Klasyk na luzie, ale jednak klasyk

Nie wie­dząc, od cze­go zacząć, zacznę od począt­ku. Pra­gnę stre­ścić Wam nie­zwy­kłą histo­rię podró­ży, w jaką zabrał mnie (ponie­kąd bez swo­jej wie­dzy, lecz za domnie­ma­ną zgo­dą) Boh­dan Zadu­ra, a któ­ra to przy­go­da trwa nie­prze­rwa­nie (dla mnie) od ponad ćwierć­wie­cza. Z wiel­ką nie­śmia­ło­ścią przy­stę­pu­ję do rela­cji, bo też nigdy nie sądzi­łam, że przy­pad­nie mi zaszczyt pisa­nia o książ­ce, któ­ra, choć zawie­ra dwa­dzie­ścia pięć tek­stów, waży tak wie­le. Dla tak wie­lu. I tak, nie wsty­dzę się wzru­sze­nia. Ani tre­my. Bo muszą nie­co pogme­rać w kalen­da­rzu, w zegar­ku, a i tak wiem, że nie ogar­nę, że nie zdo­łam opi­sać ani napi­sać tego, co teraz czu­ję. Więc, jak zwy­kle, gdy sia­dam przed kart­ką, dodam sobie odwa­gi cyta­tem z kla­sy­ka na luzie: „Piszę co myślę i co czu­ję / nawet jeże­li się rymu­je”.

Kto prze­żył, ten wie, kto nie prze­żył, niech żału­je i uwie­rzy na sło­wo – „wcho­dze­nie w lite­ra­tu­rę” w poło­wie lat dzie­więć­dzie­sią­tych ubie­głe­go stu­le­cia było przy­go­dą życia – i na całe życie, cudow­nym bile­tem bez powro­tu do fabry­ki cze­ko­la­dy (tak­że gorz­kiej). Żad­ne bon moty, aneg­do­ty czy bły­sko­tli­we pod­su­mo­wan­ka nie odda­dzą tego, co przy­da­rzy­ło się wte­dy gru­pie mło­dych i bar­dzo mło­dych ludzi, z bli­żej nie­okre­ślo­nych powo­dów aspi­ru­ją­cych do „bycia poetą”. Wycho­wa­ni na Sta­chu­rze i Wojacz­ku z całym nie­ko­niecz­nie dobro­dziej­stwem ota­cza­ją­cej ich mito­lo­gii, zasłu­cha­ni w „Ogród kon­cen­tra­cyj­ny” Świe­tli­ków, kon­te­stu­ją­cy, choć nie­śmia­ło, Nową Falę, łyka­ją­cy bez popit­ki kolej­ne nume­ry „bru­Lio­nu”, „NaGło­su”, chwi­lę póź­niej „Nowe­go Nur­tu”, jara­ją­cy się pierw­szy­mi wyróż­nie­nia­mi w lokal­nych tur­nie­jach jed­ne­go wier­sza, pierw­szym dru­kiem w cza­so­pi­śmie, gniew­ni, nie­opie­rze­ni, pochła­nia­ją­cy łap­czy­wie wszyst­ko, co nada­je się do prze­czy­ta­nia… I nagle odkry­li­śmy (myślę, że wol­no mi tu użyć licz­by mno­giej, kole­żan­ki i kole­dzy wyba­czą, a nawet potwier­dzą) ist­ną kopal­nię zło­ta.

Kolej­ne tomy Zadu­ry (podob­nie innych pisa­rzy, jak np. Andrzej Sosnow­ski czy Euge­niusz Tka­czy­szyn-Dyc­ki i wie­lu innych, wte­dy nie tak zno­wu popu­lar­nych wśród lite­rac­kiej mło­dzie­ży, jak dziś) się wte­dy odkry­wa­ło, zdo­by­wa­ło, kse­ro­wa­ło i czy­ta­ło aż do wyku­cia na pamięć, żeby potem toczyć gorącz­ko­we dys­ku­sje po świt przy łyku „alpa­gi”. Pamię­tam, jacy byli­śmy prze­ję­ci, z Mać­kiem i Krzyś­kiem, gdy­śmy, wyczoł­gaw­szy się z namio­tów, szy­ko­wa­li na pierw­sze spo­tka­nie z Boh­da­nem, na ryn­ku Kazi­mie­rza nad Wisłą. Nie bar­dzo umiem powie­dzieć, cze­go­śmy ocze­ki­wa­li, ale roz­mo­wa przy kawiar­nia­nym sto­li­ku i spa­cer na Górę Trzech Krzy­ży, i to wszyst­ko, co się póź­niej wyda­rzy­ło, z pew­no­ścią prze­szło nasze ocze­ki­wa­nia. Nigdy nie zapo­mnę też spo­tka­nia w Czę­sto­cho­wie (to mógł być 1995 lub 1996), gdy Boh­dan, przy peł­nej sali, prze­czy­tał, a wła­ści­wie wyme­lo­re­cy­to­wał, całą „Ciszę” (któ­rą szep­ta­li­śmy z publicz­no­ści wraz z Nim, bo już zna­li­śmy na pamięć i na wyryw­ki). Ta cisza, któ­ra zapa­dła po „Ciszy”, a potem rado­sny ban­kiet. Tak żal było wyjeż­dżać, odmie­nio­ny­mi na zawsze.

Nie mogę też nie wspo­mnieć, ile zawdzięczam(y) Zadu­rze trans­la­to­ro­wi. Ale o tym wie każ­dy przy­tom­ny czy­tel­nik, więc… Mój egzem­plarz Wier­sze zawsze są wol­ne, prze­kła­dów Boh­da­na z poezji ukra­iń­skiej, został zaczy­ta­ny nie­mal dosłow­nie na śmierć, więc doku­pi­łam dodat­ko­we egzem­pla­rze. Enri­ght, Ash­be­ry, Mach­no, Lub­ka, Żadan… wyro­bi­ła­bym wier­szów­ką ze sto pol­skich norm, gdy­bym wymie­nia­ła dalej. I cho­ciaż nie jestem fan­ką pro­zy popeł­nia­nej przez poetów, Lit (chy­ba z 1997) stoi u mnie na hono­ro­wej pół­ce (cho­ciaż to opo­wia­da­nia jed­nak lubię naj­bar­dziej). No i Radość pisa­nia (jeden z moich dwu­stu ulu­bio­nych wier­szy Boh­da­na Zadu­ry, lecz tak­że tytuł zbio­ru ese­jów wyda­ne­go bodaj­że w 1980).

Nie będę się sili­ła na kry­tycz­no­li­te­rac­kie uwa­gi, o twór­czo­ści Boh­da­na Zadu­ry napi­sa­no już nie­mal tomy, i pisały/pisali o Nim kry­tycz­ki i kry­ty­cy dale­ce kom­pe­tent­niej­si ode mnie (cie­ka­wych odsy­łam np. do W wier­szu i mię­dzy wier­sza­mi. Szki­ce o twór­czo­ści Boh­da­na Zadu­ry, pod redak­cją Pio­tra Śli­wiń­skie­go). Jeśli nawet mia­ła­bym coś od sie­bie dorzu­cić, to może o poszcze­gól­nych książ­kach (nie wszyst­kie tra­fi­ły w mój gust, lecz każ­da zro­bi­ła wra­że­nie), bo wobec wybo­ru doko­na­ne­go przez same­go Auto­ra pozo­sta­ję bez­rad­na i bez­bron­na. Tak jak przy pierw­szej lek­tu­rze Prze­świe­tlo­nych zdjęć, tomu, któ­ry nasto­lat­ce prze­wró­cił w gło­wie. I para­fra­zu­jąc poko­le­nio­wy hit Per­fec­tu, nie mogła w nocy spać, i też zapra­gnę­ła grać, tzn. pisać. Tak pisać. I tak czy­tać. Z powa­gą, czu­ło­ścią, na luzie, na kra­wę­dzi humo­ru i gro­zy, ero­ty­ku i pro­test son­gu, kla­sy­ki i awan­gar­dy.

Nie wiem, czy i jak da się Sek­cję zabójstw przy­swo­ić poza (led­wie zazna­czo­ny­mi prze­ze mnie) kon­tek­sta­mi. Bo i trud­no mi wyobra­zić sobie czy­tel­ni­ka, dla któ­re­go ten autor­ski wybór będzie pierw­szym kon­tak­tem z twór­czo­ścią redak­to­ra naczel­ne­go „Twór­czo­ści”. Niżej pod­pi­sa­ną, któ­ra roi sobie, że jest poezji Boh­da­na Zadu­ry znaw­czy­nią, wybór zasko­czył. Podob­nie jak inne książ­ki z serii „25/25”, pozwa­la spoj­rzeć na wier­sze, któ­re od lat uzna­wa­li­śmy w swej czy­tel­ni­czej bez­czel­no­ści za wła­sne, ocza­mi ich Auto­ra. A oczy te, nie dość, że pięk­ne skąd­inąd, jak zwy­kle pie­kiel­nie prze­ni­kli­we, czuj­ne, uważ­ne; jak u raso­we­go kry­mi­no­lo­ga. Jak­że bowiem bole­śnie wręcz aktu­al­ną jawi się dziś ta nie­zwy­kła, moc­na, jasna, bez­kom­pro­mi­so­wa książ­ka, to każ­dy pisarz, każ­dy czy­tel­nik wie­dzieć powi­nien.