lite­rac­kim medium. Wią­że się to zawsze z wie­lo­ma pułap­ka­mi, głów­nie z taką, że na przy­kład kro­wy mówią i tak ludz­kim gło­sem, a dęby czy mor­ska bry­za ule­ga­ją per­so­ni­fi­ka­cji. Aga­ta Dycz­ko pró­bu­ję zna­leźć nowy lite­rac­ki język, w któ­rym antro­po­cen nie będzie już jedy­ną i domi­nu­ją­cą wer­sją opo­wie­ści o świe­cie oraz jej nie­ludz­kich akto­rach. Jestem prze­ko­na­na, że jej się uda.

Dofi­nan­so­wa­no ze środ­ków Mini­stra Kul­tu­ry i Dzie­dzic­twa Naro­do­we­go pocho­dzą­cych z Fun­du­szu Pro­mo­cji Kul­tu­ry – pań­stwo­we­go fun­du­szu celo­we­go.