Historia jednego (lub więcej) wiersza, z trzema dygresjami i kodą

Wio­złem ojca na tur­nus wypo­czyn­ko­wo-reha­bi­li­ta­cyj­ny do jakiejś nad­mor­skiej dziu­ry, gdzieś koło Miel­na. Od połu­dnia otar­li­śmy się o Bory Tuchol­skie – Tucho­la, Choj­ni­ce, Człu­chów – opu­ści­li­śmy daw­ne tere­ny pań­stwa krzy­żac­kie­go i dalej były już pust­ki Zachod­nio­po­mor­skie­go. Lasy i sza­re mia­stecz­ka, nie­wy­raź­ne, pocho­wa­ne, o nazwach jak z Tol­kie­na – Bia­ły Bór, Bobo­li­ce. Póź­niej dłu­gie prze­lo­ty w pust­ce, lasem lub polem. Pol­ska jest kra­jem polnym, kra­jem polo­wym, szpi­ta­lem.

Gdzieś tam było Miel­no, do któ­re­go jeź­dzi­łem z mat­ką. Nie byłem w tych stro­nach oko­ło 40 lat. Nasze sytu­acje, ukła­dan­ki ciał, przed­mio­tów, fizy­ki prze­strze­ni, psy­chi­ki emo­cji – czy to nie są ukła­dy ener­ge­tycz­ne? Pusz­ki ener­ge­tycz­ne, ran­do­mo­we zagęsz­cze­nia. Co się póź­niej dzie­je z tą ener­gią? Prze­cho­dzi w nas?

Wio­złem ojca. Mało mówi­li­śmy. Kie­dy wsze­dłem do budyn­ku, gdzie znaj­do­wał się jego pokój, owio­nął mnie odu­rza­ją­cy odór czy­sto­ści. Spe­cy­ficz­ny zapach jakie­goś kon­kret­ne­go deter­gen­tu, nie­zwy­kle sil­ny, mdlą­cy. Był gdzieś na gra­ni­cy czy­sto­ści i bru­du. Miał w sobie coś z tek­stu­ry sza­re­go i szorst­kie­go papie­ru toa­le­to­we­go, takie­go z PRL, z dwor­co­wych kibli. Dom star­czy.

Wie­czo­rem, po ciem­ku, kie­dy posze­dłem na pla­żę, odór nie odpusz­czał. Mia­łem go w ubra­niu, szedł do mnie od wody i od pia­sku. Było ciem­no, dość dusz­no. Raczej bez­wietrz­nie, sła­ba wie­czor­na bry­za, morze lek­ko spie­nio­ne. Fale prze­świe­ca­ły flu­ore­scen­cyj­nie pod dusz­ny­mi zwa­ła­mi chmur. Wia­ło od nich papie­rem toa­le­to­wym. Nad drze­wa­mi, na zacho­dzie, maja­czy­ła kula świa­tła, coś elek­trycz­ne­go. Hory­zont wato­wa­ny, zawa­lo­ny, za mną głu­che puste lasy, któ­re prze­je­cha­li­śmy, wypra­ne pola, namo­kłe mchy. W dali zoba­czy­łem świa­teł­ka – pro­me­na­da pla­żo­wa w cen­trum mia­stecz­ka. Pusta teraz.

Na pla­ży dusz­no, świa­teł­ka nie poma­ga­ły. Jakiś facet robił zdję­cia, na coś cze­kał, nie wie­dział, gdzie jest wyj­ście z pla­ży. Nie, nie wiem, czy ta kula elek­trycz­ne­go świa­tła za drze­wa­mi to jakaś latar­nia mor­ska, nie jestem stąd. Było dusz­no, jed­no­cze­śnie tro­chę chłod­no. Przy­po­mnia­ło mi się łóż­ko ojca, schlud­nie zaście­lo­ne, czy­ste, ale ten odór. I dziw­nie pod­wi­nię­te prze­ście­ra­dło. Patrzy­łem na fale. Czy­je było to morze? Do kogo nale­ża­ło? Skąd ta ener­gia? Ktoś coś mówi? Walt Whit­man, któ­ry przy­cho­dzi się kochać z morzem? Słu­cha­łem świa­ta. Walt mi świad­kiem.

Pierw­sza dygre­sja teo­re­tycz­na:

 „Inter­pre­to­wać – zna­czy sta­rać się widzieć w rze­czach to, co odróż­nia je od innych rze­czy. To z kolei ozna­cza, że widzi­my je w spo­sób nie­omyl­nie wła­sny… Znaj­du­jąc pięk­no, stwa­rza­my sie­bie”. Tyle Ale­xan­der Neha­mas ze wspa­nia­łej książ­ki Only a Pro­mi­se of Hap­pi­ness. Za tym docie­ka­niem spo­so­bów widze­nia pięk­na stoi tra­dy­cja wywie­dzio­na od Pla­to­na, prze­cho­dzą­ca przez Scho­pen­hau­era, odmie­nio­na u Nie­tz­sche­go. W porząd­ku – mię­dzy pod­mio­tem a przed­mio­tem coś się zawią­zu­je. Ale pytam się dzi­siaj: co z ośrod­kiem, w któ­rym bie­gną te impul­sy?

W cza­sie jaz­dy mało mówi­li­śmy. Uda­ło mi się zna­leźć w radiu sta­cje z muzy­ką z lat 60. i 70. Jego kli­ma­ty: Hen­drix, San­ta­na, The Ani­mals. Roz­po­zna­wał kawał­ki, ale nie mógł sobie przy­po­mnieć nazwisk. Widać było jed­nak, że jest w dobrym humo­rze. Coś tam sobie mru­czał i nucił, jak daw­niej.

Dygre­sja wyzna­nio­wa:

Wyzna­nie – decy­du­ją­ca staw­ka w tera­peu­tycz­nym dzia­ła­niu.
Ten, kto wyzna­je, ryzy­ku­je, że może ponieść jakieś kon­se­kwen­cje swo­je­go oświad­cze­nia. (…)
Wyzna­nie prze­sta­ło być aktem praw­dy, to raczej nar­cy­stycz­ny spek­takl.
Powie­dzieć coś nie­do­bre­go o swo­jej mat­ce to zawsze wyzna­nie, to zawsze nas, cór­ki, wie­le kosz­tu­je.
Moja mat­ka nie żyje. To jest wyzna­nie.
(Mira Mar­ci­nów, Bez­ma­tek)

Docho­dzić bra­ków w języ­ku ojca – to zawsze mnie, syna, wie­le kosz­tu­je. Wzią­łem się z roz­mów z ojcem, któ­ry sam nic nie wie­dział i dla­te­go roz­ma­wiał. Dziś mój ojciec nie może już roz­ma­wiać: ani ze mną, ani ze świa­tem, ani ze sobą. Ale to nie jest wyzna­nie, tyl­ko nasza kon­dy­cja – tek­stu­al­na, afek­tyw­na oraz, jak to się kie­dyś mówi­ło, „ducho­wa”. Defek­ty mózgu powin­ny być zaka­za­ne. Ohyd­ny żart natu­ry. Zwie­rzę­ta też mają uda­ry? Doma­gam się pro­gra­mu total­nych trans­plan­ta­cji, jakiejś fan­ta­stycz­nej pro­te­ty­ki. Jakim pra­wem docho­dzi do mecha­nicz­ne­go star­cia oso­bo­wo­ści? Fil­my z ludź­mi sta­ra­ją­cy­mi się odszu­kać daw­ne „ja” po uda­rze powin­ni poka­zy­wać na wykła­dach z teo­lo­gii.

Dru­ga dygre­sja teo­re­tycz­na:

 W książ­ce Mate­ria i auto­kre­acja piszę tro­chę o tym, co dzie­je się mię­dzy róż­ny­mi pozio­ma­mi tek­stu­al­nej auto­kre­acji. Przy­ta­czam tu nastę­pu­ją­cy frag­ment:

Co przy­da­rzy­ło się Gom­bro­wi­czo­wi w Goi? I kto to jest Gom­bro­wicz?… Pisa­nie jest prze­łą­cza­niem się na róż­ne try­by roz­mo­wy z róż­ny­mi czę­ścia­mi oraz przy­pa­dło­ścia­mi nasze­go ‘ja’, podej­mo­wa­niem, ale przez to rów­nież wyty­cza­niem róż­nych duk­tów komu­ni­ka­cyj­nych z tym two­rem, któ­ry nie­co zbyt skró­to­wo i w spo­sób zbyt uprosz­czo­ny ozna­cza­ny jest przez zaimek pierw­szo­oso­bo­wy.

Ale dzi­siaj pytam sie­bie – co z ośrod­kiem, w któ­rym stwa­rza się te duk­ty komu­ni­ka­cyj­ne?

Po powro­cie do domu przy­szła dłu­ga jesień 2020/21. Tam­ta wid­mo­wa podróż, tak mar­na, nie­mal prze­źro­czy­sta, w dziw­nym, ście­ra­ją­cym wszyst­ko ośrod­ku patrze­nia, oka­za­ła się naj­bar­dziej real­nym prze­ży­ciem w ska­li mie­się­cy.

 Koda:

To był zwy­czaj­ny mło­tek sto­lar­ski. Prze­ma­wiał pro­sto, łubu­du, łup, świet­nie go rozu­mia­łem. Jego drga­nia wypeł­ni­ły mrok fala­mi w błę­ki­cie, nie­raz zie­le­ni, i czu­łem go jak żaden inny mło­tek w życiu. Nie liczy­ły się jego użyt­ki, tyl­ko kształt, osta­tecz­nie był jedy­nie narzę­dziem.
(Peter Giz­zi, „Gno­za Pino­kia”)