Historia spóźnionego tytułu

„Tak, ale czym za to pła­ci?” – takim nie­po­ko­ją­cym pyta­niem roz­po­czął Barań­czak jeden z aka­pi­tów, w któ­rym sko­men­to­wał pewien prze­kład zna­ne­go pol­skie­go wier­sza. Czy­tel­ni­ków cie­ka­wych, kto, za co i czym pła­ci, i o któ­ry wiersz cho­dzi, odsy­łam do Oca­lo­ne­go w tłu­ma­cze­niu (wyda­nie trze­cie posze­rzo­ne z 2004 roku, s. 185–186; w dwóch wcze­śniej­szych wyda­niach tego tek­stu jesz­cze nie ma), ja zaś prze­pi­su­ję resz­tę aka­pi­tu:

Wyobraź­my sobie, że ktoś tłu­ma­czy na język pol­ski jakiś ero­tyk angiel­ski, w któ­rym abso­lut­nie klu­czo­wą rolę odgry­wa czte­ro­krot­nie powtó­rzo­ny rym „love-dove”. Po pol­sku „miłość” i „gołąb­ka” się nie rymu­ją, tłu­macz pró­bu­je więc naj­pierw prze­biec w myślach cały reper­tu­ar nazw pta­ków (z wyłą­cze­niem ptac­twa dra­pież­ne­go z jed­nej, a dro­biu i papug z dru­giej stro­ny) dla spraw­dze­nia, czy jakimś cudem któ­raś z tych nazw nie rymu­je się ze sło­wem „miłość”. Oczy­wi­ście żad­nej takiej nazwy – jak podej­rze­wał od same­go począt­ku – zna­leźć się nie da, tłu­macz odwra­ca więc czyn­ność: zatrzy­mu­je w pamię­ci „gołąb­kę” i pod­da­je prze­glą­do­wi wszyst­kie moż­li­we syno­ni­my „miło­ści”, w jesz­cze bar­dziej płon­nej nadziei, że któ­ryś z nich będzie się koń­czył na „-ąbka”, „-ąpka”, „-omb­ka” lub „-omp­ka”. Uczu­cie? Afekt? Zako­cha­nie? Namięt­ność? Pasja? Uwiel­bie­nie? Ado­ra­cja? Cześć? Kult? Pie­de­stał? Cokół? Olśnie­nie: jest rym! Oczy­wi­ście „cokół-sokół””.

Ale, ale: w czym pro­blem z Joyce’em i jego zbio­rem? Epi­pha­nies? Prze­cież to moż­na prze­ło­żyć tyl­ko na Epi­fa­nie. Spra­wa nie oka­za­ła się jed­nak tak pro­sta. Owszem, poprzed­ni tłu­macz, za pierw­szym razem dał tytuł Epi­fa­nie, w dru­gim wyda­niu Utwo­rów poetyc­kich Irland­czy­ka (wśród któ­rych zna­lazł się rów­nież inte­re­su­ją­cy nas cykl) też Epi­fa­nie, lecz w trze­ciej edy­cji nie­spo­dzie­wa­nie poja­wi­ły się Obja­wie­nia. Hm, hmm… Inna rzecz, czy obja­wień w ogó­le moż­na się spo­dzie­wać.

Jeśli Słom­czyń­ski zde­cy­do­wał się na taką zmia­nę, to może i ja powi­nie­nem się posta­rać? Epi­pha­nies / Epi­fa­nie – e, tak to każ­dy potra­fi. Spró­buj­my trud­niej.

O Epi­fa­niach Joyce’a, jak moż­na przy­pusz­czać, sły­szał pew­nie jakiś uła­mek pro­cen­ta czy­ta­ją­ce­go spo­łe­czeń­stwa, czy­li, w prze­li­cze­niu, dwa i pół Pola­ka po cało­dzien­nej wędrów­ce przez tłum­ne mia­sto. Ale o Trzech Kró­lach musie­li sły­szeć wszy­scy, no nie? A przy­pa­da­ją­ce 6 stycz­nia świę­to Trzech Kró­li to wła­śnie świę­to Epi­fa­nii, czy­li Obja­wie­nia. Miał­że­by więc Słom­czyń­ski rację?

Może coś w ten deseń? W wier­szu Elio­ta Jour­ney of the Magi nie ma mowy o licz­bie owych magów czy mędr­ców; owszem, są trzy, ale drze­wa. Tym­cza­sem już w Wiel­kim słow­ni­ku angiel­sko-pol­skim w sto­sow­nym haśle czy­ta­my: „Magi the, Trzej Kró­lo­wie, Trzej Mędr­cy ze Wscho­du”. Jasne, rozu­miem prze­kład kul­tu­ro­wy, ale tak od razu trzech, w słow­ni­ku?

Nic dziw­ne­go wiec, że tłu­ma­cze Elio­ta wybie­ra­li prze­kład adap­ta­cyj­ny: Podróż Trzech Kró­li u Barań­cza­ka, Wędrów­ka Trzech Kró­li u Bocz­kow­skie­go, a zaczął jesz­cze przed woj­ną Cze­cho­wicz, któ­ry dał tytuł Wędrów­ka Trzech­kró­lo­wa. O! To napraw­dę jest coś. A sko­ro są istot­ne powo­dy, żeby przy oka­zji Joyce’owskich Epi­fa­nii mówić o Bia­ło­szew­skim, to może: Trzech­kró­lo­we zano­ty? Jak by się to pań­stwu widzia­ło? I tak za póź­no, książ­ka już poszła do dru­ku.