Ewangeliczny połów

W pierw­szych sło­wach powin­no być powie­dzia­ne, że tuż po woj­nie pry­mar­na dla Tade­usza Róże­wi­cza była wola stwo­rze­nia nowe­go czło­wie­ka. Lite­ra­tu­ra sta­no­wi­ła wehi­kuł, dostęp­ne mu narzę­dzie rekon­struk­cji czło­wie­czeń­stwa „po koń­cu świa­ta”, co pierw­szy dostrzegł Kazi­mierz Wyka: „Róże­wicz jest poetą bytu, nie ufa on świa­do­mo­ści”. Pięk­no, este­ty­kę powin­no się, zda­niem poety, wywieść z ety­ki i z bez­po­śred­nio­ści życia. One są źró­dłem myśle­nia o poezji, czy­li o czło­wie­ku.

Dla Róże­wi­cza rze­czy­wi­stość, mimo wojen­nej i pono­wo­cze­snej dewa­sta­cji, ma wciąż cha­rak­ter sakral­ny, dla­te­go tak dra­ma­tycz­nie tro­pi ludz­kie zło, ducho­wą iner­cję, w szyb­kim tem­pie roz­ra­sta­ją­ce się tery­to­rium Nic. Od chwi­li debiu­tu jego wier­sze mają cha­rak­ter dia­lo­gicz­ny, są spo­tka­niem twa­rzą w twarz z Innym, któ­ry przy­śnił się filo­zo­fom w wie­le lat póź­niej. Czy­ta­jąc wier­sze Róże­wi­cza odno­si­my wra­że­nie, jak­by poprzez czy­tel­ni­ka roz­ma­wiał on tak­że z samym sobą, pra­gnąc ujrzeć bez­względ­nie praw­dzi­wą wła­sną twarz. Za praw­do­mów­no­ścią postę­pu­je odpo­wie­dzial­ność, doma­ga­ją­ca się wła­ści­we­go arty­stycz­ne­go wyra­zu.

W auto­bio­gra­ficz­nym opo­wia­da­niu „Nowa szko­ła filo­zo­ficz­na”, odno­szą­cym się do 1945 roku, mówi nar­ra­tor (por­te-paro­le auto­ra): „Myśla­łem, że czło­wiek może być sam. […] Byłem zaro­zu­mia­ły i głu­pi. […] Strasz­nie tęsk­nię do żywe­go czło­wie­ka. Cze­kam na jego przyj­ście. […] Nie­po­trzeb­ny mi jest Bóg, zło­to, sła­wa. […] Nigdy się nie dowie, że patrzę na nie­go jak na zło­te­go boga, moje­go stwór­cę, dobro­czyń­cę i zbaw­cę”.

Bóg Sta­re­go Testa­men­tu odszedł, mówią teo­lo­dzy, a to prze­świad­cze­nie bli­skie jest roze­zna­niu Róże­wi­cza. Próż­nię po Bogu („wyga­śnię­cie Abso­lu­tu niszczy/ sfe­rę jego prze­ja­wia­nia się”) obej­mu­je w jego wier­szach nowo­te­sta­men­to­wy Chry­stus-Czło­wiek. Przy czym poeta wybie­ra poza­re­li­gij­ny, huma­ni­stycz­ny wzo­rzec Nauczy­cie­la. I z nim już kil­ka­dzie­siąt lat powta­rza „naukę cho­dze­nia”, pisząc na pia­sku i na wodzie, odwo­łu­jąc się do sfe­ry ludz­kie­go dobra i wąt­piąc w jej moż­li­wo­ści. Róże­wicz zaiste – jak mądrze napi­sał Ryszard Przy­byl­ski – jest w dro­dze do Emaus.

„Połów” odna­lazł autor w swo­ich papie­rach w lutym 2012 roku, szu­ka­jąc cze­goś odpo­wied­nie­go dla Pol­skie­go Insty­tu­tu Kul­tu­ry w Sofii na mar­co­we spo­tka­nie pro­mo­cyj­ne z oka­zji wyda­nia buł­gar­skie­go wybo­ru jego dra­ma­tów. Ze wzglę­du na wiek Róże­wicz do Sofii nie poje­chał, ale napi­sał bar­dzo oso­bi­sty list skie­ro­wa­ny do swo­ich tłu­ma­czy i przy­ja­ciół. List ten i wiersz – w wer­sjach pol­skiej i buł­gar­skiej – czy­ta­ne były jako wstęp do wie­czo­ru. Gene­tycz­nie „Połów” sta­no­wi jeden z frag­men­ta­rycz­nych warian­tów „Mozai­ki buł­gar­skiej z roku 1978”, ale jest w peł­ni utwo­rem auto­no­micz­nym. Jego temat (ewan­ge­licz­ny połów Czło­wie­ka) i egzy­sten­cjal­na uważ­ność przy­wo­łu­ją poemat „Zło­wio­ny”, a szcze­gól­nie póź­niej­szy wiersz pt. „Widzia­łem Go” (tom: zawsze frag­ment. Recyc­ling) o przy­pad­ko­wym spo­tka­niu w par­ku ano­ni­mo­we­go bez­dom­ne­go – „Syna Czło­wie­cze­go”.