Geografie, Giovanni Catelli

„Cie­ka­we połą­cze­nie pew­ne­go wyda­rze­nia i pew­nej hipo­te­zy odda­lo­nych od sie­bie zarów­no w cza­sie, jak i w prze­strze­ni. Coś, co teraz moż­na przy­jąć jako kon­kret­ny fakt” – taki­mi sło­wa­mi Julio Cor­tázar roz­po­czy­na opo­wia­da­nie Mil­czą­cy pasa­żer. W nim to wyda­rze­nie opo­wie­dzia­ne zosta­ło przez nie­ja­kie­go Aldo Fran­ce­schi­ni, hipo­te­za zosta­ła uku­ta przez nar­ra­to­ra, a cała rzecz mia­ła miej­sce przy uli­cy Pau­la Valery’ego w Pary­żu.

W moim krót­kim tek­ście wyda­rze­nie zosta­ło zaczerp­nię­te od Cor­táza­ra, jed­nak hipo­te­zę poda­ję za opo­wia­da­niem Gio­van­nie­go Catel­le­go Pasa­żer, zawar­tym w zbio­rze pro­zy poetyc­kiej Geo­gra­fie, pierw­szej jego książ­ce prze­tłu­ma­czo­nej na język pol­ski, nowo­ści wydaw­ni­czej Biu­ra Lite­rac­kie­go. Nie­co to… zagma­twa­ne? Wręcz prze­ciw­nie. Oto zamiast recen­zji – krót­ka ilu­stra­cja tego, jak opo­wia­da­nia nie­zna­ne­go sze­rzej Catel­le­go, któ­ry, jak pisze Anna Wasi­lew­ska, zyskał sobie mia­no naj­mniej widocz­ne­go pisa­rza we współ­cze­snej lite­ra­tu­rze wło­skiej, mogą stać się „hipo­te­za­mi” dla opo­wia­dań innych twór­ców – tych popu­lar­niej­szych i bar­dziej zauwa­żal­nych.

Dla­cze­go hipo­te­za i wyda­rze­nie są od sie­bie tak odda­lo­ne w cza­sie i prze­strze­ni? Opo­wia­da­nie Cor­táza­ra powsta­ło z pew­no­ścią przed 1980 rokiem, zaś Geo­gra­fie uka­za­ły się w roku 1998. Jed­no w Argen­ty­nie, dru­gie we Wło­szech. Zaj­mij­my się jed­nak od razu samym wyda­rze­niem.

Jest noc. Samo­chód zatrzy­mu­je się na pustej szo­sie. Nagle poja­wia się dru­gie auto, któ­re było już tam wcze­śniej, ale któ­re­go nie zauwa­ży­li­śmy; ono też sta­nę­ło w ciem­no­ściach na takim samym pust­ko­wiu. Na jego przed­nim sie­dze­niu ktoś jest – czło­wiek. Czar­na, nie­ru­cho­ma for­ma. Jak­by ktoś wiózł go nocą, tak by nikt go nie widział… Cor­tázar two­rzy swo­ją hipo­te­zę – „to był nie­bosz­czyk”, po czym ury­wa opo­wia­da­nie. Oczy­wi­ście nikt mu nie wie­rzy. Nie w taką kolej rze­czy i na pew­no nie jemu. Catel­li mógł nawet nie wie­dzieć o nie­do­wie­rza­niu czy­tel­ni­ków Cor­táza w związ­ku z zapro­po­no­wa­nym roz­wią­za­niem. Dla­cze­go więc miał­by się nim mar­twić? Może wysia­dał z tak­sów­ki na pustym pla­cu, kie­dy jesz­cze było ciem­no, a przed nim inna, taka sama tak­sów­ka odje­cha­ła z piskiem opon, wyrzu­ca­jąc na chod­nik inne­go, podob­ne­go do nie­go czło­wie­ka?

„Jest zawsze jakiś pociąg, któ­ry odjeż­dża przed naszym, o brza­sku, nie­mal się o nas ocie­ra­jąc, w nowym i nie­zna­nym wie­trze, a my wsta­li­śmy o świ­cie pew­ni, że jeste­śmy sami, na pew­no pierw­si, któ­rzy widzą dwo­rzec… Zawsze jest jakiś czło­wiek, któ­ry wysia­da, jakaś twarz, któ­ra opusz­cza pociąg i patrzy na nas, ze skra­jem nocy narzu­co­nej na ramio­na (…) Idzie i cele­bru­je opóź­nie­nie w mar­twym punk­cie kro­ków”. Jeśli do tej pory jesz­cze ktoś wie­rzył Cor­táza­ro­wi, to po prze­czy­ta­niu tych słów będzie wie­dział, że dopie­ro Catel­li roz­wią­zał zagad­kę auta, któ­re stoi gdzieś tam już wcze­śniej, czło­wie­ka, któ­ry czu­wa już dłu­żej…

To nie­sa­mo­wi­te, kie­dy pisarz wyra­ża sło­wem poczu­cie bra­ku i nie­pew­no­ści, a zara­zem każ­dą sce­ne­rią czy meta­fo­rą roz­wi­kłu­je to, co nie­ja­sne, to, cze­mu się nie dowie­rza. Oczy­wi­ście, przed­sta­wie­nie tego tak rzad­kie­go i waż­ne­go doświad­cze­nia za pomo­cą zesta­wie­nia dwóch opo­wia­dań nie odda wystar­cza­ją­co jego wagi. Może być jed­nak przy­naj­mniej małą pró­bą, szyb­ko urwa­nym śla­dem potrze­by wyra­że­nia zachwy­tu nad tym, w jaki spo­sób Catel­li mie­sza w swo­ich Geo­gra­fiach pej­zaż wewnętrz­ny z nie­osią­gal­nym hory­zon­tem, wyda­rze­nie z samym jego zna­kiem.