Walizki z tysiącami świstków

W „Dużym For­ma­cie” z 17 lip­ca 2014 roku zna­la­złem zapis krót­kiej roz­mo­wy kil­ku pol­skich repor­te­rów. Pada­ją w niej takie oto sło­wa:

„Rozu­miem Kapu­ściń­skie­go. Artur poje­chał i zoba­czył, że tra­wa nie była trzy­me­tro­wa, tyl­ko mia­ła metr, ale Kapu­ściń­skie­mu w sytu­acji stra­chu mogło się wydać, że ma trzy. Repor­ter ma pra­wo do odczuć (…). One też są fak­tem. Two­je odczu­cia to fakt!”

Tym samym Mariusz Szczy­gieł – bo to jego sło­wa – nie­świa­do­mie wypo­wia­da praw­dę na temat Poświę­ce­nia het­ma­na. Wystar­czy­ło­by zmie­nić nazwi­sko Kopa­liń­ski na Gren­del i mie­li­by­śmy efek­tow­ny blurb.

Nawet gatu­nek by się zga­dzał. Węgier pisze prze­cież m.in. spra­woz­da­nia ze snów. Zasta­na­wia się też nad gra­ni­cą fik­cji i praw­dy, nad ścież­ką pro­wa­dzą­cą z lite­ra­tu­ry do rze­czy­wi­sto­ści, nad tym, jak w sztu­ce oddać indy­wi­du­al­ny los, coś jed­no­ra­zo­we­go i nie­po­wta­rzal­ne­go.

Naj­le­piej widać to w opo­wia­da­niu „Zawar­tość wali­zek”, histo­rii redak­to­ra wydaw­nic­twa, któ­re­go odwie­dza nie­speł­nio­ny pisarz i zosta­wia mu ręko­pis nie­skoń­czo­nej powie­ści, miesz­czą­cej w sobie pro­zę całe­go świa­ta, nie­mniej prze­to nud­nej jak fla­ki z ole­jem:

„Nie do wia­ry, ale tak to było. Nie prze­czy­ta­łem nawet jed­nej dzie­sią­tej zawar­to­ści waliz­ki, spoj­rza­łem na zega­rek i ze zdzi­wie­niem stwier­dzi­łem, że minę­ły led­wie trzy godzi­ny, od kie­dy poświę­ci­łem się lek­tu­rze. Wyda­wa­ło mi się, że upły­nął cały dzień, a nawet tydzień”.

Tekst dedy­ko­wa­ny jest Jor­ge Luiso­wi Bor­ge­so­wi. Od razu nasu­wa się więc sko­ja­rze­nie z uto­pij­ną ideą Biblio­te­ki Total­nej.

W poświę­co­nym jej ese­ju Argen­tyń­czyk pisał: „[Biblio­te­ka Total­na zawie­ra] wszyst­ko, ale na jed­ną roz­sąd­ną linij­kę czy jed­ną praw­dzi­wą wia­do­mość będą przy­pa­da­ły milio­ny bez­sen­sow­nych kako­fo­nii, beł­ko­tów i nie­spój­no­ści. Wszyst­ko, ale mogą minąć poko­le­nia, zanim zawrot­ne pół­ki – pół­ki, któ­re zacie­ra­ją dzień i któ­re zamiesz­ku­je cha­os – dostar­czą ludziom choć­by jed­ną roz­sąd­ną stro­ni­cę”.

Takie jest też sta­no­wi­sko Gren­de­la. Kar­ko­łom­ny pro­jekt stwo­rze­nia zbio­ru wszyst­kich tek­stów świa­ta być może jest pięk­ny, ale zapew­ne też nie­ludz­ki. Zamiast two­rzyć zbio­ry przy­pad­ko­wych liter zesta­wio­nych ze sobą zgod­nie z zasa­da­mi praw kom­bi­na­to­ry­ki, lepiej cie­szyć się sta­ro­mod­ną ilu­zją two­rze­nia i trak­to­wać lite­ra­tu­rę jako for­mę kon­tak­tu z żywym czło­wie­kiem.

Dla­te­go, gdy tyl­ko to moż­li­we, autor Poświę­ce­nia het­ma­na sta­je po stro­nie doświad­cze­nia. Nie kosmos go inte­re­su­je, nie wiecz­ność, a irra­cjo­nal­ny los poje­dyn­cze­go czło­wie­ka.

„Co mnie to obcho­dzi, że już gdzieś spi­sa­no moje dane oso­bo­we?”
Tak koń­czy się to opo­wia­da­nie. Suche fak­ty mówią o nas mniej niż wyobraź­nia.

A jakie fak­ty mówią wię­cej?

W powie­ści Jeśli zimo­wą nocą podróż­ny Ita­lo Calvi­no wystę­pu­je postać, któ­ra prze­ko­nu­je, że „war­tość lite­ra­tu­ry pole­ga na moż­li­wo­ści misty­fi­ka­cji i w misty­fi­ka­cji wła­śnie tkwi praw­da lite­ra­tu­ry. Fal­sy­fi­kat zatem jako misty­fi­ka­cja misty­fi­ka­cji rów­na się praw­dzie do dru­giej potę­gi”.

Ta postać jest z Gren­de­la.
Trze­ba wymy­ślać histo­rie, żeby być bli­żej rze­czy­wi­sto­ści.
Bo nasze wra­że­nia o fak­tach to fak­ty.
I to fak­ty auten­tycz­ne.