Głosy ze środka

Radio Swo­bo­da – taki tytuł nosi anto­lo­gia nowej poezji rosyj­skiej prze­tłu­ma­czo­na i zre­da­go­wa­na przez Zbi­gnie­wa Dmi­tro­cę. Uro­dzo­ny na Zamojsz­czyź­nie poeta, tłu­macz, autor audy­cji radio­wych zaj­mo­wał się wcze­śniej prze­kła­da­niem tek­stów takich auto­rów jak cho­ciaż­by Anna Ach­ma­to­wa, Miko­łaj Gumi­low, Josif Brod­ski. Do dłu­giej listy inte­re­su­ją­cych go nazwisk wypa­da zali­czyć też dobrze zna­nych w Pol­sce Bło­ka, Cwie­ta­je­wą, Jesie­ni­na, Wysoc­kie­go czy Man­delsz­ta­ma. Sam Dmi­tro­ca, war­to przy­po­mnieć, jest auto­rem dwu­dzie­stu tomów poezji, wie­lu pio­se­nek teatral­nych i kaba­re­to­wych, sztuk teatral­nych dla dzie­ci oraz wybo­rów wier­szy pol­skich poetów.

Nowe sytu­acje

Anto­lo­gię otwie­ra wybór wier­szy uro­dzo­ne­go w 1939 roku w Nowo­sy­bir­sku Wia­cze­sła­wa Kupri­ja­no­wa, koń­czy nato­miast – prze­gląd tek­stów Lwa Obo­ri­na z rocz­ni­ka 1987. Pierw­szy z wymie­nio­nych zade­biu­to­wał w wie­ku czter­dzie­stu dwóch lat jako poeta doj­rza­ły, zaj­mu­ją­cy się tak­że pro­zą, prze­kła­dem i kry­ty­ką lite­rac­ką. Zgod­nie z zamiesz­czo­ną w książ­ce notą bio­gra­ficz­ną, to pro­pa­ga­tor wier­sza wol­ne­go w rosyj­skiej poezji. Mię­dzy inny­mi przez swo­je zami­ło­wa­nie do tej for­my lirycz­ne­go spo­so­bu wyra­ża­nia przez lata pozo­sta­wał poza głów­nym nur­tem lite­rac­kie­go życia. Obo­rin nato­miast wydał swój debiu­tanc­ki tomik w roku 2010, poza tym tłu­ma­czy wier­sze takich pol­skich auto­rów jak Tomasz Różyc­ki czy Mar­ta Pod­gór­nik. Już to zesta­wie­nie uwi­docz­nia waż­ką wła­ści­wość tomu Dmi­tro­cy, któ­ry przed­sta­wia auto­rów będą­cych rówie­śni­ka­mi poetów tzw. „odwil­ży chrusz­czow­skiej”, jak Kupri­ja­now lub młod­szych, publi­ku­ją­cych swo­je tek­sty pod koniec lat sie­dem­dzie­sią­tych, by przy­wo­łać nazwi­sko Igo­ra Pomie­ran­ce­wa. Kolej­na gru­pa to twór­cy uro­dze­ni w szó­stej i siód­mej deka­dzie ubie­głe­go wie­ku, debiu­tu­ją­cy w latach dzie­więć­dzie­sią­tych, do któ­rych zali­cza­ją się: Jele­na Fanaj­ło­wa, Dmi­trij Wodien­ni­kow, Demian Kudriaw­cew, Andriej Rodio­now, Maria Stie­pa­no­wa, Linor Gora­lik, Igor Bie­łow. Two­rzy więc prze­strzeń dla zaist­nie­nia gło­sów wca­le lub nie­zbyt dobrze zna­nych pol­skie­mu czy­tel­ni­ko­wi, zasłu­gu­ją­cych na uwa­gę cho­ciaż­by przez fakt, że są to twór­cy dzia­ła­ją­cy współ­cze­śnie, usta­na­wia­ją­cy swo­imi poety­ka­mi nowe sytu­acje w lite­ra­tu­rze języ­ka rosyj­skie­go. Sytu­acje, któ­rym war­to się przy­glą­dać jako arty­stycz­nym, ale i spo­łecz­no-kul­tu­ro­wym świa­dec­twom oraz wyobra­że­niom prze­mian świa­do­mo­ści ostat­nie­go ćwierć­wie­cza.

Wyróż­nie­ni auto­rzy nie two­rzą lite­rac­kie­go poko­le­nia, lecz wyda­ją swo­je książ­ki od począt­ku lat osiem­dzie­sią­tych do dziś, dzię­ki cze­mu mogą być postrze­ga­ni jako repre­zen­tan­ci pew­nej epo­ki – poodwil­żo­wej, być może nawet pono­wo­cze­snej. Śle­dząc losy i spo­so­by obec­no­ści rosyj­skiej poezji w pol­skiej recep­cji, trze­ba powró­cić do spraw sto­sun­ko­wo dobrze zna­nych od stro­ny poli­tycz­no-spo­łecz­nej, a więc do lat 1953–1964, czy­li do ram tzw. „odwil­ży chrusz­czow­skiej” lub „sław­ne­go dzie­się­cio­le­cia”. Wów­czas debiu­to­wa­li tacy twór­cy jak Jew­gie­nij Jew­tu­szen­ko, Anfriej Woznien­ski, Robert Roż­die­stwien­ski. Nastę­pu­ją­ce w związ­ku z sytu­acją poli­tycz­ną  prze­mia­ny este­tycz­ne pro­wa­dzi­ły m.in. do częst­sze­go eks­po­no­wa­nia w utwo­rach wła­snej oso­bo­wo­ści, posze­rze­nia pola zain­te­re­so­wań, chwi­lo­we­go wpro­wa­dze­nia do poezji ożyw­cze­go fer­men­tu.¹ Wśród waż­nych auto­rów tej gene­ra­cji wymie­nia się tak­że uro­dzo­ne­go w 1924 roku Buła­ta Oku­dża­wę, któ­ry w jed­nym z wywia­dów tak mówił o istot­nym tak­że w kon­tek­ście pol­skiej świa­do­mo­ści czy­tel­ni­czej spad­ku popu­lar­no­ści poezji w Rosji w póź­niej­szym cza­sie:

Po roku 1956 poja­wił się sze­ro­ki pęd do poezji. Ale to nie byli prze­cież miło­śni­cy praw­dzi­wi, a zwy­czaj­nie – cie­ka­wi, wraż­li­wi ludzie, któ­rzy ocze­ki­wa­li od poezji nowych odkryć, któ­rzy chcie­li zna­leźć w niej lekar­stwo. Cóż, kie­dy oka­za­ło się, że to nie lekar­stwo – odsu­nę­li się od poezji i zosta­ło, jak być powin­no (…) – poezja i jej praw­dzi­wi miło­śni­cy.²

Sygnał wywo­ław­czy

W przy­pad­ku auto­rów wybra­nych do anto­lo­gii Radio Swo­bo­da trud­no mówić o gene­ra­cyj­nej mani­fe­sta­cji postaw, wspól­no­cie sty­li­stycz­nej czy wspól­no­cie doświad­czeń jed­no­znacz­nie okre­śla­ją­cej te osob­ne prze­cież poety­ki. Czer­pią oni z róż­nych tra­dy­cji, nawią­zu­ją do roz­ma­itych sty­lów, korzy­sta­ją z ujęć umoż­li­wia­ją­cych wyra­ża­nie doświad­cze­nia codzien­no­ści, życia oso­bi­ste­go, ale tak­że histo­rii, poli­ty­ki i zwią­za­nych z nią kwe­stii etycz­nych i este­tycz­nych. Trze­ba tu wspo­mnieć m.in. o utwo­rach poet­ki, tłu­macz­ki, kore­spon­dent­ki Radia Swo­bo­da Jele­ny Fanaj­ło­wej, takich jak „Sara­je­wo”, „Do Ser­hi­ja Żada­na”, „Wybo­ry doniec­kie, wybo­ry woro­ne­skie” czy „[Nacja za mnie]” z cyklu „Dzien­nik bał­tyc­ki”. Jaw­ne zaan­ga­żo­wa­nie spo­łecz­no-poli­tycz­ne tych wier­szy nie odbie­ra im war­to­ści lite­rac­kich. Nie tyle bowiem publi­cy­stycz­ny styl, lako­nicz­ność wypo­wie­dzi są zasa­dą orga­ni­zu­ją­cą tek­sty, lecz prze­sła­nie, indy­wi­du­al­na odpo­wiedź na cha­rak­ter cza­sów, dosad­ność sfor­mu­ło­wań uję­tych w ramy sytu­acji, w któ­rych istot­ne są inne oso­by, uczest­ni­cy wyda­rzeń i ich świad­ko­wie. W wier­szu „Do Ser­hi­ja Żada­na” – ukra­iń­skie­go poety i pisa­rza, w akcie kry­tycz­nej odwa­gi, mówią­ca zwra­ca się do inne­go twór­cy i czło­wie­ka, z któ­rym łączy ją poli­tycz­na i etycz­na świa­do­mość:

Zabi­je cię ten (mój) kraj
Jego wojen­na mate­ma­ty­ka
Jego służ­by spe­cjal­ne
Jego ilu­zje i kon­struk­ty
Jego brak zasad
Jego kłam­li­wa pod­łość
Ale podo­ba mi się two­ja wście­kłość

Fanaj­ło­wa przy­wo­łu­je też m.in. wybo­ry doniec­kie i woro­ne­skie, uwzględ­nia­jąc kon­tekst wojen­nych dzia­łań i meta­fo­rycz­nych, powią­za­nych z mecha­ni­zma­mi wła­dzy manew­rów z praw­dą. Przed­sta­wia je z per­spek­ty­wy obra­zo­wo odczu­wa­ją­ce­go obser­wa­to­ra: „Wybo­ry na Wscho­dzie. / Świa­teł­ko w ste­pie. / Trwa bój o lot­ni­sko. / Mia­sto zapa­da się w pia­sek. / Mia­sto zapa­da się pod lód” („1. Wybo­ry doniec­kie 2014”).  W przy­pad­ku „Wybo­rów woro­ne­skich 2002” wiersz jest wyra­zem bez­rad­no­ści, tak­że świa­do­mo­ści nie­wiel­kiej mocy poje­dyn­cze­go gło­su moskiew­skiej dzien­ni­kar­ki w zde­rze­niu z siła­mi poli­tycz­ny­mi decy­du­ją­cy­mi o aktu­al­nym kształ­cie rela­cji jed­nost­ki i wła­dzy. Zde­rze­nie to wyda­je się naj­moc­niej­sze w obra­zie sytu­acji kra­ju ocze­ku­ją­ce­go na pod­wyż­ki eme­ry­tur i zakoń­cze­nie woj­ny w Cze­cze­nii, z któ­re­go dzien­ni­kar­ka rela­cjo­nu­je mowy z pro­te­stów, woła­nia rodzin repre­sjo­no­wa­nych o uwol­nie­nie bli­skich. Gdy z per­spek­ty­wy „ja” pod­miot prze­cho­dzi do teraź­niej­szo­ści opi­sy­wa­nej jako rama wyda­rzeń decy­du­ją­cych o losach wspól­no­ty, odda­je nie­ja­ko pole punk­to­wi widze­nia „ty”, cze­mu towa­rzy­szy rytm prze­su­nięć potę­gu­ją­cy siłę wspo­mnień i prze­wi­dy­wań. Jak w tek­ście „Dzie­ci przed­mieść”, gdzie pada­ją sło­wa „Nosi­my w kie­sze­niach kaste­ty i pojem­ni­ki z gazem / A w ser­cu – naj­waż­niej­sze sło­wa / Na ostat­nie poże­gna­nie żoł­nie­rzy i ban­dy­tów”.

Wypra­co­wa­na przez poet­kę poety­ka mówie­nia o sytu­acji jed­nost­ki w obli­czu rze­czy­wi­sto­ści rzą­dzą­cej się pra­wa­mi prze­mo­cy i siły, każe odwo­łać się do mode­lu doświad­cze­nia poli­tycz­ne­go, któ­ry Han­nah Arendt zde­fi­nio­wa­ła jako „podej­mo­wa­nie śmia­łych przed­się­wzięć w mowie i czy­nie, w towa­rzy­stwie rów­nych sobie osób; ini­cjo­wa­nie cze­goś nowe­go, cze­go owo­ców nie da się z góry prze­wi­dzieć”³. Warun­kiem ist­nie­nia tak rozu­mia­nej poli­ty­ki jest wol­ność poj­mo­wa­na jako prze­strzeń roz­mo­wy, w któ­rej czło­wiek znaj­du­je się wśród rów­nych sobie i ma pra­wo do zabie­ra­nia gło­su⁴. Twór­czość poetyc­ka inge­ru­ją­ca sło­wem w prze­strzeń publicz­ną, jest więc zdo­by­wa­nym cią­gle od nowa pra­wem do korzy­sta­nia z mowy jako narzę­dzia wol­no­ści. Fanaj­ło­wa, ale i inni obec­ni w anto­lo­gii auto­rzy, kreu­ją prze­strzeń swo­bo­dy – abso­lut­nie nie­zbęd­nej – dla tego, kto chce  wystę­po­wać prze­ciw­ko przy­mu­so­wi opo­wia­da­nia się za odgór­ną wizją świa­ta. Dla twór­cy, któ­ry w imie­niu wła­snym i sobie podob­nych podej­mu­je ryzy­ko odda­le­nia się sfe­ry oswo­jo­nej przez naro­do­we mity, dążą­ce­go do wypra­co­wa­nia zin­dy­wi­du­ali­zo­wa­ne­go spoj­rze­nia na powszech­nie przyj­mo­wa­ne praw­dy; dla któ­re­go moral­ność musi być pod­bu­do­wa­na war­to­ścia­mi wywo­dzą­cy­mi się ze sfe­ry este­ty­ki, o któ­rej Brod­ski pisał jako o mat­ce ety­ki, bowiem „im bogat­sze jest este­tycz­ne doświad­cze­nie jed­nost­ki, (…) tym ostrzej­szy jej kró­lew­ski wybór, tym bar­dziej jest (ona) wol­na”⁵.

I z niej roz­wi­nie się świa­tło

Lite­ra­tu­ra może dłu­go poszu­ki­wać spo­so­bu usto­sun­ko­wa­nia się do rze­czy­wi­sto­ści, do sytu­acji poli­tycz­nej szcze­gól­nie. Wybra­ne i zapre­zen­to­wa­ne w Radiu Swo­bo­da poety­ki sta­no­wią wła­śnie tego rodza­ju przy­kład, dyna­micz­ną i podat­ną na roz­ma­ite inter­pre­ta­cje sytu­ację, pró­bę okre­śle­nia, odna­le­zie­nia się w świe­cie. W prze­strze­ni histo­rycz­nej oraz współ­cze­snej, obu – zna­nych, w pew­nym stop­niu oswo­jo­nych, lecz doma­ga­ją­cych się cią­głej uwa­gi, czuj­no­ści, a przede wszyst­kim namy­słu. Ten z kolei uwi­dacz­nia się w języ­kach i for­mach, jaki­mi posłu­gu­ją się twór­cy, w ich posta­wach i maskach. W obec­no­ści zda­rzeń towa­rzy­szą­cych pro­ce­so­wi pozna­nia, przy­na­le­żą­cych już do prze­strze­ni archi­wum czy świa­dectw oso­bi­stych pro­wo­ku­ją­cych do namy­słu nad pamię­cią o prze­szło­ści i reflek­sją na temat przy­szło­ści. Wier­sze zacho­wu­ją czuj­ność w obli­czu zmie­nia­ją­cej się dyna­micz­nie teraź­niej­szo­ści, uczest­ni­czą więc w grze, któ­rej staw­ką jest toż­sa­mość i poli­tycz­na świa­do­mość, bez któ­rej dziś – jak się wyda­je – wol­ność jest wręcz nie­moż­li­wa.

Napię­cie mię­dzy obra­za­mi z prze­szło­ści a wła­sną świa­do­mo­ścią sytu­acji współ­cze­snej sta­je się pod­sta­wą do kon­stru­owa­nia nar­ra­cji o danym histo­rycz­nym momen­cie. W wier­szach Lwa Obo­ri­na ma on cha­rak­ter osob­ny, pry­wat­ny, jed­no­cze­śnie – poka­zu­ją­cy meta­fo­rycz­ne przej­ścia w świat rzą­dzo­ny przez piszą­cą się histo­rię: „Nie­in­te­re­su­ją­ce jest to, co w środ­ku domów. / Co za róż­ni­ca, że mniej tam pust­ki, niż mogło­by być. / Gdy idę, lubię stu­kać po murze / kostecz­ka­mi pal­ców.” Poeta posłu­gu­je się tech­ni­ką zbli­żo­ną do kadro­wa­nia, kon­stru­uje krót­kie scen­ki z życia ludzi w ich pry­wat­nych świa­tach lub w prze­strze­ni wspól­nej, tech­nicz­nej, bio­lo­gicz­nej: „Powie­trze jak pomiar zewnętrz­ny Wszech­świa­ta. Chur­chil­low­ska Rosja. Rysu­nek satys­fak­cjo­nu­je sumien­ne­go i stra­chli­we­go ucznia o cie­le kubi­sty. Lato, głę­bo­kie dekol­ty sukie­nek, łagod­ność odwo­ła­nia zadań domo­wych” („[Ukrad­kiem zer­kać w dekol­ty sukie­nek]”). Nie­jed­no­krot­nie oka­zu­je się jed­nak, że to co wła­sne, pry­wat­ne. zosta­je wcią­gnię­te lub zagłu­szo­ne przez sfe­rę publicz­ną, zależ­ną od poli­tycz­nych ukła­dów.

W wier­szu o inci­pi­cie „[mówię wam może­cie]”, wyra­żo­ne zosta­je moc­ne prze­ko­na­nie o moż­li­wo­ści kre­owa­nia porząd­ku świa­ta za pomo­cą słów. Zawie­ra się w nim rów­nież zna­czą­ca suge­stia co do poli­tycz­nej i etycz­nej stro­ny zada­nia, zależ­no­ści od kon­kret­ne­go uży­cia. Moż­na bowiem: „uwal­niać za pomo­cą słów / wybór nale­ży do was / nie­no­wy jest wybór ów  / mani­pu­lo­wać lub / uwal­niać za pomo­cą słów”. Stra­te­gie, jaki­mi posłu­gu­je się autor, mają na celu uchwy­ce­nie nie­trwa­ło­ści, obna­że­nie ogra­ni­czeń. Aby okre­ślić swo­ją toż­sa­mość, teraź­niej­szą sytu­ację, trze­ba okre­ślić się wobec swo­jej prze­szło­ści, zbio­ro­wych histo­rii kształ­tu­ją­cych poczu­cie wspól­no­to­wej toż­sa­mo­ści. Łącze­nie prze­żyć oso­bi­stych ze zja­wi­ska­mi natu­ry spo­łecz­nej oraz kwe­stie roli i zna­cze­nia poezji podej­mu­je w tek­ście „[Jak moż­na pisać wier­sze po czter­na­stym stycz­nia 1942 roku?]” Linor Gora­lik:

Jak moż­na pisać wier­sze po czter­na­stym stycz­nia 1942 roku?
Po 6 stycz­nia 43? Po 11 mar­ca 1952?
Jak moż­na pisać wier­sze po 22 czerw­ca 1917?
Po czerw­cu 1917? Po mar­cu 1984?
(…)
Ktoś z pew­no­ścią spadł z prze­no­śnej dra­bi­ny w biblio­te­ce,
zła­mał krę­go­słup i nigdy nie może się pod­nieść.
Ktoś na pew­no zgi­nął,
pomył­ko­wo wysa­dziw­szy się razem z zakład­ni­ka­mi.
Naj­pew­niej czy­jeś dziec­ko pobie­gło po lody,
dosłow­nie za dwie prze­czni­ce,
i nigdy nie wró­ci­ło.
Nie, dosłow­nie za róg. Nie, dosłow­nie do sąsied­nie­go domu.
Nie, wró­ci­ło po osiem­na­stu latach, 25 mar­ca.
Albo dwa­na­ście lat temu, 24 listo­pa­da, o 15:00.
Umar­ło 26 zeszłe­go mie­sią­ca.
Napi­sa­ło jeden jedy­ny wiersz, bar­dzo mar­ny.

Cią­gle nie­roz­wią­za­ny pro­blem oso­bo­wo­ści uwi­kła­nej w poli­tycz­ne i spo­łecz­ne realia współ­cze­sno­ści, w któ­rej się żyje, któ­rą pró­bu­je się oswo­ić w języ­ku, pod­no­si tak­że Demian Kudriaw­cew, piszą­cy w jed­nym z wier­szy: „przej­dzie­my pobo­czem histo­rii / przez nędz­nej mowy prze­strze­nie”. Inny wiersz tego auto­ra rów­nież chcia­ła­bym przy­to­czyć w posta­ci dłuż­sze­go cyta­tu:

nie nauczo­no mnie w dzie­ciń­stwie
publicz­nie cie­szyć się ze śmier­ci
foto­gra­fo­wać się ze zmar­łym
ani przy­się­gać się na mamę
tyl­ko bez­myśl­nie wódę żło­pać
i gapić się w tele­wi­zo­ry
gdzie dia­bły mno­żą się przez podział
moje­go kra­ju na sek­to­ry

Moż­na tu mówić o sytu­acji wier­sza, w któ­rym pamięć auto­bio­gra­ficz­na, doty­czą­ca histo­rii indy­wi­du­al­nej, umoż­li­wia prze­cho­wy­wa­nie wspo­mnień o war­to­ści subiek­tyw­nej, emo­cjo­nal­nej⁶. Nie ozna­cza to, że pró­bu­ję nadać tym wier­szom war­tość tek­stu auto­bio­gra­ficz­ne­go. Pró­bu­ję jedy­nie zazna­czyć, że jako prze­kro­jo­wo poję­ta całość, two­rzą pewien rodzaj nar­ra­cyj­nej ramy, spię­tej subiek­tyw­nym prze­ży­ciem, bar­dzo waż­nym dla wszyst­kich auto­rów obec­nych w anto­lo­gii Dmi­tro­cy.

Igor Bie­łow w utwo­rze Don­na Anna kreu­je sytu­ację kon­wer­sa­cyj­ną, w któ­rej lirycz­ne „ty” sta­je się moty­wem dzia­łań pod­mio­tu lub adre­sa­tem, któ­re­go tek­sto­wa obec­ność jest koniecz­na, by pew­ne praw­dy lub prze­ży­cia mogły zostać wypo­wie­dzia­ne. Sens uka­zy­wa­nia obra­zu prze­szło­ści, jej inter­pre­ta­cji, zawie­ra się wszak­że w moty­wa­cji, któ­rą jest kształ­to­wa­nie spój­no­ści opo­wie­ści. Moż­li­we znie­kształ­ce­nia mają tu nie­ma­łe zna­cze­nie jako wyznacz­nik indy­wi­du­al­nych reflek­sji i spo­strze­żeń.

Resz­ta zosta­ła zapo­mnia­na – dokład­niej, prze­ży­ta.
Przy­po­mi­na­ją się tyl­ko zmar­li z ran kam­ra­ci
two­je­go męża, któ­re­go w Cze­cze­nii zabi­to,
i Don Juan zastrze­lo­ny przez sie­pa­czy.

Z języ­ka tułacz­ki na język przy­sta­ni

Poeta trak­tu­je język nie jako bez­wol­ne narzę­dzie, ale uzna­je jego auto­no­mię i wyni­ka­ją­cą z niej moż­li­wość two­rze­nia rze­czy­wi­sto­ści lite­rac­kiej. Mimo że raz po raz poja­wia­ją się odnie­sie­nia do rze­czy­wi­sto­ści poli­tycz­no-spo­łecz­nej i histo­rycz­nej, to wła­śnie zain­te­re­so­wa­nie języ­kiem poezji i jej umie­jęt­no­ścią kre­owa­nia nowych ujęć zna­nych spraw zda­je się w tym przy­pad­ku naj­istot­niej­sze. Z podob­ną lirycz­ną stra­te­gią spo­ty­ka­my się w wybra­nych wier­szach Kupri­ja­no­wa. Dużą rolę odgry­wa u tego twór­cy nie­oczy­wi­sta sko­ja­rze­nio­wość obra­zo­wa, zagęsz­cze­nie cza­su, inten­syw­ność prze­ży­wa­nia.

Otwie­ra­ją­ca zbiór „Koły­san­ka” wpro­wa­dza czy­tel­ni­ka w prze­strzeń oni­rycz­ną, łagod­ną, nasy­co­ną muzycz­no­ścią i obra­zo­wo­ścią, jak rów­nież – meta­fo­rycz­no­ścią. „Śpij / we śnie /  przez two­je ser­ce / nie­zau­wa­żal­nie przej­dzie / noc // Zabie­rze ze sobą / cie­nie poran­nych wąt­pli­wo­ści / zwit­ki dzien­nych krzywd / strzę­py wie­czor­nej trwo­gi”. Poezja roz­gry­wa się w tym tek­ście pod zna­kiem para­bo­li, poeta – mag i rze­mieśl­nik, prze­pro­wa­dza odbior­cę przez pół­sen­ną cza­so­prze­strzeń, by w zakoń­czyć peł­nym nadziei, ale i mądre­go scep­ty­cy­zmu zda­niem: „Rano / zno­wu w ser­cu / zago­ści pogo­da // Możesz zno­wu / wąt­pić / w świat”.

Gdy na hory­zon­cie migo­cze nowa epo­ka, poeta prze­no­si punkt cięż­ko­ści na inną prze­strzeń. Kolej­ny wiersz Kupri­ja­no­wa, „[Nagle mi się przy­śni­ło: Rosja]”, przy­no­si wizję złe­go snu, z któ­re­go pod­miot chce się obu­dzić, zanim oka­że się rze­czy­wi­sto­ścią. Kraj przy­rów­na­ny do wiel­kiej ćmy, roz­kła­da­ją­cy skrzy­dła nad kon­ty­nen­ta­mi, jeśli pode­rwie się do lotu, oka­że się nisz­czy­ciel­ską siłą. Tym­cza­sem świat cią­gle jest miej­scem wal­ki, prze­strze­nią, w któ­rej trze­ba się nie­ustan­nie okre­ślać, zmie­niać postać. W wier­szu „Dzie­ci 2007” osią kon­struk­cyj­ną poetyc­kiej sytu­acji jest obraz dzie­ci rodzą­cych się z bro­nią zamiast rąk. Obraz to sym­bo­licz­ny, rzu­tu­ją­cy na wydźwięk innych wier­szy auto­ra, z któ­rych wyczy­tać moż­na pra­gnie­nie zna­le­zie­nia schro­nie­nia, ode­rwa­nia się od okru­cieństw i nie­po­ko­jów teraź­niej­szo­ści, jak w wier­szu „Wyspa”:

Daj­cie mi być wyspą
gra­ni­czyć tyl­ko z morzem
jestem wiel­kim kra­jem
któ­re­go żoł­nie­rze są zmę­cze­ni sta­niem na gra­ni­cy
gdzie naprze­ciw nich sto­ją tak samo zmę­cze­ni obcy żoł­nie­rze
któ­rzy rów­nież nie rozu­mie­ją
jakiej gra­ni­cy strze­gą

Nie mówiąc wszyst­kie­go do koń­ca

Jeśli spró­bo­wać nazwać ogól­ne wra­że­nie z lek­tu­ry Radia Swo­bo­da, trze­ba by się odwo­łać do poli­fo­nicz­no­ści zbio­ru, jego tema­tycz­nej i sty­li­stycz­nej róż­no­rod­no­ści. Na zna­cze­niu zysku­je świa­do­mość, że nie moż­na odciąć się od rze­czy­wi­sto­ści,  któ­rej, chcąc czy nie chcąc, jest się czę­ścią. Przy­świe­ca ona jed­nak każ­de­mu poecie z osob­na, dzię­ki cze­mu anto­lo­gia zysku­je war­tość jako zbiór indy­wi­du­al­nych odpo­wie­dzi na wyzwa­nia przy­cho­dzą­ce ze stro­ny świa­ta. Indy­wi­du­al­ne spoj­rze­nie i pra­ca nad takim uję­ciem tema­tu, pro­ble­mu czy emo­cji, by w jak naj­bar­dziej obra­zo­wy spo­sób oddać waż­kie dla auto­rów sen­sy, pozwa­la odkry­wać w tych wier­szach prze­mia­ny w postrze­ga­niu, myśle­niu o sytu­acji histo­rycz­nej i moż­li­wo­ści poezji w jej kon­tek­ście czy raczej – przy jej bez­po­śred­nim, nie­jed­no­krot­nie nie­po­ko­ją­cym udzia­le. Otwie­ra też pole dla zaist­nie­nia wszel­kich oso­bo­wych i oso­bi­stych pro­ble­mów i nie­po­ko­jów, tak­że – dla spraw egzy­sten­cjal­nych i meta­li­te­rac­kich, na róż­nych pozio­mach. Spo­śród cech twór­czo­ści prze­wi­ja­ją­cych się przez poety­ki wymie­nić moż­na m.in. moral­ną czuj­ność, choć nie – mora­li­za­tor­stwo, uwraż­li­wie­nie na spo­łecz­ną soli­dar­ność, war­tość poje­dyn­cze­go ist­nie­nia czy emo­cjo­nal­ność. Współ­cze­sna poet­ka i współ­cze­sny poeta, któ­ry w sytu­acjach życia codzien­ne­go dostrze­ga mecha­ni­zmy o zna­cze­niu uni­wer­sal­nym, etycz­nym, to nie wyszcze­gól­nio­ny jesz­cze prze­ze mnie Dmi­trij Wodien­ni­kow. W jed­nym ze swo­ich tek­stów pisze: „Nie­strasz­nie mi się sta­rzeć, Boże, / cho­ciaż z począt­ku było wręcz prze­ciw­nie / (a co, przy­jem­nie tak same­mu leżeć / zwi­nię­tym w kłę­bek w swo­im wier­szu?)” „[Nie­strasz­nie mi się sta­rzeć, Boże]”. W utwo­rze „Wyda­nie inte­rak­tyw­ne (albo rekwiem dla moich ido­li lite­rac­kich)” znaj­du­je się nato­miast frag­ment, któ­rym chcia­ła­bym pod­su­mo­wać tę krót­ką opo­wieść o anto­lo­gii, któ­rej spra­wie­dli­wość może oddać jedy­nie czuj­na lek­tu­ra i uwraż­li­wie­nie na deta­le budu­ją­ce sytu­ację wier­sza, ale też – czło­wie­ka, któ­ry nie­za­leż­nie od sytu­acji poli­tycz­nej czy spo­łecz­nej – dzie­li z inny­mi ludź­mi kil­ka oczy­wi­stych prawd spy­cha­nych cza­sa­mi na mar­gi­nes, doma­ga­ją­cych się raz po raz wypo­wie­dze­nia, nada­nia for­my, przez któ­rą prze­mó­wią jako wciąż aktu­al­ne:

gdy­by mnie tyl­ko zapy­ta­li (ale kto mnie zapy­ta)
jakie powin­no być fak­tycz­nie
nasze zwy­czaj­ne życie
(ale już bez cie­bie i już nie two­je kapu­jesz)

odpo­wie­dział­bym – nie zwle­ka­jąc ani chwi­li
odpo­wie­dział­bym (pro­szę wyba­czyć):
szczę­śli­we, szczę­śli­we, szczę­śli­we