Dojrzewanie do Ameryki

Minął rok od wyda­nia debiu­tanc­kie­go zbio­ru opo­wia­dań Kata­rzy­ny Jaku­biak Nie­ostre widze­nia. Po prze­glą­dzie cza­so­pism kultu­ralnych, por­ta­li lite­rac­kich i blo­gów stwier­dzam, że w tym cza­sie nie uka­za­ła się żad­na inte­re­su­ją­ca opi­nia o tej książ­ce. Jedy­nie na popmoderna.pl moż­na zna­leźć kil­ka­na­ście zdań recen­zen­ta Mar­ce­la Pru­sa (to pseu­donim, wska­zu­ją­cy na iden­ty­fi­ka­cję auto­ra z Pro­ustem). Nie jestem jed­nak w sta­nie po­dać żad­nych atu­tów tej recen­zji Nie­ostrych widzeń. Nikt nie ocze­ku­je, że jeden kry­tyk będzie infor­mo­wać o wszyst­kich nowo­ściach wydaw­ni­czych, ale jeśli wyda­no pro­zę tłu­macz­ki lite­ra­tu­ry ame­ry­kań­skiej, an­gielskiej i irlandz­kiej, któ­ra otrzy­ma­ła na­grodę od „Lite­ra­tu­ry na Świe­cie” (za tłu­maczenie Pochwa­ły miejsc ciem­nych Yuse­fa Komu­ny­akaa w 2005), to moż­na by sądzić, że jakąś opi­nię wyra­żą uzna­ni, a choć­by i mało do­świadczeni kry­ty­cy.

Pochwa­ły miejsc ciem­nych ame­ry­kań­skie­go poety Yuse­fa Komu­ny­akaa to obszer­ny wybór wier­szy inspi­ro­wa­nych jaz­zem i jego struk­tu­ra­mi mu­zycznymi. Kata­rzy­na Jaku­biak tłu­ma­czy­ła też pro­zę, m.in. Ame­ry­kań­ski czy­ściec Joh­na Haskel­la, frag­men­ty Paląc swo­je Glen­na Pat­ter­so­na, Ring Kojie­go Suzu­kie­go. Zanim jed­nak dowie­dzia­łem się, że zaj­mu­je się wła­śnie prze­kła­dem i pro­wa­dzi zaję­cia z lite­ra­tu­ry na Uni­wer­sy­te­cie w Mil­lersville, prze­czy­ta­łem w „Twór­czo­ści” (3/2011) opo­wia­da­nie Czy­sta woda o inte­re­su­ją­cej kon­struk­cji nar­ra­cji z róż­nych punk­tów widze­nia – moż­na je zna­leźć w Nie­ostrych widze­niach. Wcze­śniej w cza­so­pi­smach lite­rac­kich (m.in. w „Stu­dium”, „Fa-arcie”, „Kart­kach”, „Topo­sie”) w latach 2004–2011 dru­ko­wa­no jej pro­zę, w tym czte­ry opowiada­nia, któ­re zamiesz­czo­no w książ­ce (w zbio­rze jest łącz­nie dwa­na­ście). Autor­ka ponad­to była nomi­no­wa­na do nagro­dy lite­rac­kiej Gry­fia 2013 wła­śnie za wyda­ne w Biu­rze Lite­rac­kim Nie­ostre widze­nia.

W jed­nym z zebra­nych w tomie opo­wia­dań zaty­tu­ło­wa­nym Bojow­nik Jaku­biak pisze: „Oglą­da­jąc te cuda przy­rzekł sobie, że gdy­by mat­ka dała mu wybrać tyl­ko jed­ną jedy­ną rybę na wła­sność, był­by to bojow­nik – w bajecz­nym pió­ro­pu­szu lilio­wo-pur­pu­ro­wych płetw. Włą­czył You Tube i widział, jak bo­jownik tań­czy, moc­ny, pew­ny sie­bie, jak­by był świa­dom wła­sne­go pięk­na: pół ryba, pół bóg. To na nim Filip w koń­cu sku­pił wszyst­kie swo­je zdol­no­ści i wie­czorami, po powro­cie z pocz­ty, malo­wał już tyl­ko jego”. Ten frag­ment ewoku­je doj­mu­ją­ce poczu­cie nie­re­al­no­ści ludz­kich pla­nów i zamia­rów, spro­wadzonych czę­sto do wal­ki o hono­ro­wą bram­kę – pocie­sze­nie w życiu, w któ­rym tak trud­no o samo­re­ali­za­cję. Taka posta­wa cha­rak­te­ry­zu­je głów­nie boha­ter­ki, któ­re moż­na utoż­sa­miać do pew­ne­go stop­nia z au­torką. Osa­dzo­ne w ame­ry­kań­skich realiach Nie­ostre widze­nia nie są „la­sem rze­czy”, jak chciał recen­zent Mar­cel Prus. Ele­men­tem dominują­cym są emo­cje i reflek­sje nad nimi. Dystans emo­cjo­nal­ny wobec pew­nych war­to­ści sam sta­je się z bie­giem cza­su war­to­ścią. Waż­nym tema­tem w Nie­ostrych widze­niach jest doj­rze­wa­nie, któ­ra jawi się jako pro­ces per­ma­nent­ny, zaczy­na­ją­cy się w dzie­ciń­stwie spę­dzo­nym przez boha­terkę w Pol­sce, ale nie­koń­czą­cy się po wyjeź­dzie za gra­ni­cę. Doj­rzeć do Ame­ry­ki zna­czy tu zro­zu­mieć isto­tę wyobra­że­nia o wyma­rzo­nym nie­gdyś miej­scu, o któ­rym mówi pew­na kobie­ta w przej­mu­ją­cym opowia­daniu Ciast­kar­nia, powta­rza­jąc po śmier­ci swo­je­go dziad­ka jego sło­wa: „Pata­taj, pata­taj, poje­dzie­my w cud­ny kraj”.

Ale ta Ame­ry­ka – miej­sce i sym­bol – dla wie­lu nie jest tyl­ko marze­niem. Sta­je się real­no­ścią, więc jej sta­tus zmie­nia się dla boha­te­rów, któ­rych pozna­je­my, gdy wio­dą nie­uda­ne życie uczu­cio­we w związ­ku, mija­ją im samot­ne dni poświę­co­ne na naukę i pisa­nie, gdy uczest­ni­czą w po­grzebie przy­ja­cie­la, ślu­bie, spo­tka­niu z nie­wi­dzia­ną od lat przy­ja­ciół­ką. To sytu­acje codzien­ne, ale nie­zwy­kle opo­wie­dzia­ne, tak, że czy­tel­nik nie ma poczu­cia banal­no­ści. Wręcz prze­ciw­nie, Nie­ostre widze­nia peł­ne są scen zaska­ku­ją­cych, cza­sa­mi zabaw­nych i napi­sa­nych z dużym poczu­ciem humo­ru (wyraź­nym, zwłasz­cza gdy autor­ka poru­sza kwe­stię ame­rykańskiej toż­sa­mo­ści naro­do­wej), a też dra­ma­tycz­nych i gro­te­sko­wych. Robi wra­że­nie kunszt opi­su nie­któ­rych scen ero­tycz­nych. Takie różno­rodne tona­cje cha­rak­te­ry­zu­ją opo­wia­da­nia o trud­nych cza­sach dla na­wiązywania przy­jaź­ni, o wyrze­cze­niach i ustęp­stwach, na jakie godzą się boha­te­ro­wie dla pra­cy i pod­trzy­ma­nia związ­ku. Widać też zainteresowa­nie róż­ni­ca­mi kul­tu­ro­wy­mi mię­dzy Ame­ry­ka­na­mi i Pola­ka­mi, mię­dzy „sobą” teraz, a „sobą” w prze­szło­ści, mię­dzy obcy­mi sobie ludź­mi na emi­gra­cji. To zróż­ni­co­wa­nie sta­no­wi jeden z głów­nych moty­wów całe­go zbio­ru. Zresz­tą tytuł suge­ru­je nie­jed­no­znacz­ność postrze­ga­nia.